ordenagailu
iz. Informazioa metatu eta zenbakizko kalkuluak edo eragiketa logikoak lastertasun handiz egin ditzakeen tresna elektronikoa. v Bi eratako ordenagailuak bereizten dira: digitalak eta analogikoak. Analogikoak oso lasterrak dira, baina ez dira oso zehatzak; datuak zenbateko edo banako fisikoetan (tentsioa, mugimendu mekanikoak, indar magnetikoak, luzerak adibidez) adierazten dituzte eta ez dituzte datu diskretuak lantzen, jarraituak baizik. Digitalak, berriz, gaur egun diren gehientsuenak, datu diskretuez aritzen dira; hala, maizenik zenbakizko aldagai bitarrekin lan egiten dute, hots, “1” eta “0” digitoez adierazten diren “on-off” (piztua-itzalia) egoerez. Digito bitar bakoitzari, “0” edo “1” aukera bakoitzari alegia, “bit” izena ematen zaio; jarraian idatziriko zortzi digito bitarrez edo “bit”-ez osaturiko jarraipenari “byte” deritzo, eta 256 “on-off” konbinazio hartzen ditu. “Byte” bakoitzak bat eta 256 bitarteko nahi adina karakter alfanumeriko adieraz ditzake. v Ordenagailuen egitura fisikoa edo “hardware”-a. Lau dira ordenagailuaren egitura fisikoaren edo hardware-aren oinarrizko osagaiak: prozesagune zentrala, biltegi nagusia, biltegi laguntzaileak eta sarrera-irteera (input-output) tresnak. Prozesagune zentrala ingelesezko Central Processing Unit hitzen CPU laburduraz ezagutzen da maizenik. Konputagailuak egiten dituen eragiketak CPU-an gauzatzen dira, bertan baitira eragiketa aritmetikoetarako, eragiketa logikoetarako eta konputagailu sistema bat eratzen duten gainerantzeko unitateak kontrolatzeko beharrezkoak diren zirkuitu logikoak. CPU-ak baditu halaber erregistro izeneko biltegiak, kalkuluaren tarteko emaitzak gordetzen dituztenak; erregistro horiek biltegi nagusiak datuak gordetzeko duenaren aldean ahalmen txikia dute, nahiz eta datuak gordetzeko lastertasunari dagokionez askoz ere ahaltsuagoak izan. Biltegi nagusia konputagailuaren biltegia edo memoria da; zirkuitu integratu txikiz osaturik dago, eta zirkuitu integratu horietako bakoitza era berean milaka semi-eroaleez osaturik dago. Biltegi laguntzaileek konputagailuek erabiltzen ez dituen datuak eta programak gordetzen dituzte; garai batean zulaturiko txartel batzuk erabiltzen ziren horretarako, baina gaur egun gehien erabiltzen diren materialak zinta magnetikoak, disko magnetikoak eta disko optikoak dira; azken horiek oraintsu erabiltzen hasi diren arren denbora laburrean zabalkunde handia izan dute. Sarrera (input) eta irteera (output) tresnek ordenagailura datuak sartu eta ordenagailutik datu landuak ateratzen dituzte. Ordenagailuetan datuak sartzeko gehien erabiltzen den tresna teklatua da; aipagarriak dira halaber horretarako erabiltzen diren sagua, scaner-a, mikrofonoa zein argazki nahiz bideo kamerak. Output tresna erabilienak berriz pantaila eta inprimagailua dira. Badira bide batez output eta input lanak egiten dituzten tresnak: modem-a, hatzez ukitu eta aginduak igor ditzakeen pantaila eta biltegi laguntzaileak ; azken horiek konputagailuetara datuak sartu eta bertatik ateratako datuak gordetzen dituzte. CPU-ak, biltegi nagusiak, biltegi laguntzaileak eta input-output tresnek sistema informatiko bat osatzen dute; telekomunikazio tresnen bitartez sistema bat baino gehiago lot daitezke elkarren artean, eta hala sare informatiko bat osatu. v Ordenagailuen programak. Konputagailuak uler eta bete ditzakeen agindu multzoa. Ordenagailuen programa multzoari software (“tresneria biguna”) esaten zaio, ingelesez hala esaten baitzaio programa multzoari, ordenagailuen egitura fisikoarentzat erabiltzen den hardware (“tresneria astuna”) hitzetik bereiztearren. Softwareak hardware-aren funtzionamendua kontrolatzen du eta haren eragiketak zuzentzen ditu. ik. software, hardware. v Ordenagailuen bilakaera. Nahiz eta ordenagailu digitalen hastapena Abacus izeneko kalkulagailu mekaniko bat izan, Charles Babbage hartzen da lehen ordenagailu modernoaren sortzailetzat, bigarren mailako polinomioak ebatz zitzakeen tresna mekaniko bat asmatu baitzuen 1822. urtean. 