Mazedonia
(Serbokroazieraz eta mazedonieraz Makedonija; grekoz Makedhonia; bulgarieraz Makedoniya). Europako hego-ekialdeko antzinako lurraldea, Balkanetako penintsularen hego-erdialdean. Antzina garrantzi handiko merkataritzagunea eta indar militar handikoa izan zen Mazedonia; K.a. IV. mendean, Greziari gaina hartu zionean, izan zituen urterik oparoenak. Gaur egun, Jugoslavia ohiaren errepublikatako bat izan zen Mazedoniaren (25.713 km2 eta 2.111.000 biztanle), Greziaren (34.177 km2 eta 2.122.000 biztanle) eta Bulgariaren (9.100 km2 eta 500.000 biztanle) artean banatua dago. Mugak: iparraldean Siroka, Crna Gora eta Sar mendiak (Mazedonia estatuaren iparraldeko muga bera); ekialdean Mesta (edo Nestos) ibaia eta Rodope mendien mendebala; hegoaldean Aliakmon ibaiaren ibarra, eta Egeo itsasoari buruz buru dauden Olinpo mendia, Tesalonikako golkoa eta Khalkidiki penintsula; hego-mendebalean Pindos mendiak; mendebalean Korab mendiak eta Greziaren eta Albaniaren arteko muga eratzen duten Ohrid eta Prespa aintzirak. v Historia. K.a. VIII. mendean, Aliakmon ibaiaren inguruan bizi ziren mazedoniarrak ekialderantz joan ziren, Perdika I.a erregearen –argeadar dinastiaren sortzailearen– agindupean, lurraldearen batasuna lortzeko. Mazedoniako erreinua penintsulako barrenaldera mugatzen zen, itsasaldea greziarren mendean baitzegoen. K.a. V. mendearen bukaeran Arkelao erregeak (K.a. 413-399 bitartean errege) Pella hartu zuen Mazedoniako hiriburutzat. Mazedoniako erreinuaren urterik oparoenak Filipo II.aren (K.a. 359-336 bitartean errege) eta haren seme Alexandro Handia edo Alexandro III.aren (K.a. 336-323 bitartean errege) agintaldikoak izan ziren. Filipo II.aren garaian Mazedonia Greziari nagusitu zitzaion eta Alexandrok persiarrak garaitu, eta Nilo eta Indo ibaietaraino iristen zen inperioa sortu zuen. Alexandro hil zenean Mazedonia haren jeneralen artean banatu zen; haiek luze gabe elkarren aurka hasi ziren inperio osoaz jabetu nahian. Mazedonia zen inperioaren erdigunea, eta gogor lehiatu ziren hura beretzen. Antipatros-ek (Alexandroren ordezkaria Europan) eta Kasandro haren semeak Mazedoniaren eta Greziaren gaineko aginpideari eutsi zioten, baina Kasandro K.a. 297an hil zenean gerra zibila piztu zen. Demetrios I.a Poliorcetes erregearen sei urteko agintaldiaren ondoren (K.a. 294-288) anarkia hedatu zen berriro. K.a. 277. urtean, Antigonos II.a Gonotas-ek Mazedoniako erregetza hartu zuen, eta harekin K.a. 168ra arte etenik gabe iraun zuen antigoniden dinastia hasi zen. Filipo V.a eta Perseo erregeen agintaldian Mazedonia eta Erroma elkarren kontra borrokatu ziren (Mazedoniako gerrak: K.a. 216-205; 200-196; 172-168), eta Mazedonia atera zen galtzaile. Erromaren mendean zegoelarik, lau errepublikatan banatu zen Mazedonia, hiriburutzat Tesalonika, Pella, Pelagonia eta Anfipolis zituztenak. K.a. II. mendean Erromako probintzia bilakatu zen Mazedonia, lau probintziek administrazio bana zutela. K.o. IV. mendean, Erromako inperioa bi zatitan erdibitu zenean (sartaldea eta sortaldea), Mazedonia gero Bizantzioko Inperio bilakatu zen sortaldeko inperioaren mende geratu zen; garai horretan kristau erlijioa hedatu zen lurraldean. VI-VII. mendeetan eslaviarrak finkatu