Bavaria
(Al. Bayern) Alemaniako land handiena, estatuko hegoaldean. 70.533 km2 eta 11.026,490 biztanle (1987). Hiriburua: Munich (München). Zazpi eskualdek osatzen dute Bavaria: Goi Bavaria (Munich), Behe Bavaria (Landschut), Suabia (Augsburgo), Goi Frankonia (Ansbach), Behe Frankonia (Würzburg), Frankonia Erdialdea (Nurenberg) eta Goi Palatinatua (Ratisbona). Hiri nagusiak: Augsburgo, Bamberg, Bayreuth, Kemptem, Lindau, Nurenberg, Regensburg (edo Ratisbona). v Orografia. Danubio ibaiak bitan banatzen du mendebaletik ekialdera. Danubioaren hegoaldean 250 km luze hedatzen diren Alpeak daude (Zugspitze, 2.964 m, Alemaniako gailurrik gorena). Hegoalderago Iller, Lech, Isar eta Inn ibaiek zeharkaturiko ordoki suabiar-bavariarra zabaltzen da; haran eta aintzira ugari (Ammersee, Starnbergsee, Chiemsee) dago han. Danubioaren iparraldean Suabia-Frankoniako arroa ageri da, Main eta Danubioaren eskuinaldeko adarren artean. Frankoniako Jura mendiek zeharkatzen dute eskualde hau. Ekialdean, Bavariako Oihana (Bayerischer Wald) Txekoslovakiarekiko mugan hedatzen da Bohemiako oihanean (Böhmerwald, txekieraz Cesky Les, 1.400 m). v Ekonomia. Artzaintzak eta nekazaritzak garrantzi handia hartu dute: esne azienda Alpe eta ordokian, laboreak eta patata Danubio ibarrean, mahastiak Main haranean. Petrolio findegiak daude Ingolstadt-en. Mekanika eta kimika industria, ehun langintza, janari industria (garagardoa), etab. Nurenberg, Munich, Aubsburgo eta Würzburg hirietara bildu dira batez ere. Turismoa garrantzitsua da: Alpeak (Garmisch-Partenkirchen, Berchtesgaden), Munichen hegoaldeko aintzirak, Bayreuth (Wagner-en operak).
v Historia. Zeltak izan ziren lehen biztanleak; erromatarrak K.a. 15. urtean sartu ziren Bavarian. Danubioko haran zabalak eta Alpeetako haranek inbasioetarako bidea errazten zutela, V. eta VI. mendeetan, Bohemiatik etorritako herriek hartu zuten. Frankoen eskuetan egon ondoren, dukerri bihurtu (911) eta Saxoniaren, Frankoniaren eta Guelfoen etxeen mende geratu zen. 1180. urtean, Bavaria Palatinatuko Otton Wittelsbach-eko kondearen palatinarraren gobernupean utzi zuten; 1218 arte bertako haren etxeak izan zuen agintea. Palatinatuaren barnean, lurraldeak Holanda eta Hainaut lurraldeetara zabaldu zituen Bavariako etxeak (Luis IV.a Bavariako enperadorea, 1314-1347). XVII. mendean, Maximilian I.a Handia, Bavariako Duke eta Hauteslea (1573-1651) Liga Santuko buru bihurtu zen eta printze protestanteen aurka borrokatu zen Hogeita Hamar Urteko Gerran. Westfaliako Itunak (1648) lurraldea ezagutu zion, Goi Palatinatua barne. Handik aurrera, Bavariako koroak Frantzia aldera jarri zituen begiak, eta itunak frantsesekin egin zituen. Frantziako gobernuak lagunduta, Maximilian Josef I.a Bavariako errege izendatu zuten 1805ean. Napoleonen erasoen garaian, hasieran alde egon bazen ere, Bavariak azkenean frantsesen aurkako aliatuen bidea hartu zuen. Frantziarekiko aliantzak bukatuak ziren. Bavaria Austriaren alde borrokatu zen Prusiaren aurkako gerran (1866) eta Prusiaren alde Frantziaren aurkako gerran. Versaillesko itunaren arabera (1870), Bavariako erreinua Alemaniako Inperioaren kide bihurtu zen, nolabaiteko autonomia gorde bazuen ere. Bavariako monarkiaren azkena 1918ko azaroaren 7an etorri zen (Weimar-ko Errepublika). Land bihurtuta, eskubide gehienak galdu zituen Bavariak. Munichen jaio zen nazismoa aginpidera heldu orduko (III. Reicha, 1933) autonomia eskubide guztiak galdu zituen. Amerikarrek 1945ean hartua, Alemaniako Errepublika Federaleko hamar land-etako bat bihurtu zen.