1939. urtean Howard Aliken informatikariak asmatu zuen Harvard-eko unibertsitatean lehen ordenagailu automatikoa, Mark I izena jarri ziotena. Lehen ordenagailu elektronikoa ENIAC (ingelesezko Electronic Numerical Integrator And Calculator) izenekoa izan zen, Pennsylvaniako unibertsitatean 1946. urtean egin zutena. Aipagarria da halaber 1946. urtean J.P. Eckert eta J.W. Mauchly asmalariek, Von Neumann informatikari ospetsuak sistema bitarraren erabilpenaren gainean egindako ikerkuntzetan oinarrituz, zenbait prototipo saiatu eta gero asmatu zuten Univac I ordenagailua, teknika bitarra erabili zuen lehena. 1951. urtean asmatu zuten UNIVAC (Universal Automatic Computer) izan zen datu numerikoak nahiz alfanumerikoak erraztasunez trata zitzakeen lehen ordenagailua. v Gaur egun arte ordenagailuek historian zehar izan duten bilakaera bost belaunalditan sailkatu ohi da:
Lehen belaunaldiko ordenagailuak: XX. mendearen 50. eta 60. urteen ingurukoa da belaunaldi hau. Belaunaldi horretako ordenagailuek balbula hutsezko teknologiaz osatuak ziren; erabiltzen zituzten programak ez ziren oso landuak, makina kodean idatzitakoak baitziren. Informatika munduan gerora indar handia izango zuten enpresak sortu ziren garai horretan, IBM eta Remington Road besteak beste. Bigarren belaunaldia: 1960-1964. urte artekoa da. 1960. urtearen inguruan merkatura azaldu ziren transistoreez osaturiko ordenagailuak dira; transistoreen bidez asko areagotu zen ordenagailuek eragiketak egiteko zuten ahalmena; belaunaldi honetako zenbait ordenagailuk milioika eragiketa egin zitzaketen segundoko, eta horregatik hasi zen eragiketa ahalmena mikrosegundotan neurtu ordez segundo milioirenetan neurtzen. Belaunaldi honetan barneko memoriak edo biltegi nagusiek eta biltegi laguntzaileek datuak gordetzeko zuten ahalmena asko handitu zen; egitura fisikoari dagokionez ordenagailuak askoz ere txikiagoak izan ziren. Makina kodeko aginduak itzultzen zituzten hizkuntzak asko zabaldu ziren orduan, eta lehendabiziko maila garaiko hizkuntzak sortu ziren: FORTRAN, COBOL eta ALGOL, esate baterako. Hirugarren belaunaldia: 1964-1974 urte artean izan zen; software-a asko aurreratu zen, batik bat maila garaiko hizkuntzak (PLI, BASIC, RPG etab.), eta sistema eragileak. Garai honetan egituratu zen informatika merkatua gaur egun duen antzera, hots, IBM, Nixdorf, Philips, NCR, UNISys, eta Apple enpresak buru direla. Laugarren belaunaldia: 1975. urtetik aurrera, mikroprozesatzailearen iraultzarekin batera gertatu zen. Mikroprozesatzailea ordenagailuaren prozesagune zentralaren egitura fisikoa da, silizioz eraikitako txip bakar batez osaturikoa. Ordenagailuak hamar bider txikiago egin ziren, eta aldi berean 10, 50 eta 100 aldiz bizkortu; hori guztia mikroprozesatzaileak egiteko erabili zen LSI (ingelesezko Large Scale Integration hitzetik) izeneko teknologia aurreratuari esker lortu zen. Bosgarren belaunaldia: belaunaldi horretako ordenagailuak gaur egun diharduten ikerkuntzetan oinarrituta sorturikoak dira, sistema adituen (Expert Sistems) eta adimen artifizialaren inguruan diren ikerkuntza proiektuen eta eginda dauden saioen inguruan sorturikoak alegia. v Ordenagailu pertsonala. Ordenagailu txikia eta ahalmen handikoa, etxean edo bulegoan erabiltzen dena. 1970. urte inguruan mikroprozesatzaileek izan zuten garapenari esker zabaldu ziren; egin ziren lehen ordenagailuek, ordea, ez zuten arrakasta handirik izan harik eta 1981. urtean IBM etxeak Personal Computer (PC) izeneko ordenagailua merkaturatu zuen arte. Gaur egun oso zabalduak daude. v Ordenagailuz lagunduriko diseinua. Ingelesezko Computer Aided Design hitzen laburdura den CAD-az ezagutzen da; ingeniaritzan gero eta gehiago zabaldu den ordenagailuen bidez eginiko diseinu sistemari deritzo. v Ordenagailuez lagunduriko ekoizpena. Ingelesezko Computer Aided Manufacturing hitzen laburdura den CAM-ez ezagutzen den ordenagailuen bidez antolaturiko ekoizpen sistema; ordenagailuak zenbakien bidez kontrola daitezkeen makinak edo programa daitezkeen industria robotak gidatzen ditu. CAD eta CAM sistemek CAE (Computer Aided Engineering) sistemaz ezagutzen dena osatzen dute, eta sistema horren bitartez CAD sistemaz diseinatzen den atal jakin bat CAM sistemaz zuzenean makineriak beteko dituen aginduetara moldatzen da; era horretara prozesua guztiz automatizatzen da. CAE sistemak produktu berriak sortzeko behar den denbora asko gutxitzen du, eta produktibitatea areagotuz du.
