Mali
(Izen ofiziala, Maliko Errepublika; Fr., République du Mali). Afrikako mendebaldeko estatua. 1.240 km2 eta 11.995.402 biztanle (2007ko estimazioa, maliarrak). Mugak: ipar-ekialdean, Aljeria; ekialdean, Niger; hegoaldean, Burkina Faso, Boli Kosta eta Ginea; eta mendebaldean, Senegal eta Mauritania. Hiriburua: Bamako (1.690.000 biztanle, bamakoarrak). Hizkuntza: frantsesa (ofiziala), afrikar hizkuntzak, arabiera eta berberiera. Etniak: mandeak % 50 (banbarak, malinkeak, sarakoleak), peulak % 17, voltak % 12, songhaiak % 6, berberiarrak % 10, besteak % 5. Erlijioa: musulmanak % 90, bertako sinesmenak % 9, kristauak % 1. Dirua: CFA frankoa. ■ Lurraldea. Hiru eskualde bereiz daitezke Maliko lurraldean: iparraldea –Saharako basamortua–, erdialdea –Saheleko sabana, basamortu bihurtzen ari dena– eta hegoaldea –sabana hezea, Senegal eta Niger ibaiek ureztatua–. Ur eskasia eta baso erretzeak –nekazaritzarako lur sailak lortzeko– ingurumen arazo larriak dira gaur egun. ■ Biztanleak. Maliko biztanleak afrikar jatorrikoak dira eta etnia askotan daude banatuta: mandeak (banbarak, malinkeak…), peulak, voltak, songhaiak, berberiarrak (tuaregak), arabiarrak eta abar. Tuaregak alderrai ibiltzen dira Sahelen eta Saharako toki batzuetan. Islama da biztanle gehienen erlijioa. Hizkuntza ofiziala frantsesa da, baina afrikar hizkuntza batzuk oso zabalduta daude. Biztanleen % 68 landa eremuetan bizi dira, % 90 lurraldearen hegoaldean. Biztanleriaren urteko hazkundea % 2,7koa da. Osasunari loturiko munduko adierazlerik txarrenak ditu: pobrezia, malnutrizioa, higiene falta oso handiak dira Malin. Biztanleen % 60k baino ez du edateko ura. ■ Ekonomia. Munduko herrialde behartsuenetakoa da Mali. Ekonomia nekazaritzan oinarritzen da, eta dagoen industria apurra nekazaritzako gaiak eta elikagaiak eraldatzeko industria da. Biztanle aktiboen % 80 baino gehiago nekazaritzan aritzen da: artatxikia, arroza, basartoa, artoa, kakahuetea eta azukre kanabera lantzen dira batez ere. Niger ibaiko arrantzak ere garrantzi handia du biztanleen elikaduran. Berehala kontsumitzen ez den arraina lehortu eta keztatu egiten da, kanpora esportatzeko. Gatza, fosfatoa, urre eta uranio hobiak badaude, baina mea baliabideak ez dira oraindik behar bezala ustiatu. ■ Historia. K.o. 300. urteaz gero, bolia, goma, ostruka-lumak, urrea eta esklaboak garraiatzen zituzten karabanak ibiltzen ziren Saharan barrena, Niger ibaiaren bihurgunea eta Maroko eta Argeliako hegoaldea lotzen zituzten bideetan zehar. Bide horien sorburuan, Niger eta Senegal ibaien artean, Ganako inperioa sortu zen (IV-XI m.), eta Niger ibaiaren goi eta erdiko ibilguan, berriz, Maliko malinkeena (XII-XVI m.), gero banbarek suntsitu zutena. XV. mendean Tonbuktu-Gao eskualdeko songhai inperioak Maliko parte handi bat beretu zuen, eta ekialderantz hausa erreinuetaraino hedatu zen. 1591n Ahmad al-Mansur Marokoko erregearen gudarostea lurraldean sartu zen, eta Tonbuktu hiria Marokoren mende egon zen bi mendez. Ondoren, Niger harana tuareg, fulani eta banbara leinuen artean banatu zen. 1854an Frantziak lurraldearen konkista hasi zuen; hala, 1898an, zazpi urteko gerran Samory Touré buruzagia menderatu ondoren, Mendebaleko Afrika Frantsesa osatzen zuten lurraldeetako bat izan zen handik aurrera, Sudan izenez. Bigarren Mundu Gerraren ondoren, hango biztanleek autonomia aldarrikatu zuten, eta Modibo Keita-k Sudango Batasuna alderdia sortu zuen 1945ean. 1946an Sudan Frantziaren itsasoz haraindiko lurralde bilakatu zen, metropoliko Biltzarrean ordezkariak izateko eskubidea zuela. 