ziren lurraldean, eta biztanleriaren gehiengoa osatu zuten, greziarren kaltetan. IX. mendean Bulgariako Lehen Inperioaren mendean geratu zen Mazedonia, eta gero Bizantziorenean berriro XI. mendetik aurrera. Erdi Aroan Bulgariako Bigarren Inperioaren, Bizantzioko Inperioaren eta serbiarren mendean egon zen lurraldea. XIV. mendearen bukaeran Mazedonia Otomandar Inperioaren mendean geratu zen; turkiar musulmanek kolonizatu zuten lurraldea eta Islama zabaldu; otomandarrek Mazedonia mendean eduki zuten XX. mendearen hasiera arte. XV. mendearen bukaeran, Espainiatik egotzitako juduak iritsi ziren, eta Tesalonikan kokatu ziren gehienak; halaber, valakiarrak eta albaniarrak ere heldu ziren hara. Hala, XIX. mendean Balkanetako biztanleen abertzaletasuna piztu zenean, lurraldeko etnien arteko gatazka ere piztear zegoen. 1877-78 urteetako gerran Errusiak Turkia garaitu zuenean, errusiarrek Bulgariaren independentzia onartzera behartu zituzten otomandarrak, baita mazedoniarrei lurraldea itzultzea ere (Tesalonika eta Khalkidiki penintsula izan ezik). Europako herrialde ahaltsuenek, baina, Mazedonia Turkiari itzultzea erabaki zuten (Berlingo Hitzarmena, 1878). Hurrengo urteetan bulgariarrek eta serbiarrek beretzat aldarrikatu zuten lurraldea, zeinek baino zeinek etnia lotura estuagoak zituelakoan Mazedoniarekin. Turkiaren manupetik aske egon nahi zuten mazedoniar ez-musulmanek higikunde iraultzaile bat sortu zuten 1893an, Mazedonia Barneko Erakunde Iraultzailea (MBEI), “Mazedonia mazedoniarrentzat” aldarrikatzen zuena; hala 1903ko abuztuaren 2an MBEI-k Turkiaren aginpidearen kontrako matxinada bat antolatu zuen, turkiarrek oso gogor zapaldu zutena. 1912an, Bulgariak, Serbiak eta Greziak bat egin zuten Turkiari Mazedonia kentzeko. Balkanetako Lehen Gerran (1912-13) lortu zuten helburu hura, baina Mazedonia elkarren artean banatzerakoan ez ziren bat etorri. Orduan, serbiarrek, greziarrek eta montenegroarrek, errumaniarren laguntzarekin, Bulgariaren kontra egin zuten eta garaile izan ziren (Balkanetako Bigarren Gerra, 1913). Urte horretan bertan Bukarest-en hitzartuaren arabera, Mazedoniako itsasaldea Greziaren mendean geratu zen, ipar-mendebala Serbiarenean, eta Estrumitza-ko bailara Bulgariarenean. Bulgaria Alemaniarekin eta Austriarekin batera borrokatu zen Lehen Mundu Gerran, Mazedonia osoa berreskuratu ahal izango zuelakoan, baina galtzaile atera ziren, eta irabazi ordez Bulgariako Mazedoniaren beste zati bat galdu zuen. Serbiako Mazedonia serbiarrek, kroaziarrek eta esloveniarrek 1919an eratu zuten erreinuaren (1929tik aurrera Jugoslavia deitua) mendean geratu zen. 1912-1923 bitarteko urteetan 375.000 turkiar Greziaren mendeko Mazedoniatik Turkiara joan ziren, eta 640.000 greziar iheslari beren lurraldera itzuli ziren. Bigarren Mundu Gerran Tesalonika Alemaniaren mende geratu zen eta Bulgariak Greziako eta Serbiako Mazedonia beretu zituen berriro. 1947. urteko bake itunean Mazedonia Jugoslaviaren, Greziaren eta Bulgariaren artean banatzea erabaki zen. Harrezkero Serbiako Mazedonia Jugoslaviako errepubliketako bat izan zen, harik eta 1991n, Eslovenia, Kroazia eta Bosnia-Herzegovina errepublikekin batera, independentzia lortu zuen arte. ik. Mazedoniako estatua.