1958an Sudango Batasuna alderdiak Sudango errepublika eratu zen, betiere Frantziako komunitatearen barruan. Hurrengo urtean, Dahomey, Volta Garaia eta Senegal-ekin batera, Maliko Federazioa sortu zen, baina politika ikuspegi desberdinak zituztela eta, 1960ko abuztuan desegin zen Federazioa. Handik hilabetera, Sudango Batasuna alderdiaren batzar berezi batek Sudan-en “baldintzarik gabeko” independentzia onartu zuen aho batez; harrezkero Sudan-ek Maliko Errepublika izena du. Errepublikak Txinako sozialismo marxista hartu zuen eredu; Sudango Batasuna alderdiko buruzagi batzuen jokabide politikoa ontzat hartu ez zuenez gero, Moussa Traoré tenienteak estatu kolpe baten bidez aginpidea kendu zion Keitari, eta Nazio Askapenerako Batzorde Militarra sortu zen, 1979an desegin zena. Traoréren erregimenak harremanak sendotu zituen nazio kapitalistekin, Sudango Batasuna alderdia legez kanpo utzi eta konstituzioa indargabetu zuen. Traoré lehendakari izendatu zuten, eta 1969an Lehen Ministro kargua ere hartu zuen. 1974an konstituzio berria onartu zen, militarrek osatutako erregimenari jarraipena emateko asmoz, eta 1979az geroztik Maliko Herriaren Batasun Demokratikoa da Maliko legezko alderdi politiko bakarra. 1980tik aurrera, gobernuaren xede nagusia lehorteak eragindako hondamendiari aurre egitea izan zen. 1983an Maliren eta Aljeriaren arteko muga zehaztu zen. 1985ean Mali gerran sartu zen Burkina Fasorekin, mugaren inguruko lurralde bat eskuratzeko norgehiagoka; auzia 1986an garbitu zen, Haga-ko justizia tribunalak lurraldea bi zati berdinetan erdibitzea erabaki zuenean. Azken urteetan alor publikoko langileek eta ikasleek herrialdean demokrazia ezartzea eskatu dute eta gobernuaren ustelkeria salatu dute. Herriarentzat demokrazia ekartzeko urteetako borrokaren ondoren, 1991ko apirilaren 10ean herria eta gudarostea Moussa Traoré lehendakariaren aurka matxinatu zirelarik –Traorék 1968an eskuratu zuen aginpidea kolpe militar baten bidez–, Amadou Tumani Trouré teniente koronelak hartu zuen aginpidea, “Herria Salbatzeko Behin-behineko Batzorde” baten buru, 1992ko hasieran zibilen eskuetan utziko zuelako aginduarekin. Herria baina ez zen batzorde horretaz fidatzen, aurreko diktadurako karguak zeudelako, eta ikasle erakundeek eraikuntza publikoen kontrako erasoak bultzatu zituzten. Bien bitartean alderdi politiko zaharrak berrantolatu ziren, beste berri batzuk sortu ziren, eta langileek soldatak handitzea eta enpresa estatalak ez pribatizatzea eskatu zuten. 1991ko ekainean tuaregak matxinatu zirelarik, gizarte tentsioa handitu egin zen. Lehendakari berria Aljeriako eta Mauritaniako lehendakariekin elkartu zen tuaregei buruzko auziaz hitz egiteko. Uztaileko 14an, gudarosteko talde batzuek estatu kolpea ematen saiatu ziren, eta horren ondoren Tumani Trourék % 70 handitu zituen soldaduen eta funtzionario zibilen soldatak, haien haserrea baretu nahian. 1991ko abenduan agintarien eta tuaregen arteko elkarrizketak hasi ziren berriro. Tuaregek su-etena onartu zuten presoen askatasunaren truke. 1992ko martxoko udal eta legegintzarako hauteskundeetan Maliko Demokraziaren Aldeko Hitzarmenak (MDAH) 116 aulkietatik 76 eskuratu zituen. Apirileko 26an, lehendakaritzarako hauteskundeetan –alderdi anitzeko lehenengo hauteskundeetan independentziaz gero (1960)– Alpha Oumar Konaré izan zen garaile. Amnistia Internazionalak, baina, oposizioko kideak akusaziorik gabe eta epaiketarik egin gabe kartzelatu izanaz salatu zuen gobernua. Gudarosteak, bestalde, tuareg asko hilarazi zituen. 1993ko martxoan ikasle talde batek estatuko irratia okupatu zuen, eta apirilean manifestazio handiak egin ziren gobernuaren politika ekonomikoaren aurka. Konarék ekonomiaren liberalizazioaren alde egiten jarraitu zuen, gastu publikoa murriztu zuen, enpresak pribatizatu zituen eta prezioen kontrola deuseztatu zuen. 1995ean negoziazioak izan ziren Aljeria, Burkina Faso, Mauritania eta Niger-en babesturiko 120.000 iheslari tuareg aberriratzeko. 1996an bakeak egin ziren azkenik tuaregekin. Niger-en errefuxiatutako 25.000 tuareg itzuli ziren, eta 2.700 gerrillari inguruk armak utzi zituzten. 1997ko maiatzean, lehendakaritzarako hauteskundeetan, Alpha Oumar Konarék botoen % 95 jaso zituen, eta legegintzarako hauteskundeetan ere gobernuko alderdiak eskuratu zituen aulki gehienak. Baina bai lehendakaritzarako hauteskundeetan, bai legegintzarakoetan, oposizioak boikota egin zuen eta jende gutxik hartu zuen parte. 2002ko hauteskundeetan Amadou Toumani Toure izan zen garaile.
http://www.sgg.gov.ml/
