Literatura Unibertsala»Literatura

Testu-iruzkina

Literaturazko testu-iruzkinaren eredu imitagarri zehatz bat ematea oso gauza zaila gertatzen da. Ez bakarrik analisi joera eta moten ugaritasun eta desberdintasunarengatik, baizik eta, orobat, literatura obra bakoitza banako eta berezia izanik, hein batean, kasuan kasuko azterbide desberdinak eskatuz bezala dagoelako, edo, modu erabatekoagoan esateko, analizatzen denak baldintzatzen duelako analisi bidea. Kontuan hartu behar da, bestetik, bere lekuan seinalatu den bezala, literatura obra baten ezaugarriak eta balioak askotariko bezain mugagaitzak direla. Jakina, literatura eta kritika teoria hakar batera mugatu beharrean ("metodo zientifiko" delakoak eskatuko lukeenez), gizarte- eta kultura-arloetan ohikoa denez azterbideen eklektizismo maila handi samar bat erabiltzen badugu, biderkatu egiten dira aukerak ("teoria" betebeteak bainoago, hipotesi eta asmabide soilak baliatzen dira, gainera, gehienetan).

Ez dugu esango aurretiazko inolako jarrera teorikorik gabe ekin behar zaionik testuen azterketari, baina bai kontu apur batez ibili behar dela, beste muturretik, obraren azalpen eta kritika jator baterako elementuak aurkitu beharrean, teoriaren beraren ilustrazio hutsean gera ez gaitezen, testuaz beraz ezer interesgarririk zertu gabe. Alegia, ezinbestean bildu behar duela iruzkinak, besteak beste (Pernandoren egia horietako bat esaten ariko ginateke, hainbestetan ahaztuko ez balitz kontu hau), sailkapen eta kategorizazioez harago, aztergai den obra horrexen berezitasun konkretua, haren "banakotasuna" ere.

Iruzkin arruntaz ari gara hemen beti ere, ez espezialistenaz, kasu horretan aparatu kritikoak zorrotzago izan behar baitu, eta teoria esplizitu bati atxikiagoa (eklektizismoak ere, halakorik onartzekotan, esplizitua izan behar du kasu horretan, noiz zein azterbide zehatzez dihardugun jakiteko).

Gure honetan, aukeratu dugun iruzkingaiaren "banako berezi izate" hori alde baterautzi gabe, narrazioen azterketarako oinarrizko diren eta aurreko ataletan orokorki aipatu diren zenbait elementu hor zehazki nola gauzatzen diren ikustea dugu helburu.

Bestetik, bestelako kontrasteez gainera, ipuinaren eta eleberriaren arteko desberdintasun formal prototipiko batzuk ilustratzeko bidea ere emango digu azterketak, gai paraleloa darabilten "mini-ipuin" bat eta "eleberri hiperdeskribatzaile" baten lehen kapitulua alderaturik.Hona, hasteko, ipuin labur-labur hori :

Elurretan (II) - iruzkina

Narratzailea "gu" soil bat da, deskribapen zuzenik gabea : ekintzetatik zeharka ateratzen dena baino ez dugu jasotzen. Itxura batean gazte talde bat da, Mendaur mendi gailurrera igotzera joana. Ohartzekoa da, hala ere, "gu" horren "artifizialtasuna" ("artifizio", jakina, "arte"tik dator), ez baita pentsatzekoa talde-subjektu hori denik, osorik, istorioa kontatzen ari dena. Bestetik (eta egileak nabarmen erabili du hori beste testu batzuetan), literatura konbentzioz onartzen dugun "gu" hori, aproposa da, oso -lehen pertsonazko ikuspuntuari pluraltasuna gaineratzen baitio-, irakurlea herarekin identifika dadin eta, hartarako bidea ematen badu gaiak, protagonista ere baden "gu" hori istorio zehatz horretakoa baino zabalago ere "sentitu" ahal izan dadin : gu guztiok (irakurleak barne) izan gaitezke, aldez edo moldez, ipuineko pasadizo hori edo antzekoren bat bizi izan dugunak. Froga negatiboa oso erraza da halakoetan, eta merezi izaten du -azalpen luze bihurritan jardutea baino argigarriago izaten da- ariketatxoa egitea : saiatu narratzailea aldatzen, eta ikusi horrek nola aldatuko lukeen efektua.

Gazteokin batera, protagonista kolektibo horren laguntzaile/antagonista (anbiguotasun hori da ipuinaren gakoetako bat, nagusiena ez bada) eta ipuineko beste pertsonaia bakarra (amaieran jabetzen gara hala dela), artzaina da. Hiritik edo mendira txango joan den gazte multzoaren eta haiekin laionopeko gailurrerako bidean borda batean elkartu den artzain zahar bakani horrenarteko kontrasteak markatzen du, diogunez, hasieratik, ipuina, eta, lehen esalditik abiatzen da bien arteko dialektika eta tirabira, debeku-aholku bati kontra egiten baitiote protagonistek : "Ez ateratzeko esan zigun artzainak" . Horra, bada, bestelako sarrerarik gahe, narrazioetan aldez edo moldez falta izaten ez den elementu eragilea, istorioa mugiarazten duena : gatazka.

Gatazka hori, bestetik, beste elementu klasiko batean txertaturik dago : bidaia. Bidaia horretan bertatik aurrera ekin ala eguraldi seguruagoaren zain bordan itxaron, hori da auzia. Eta, ipuinik izan dezagun, irazkia osatuz joan dadin, arriskuaren bidetik ebazten da noski auzi hori : artzainaren trabari aurpegi eman diote, eta orain mendiaren mehatxuaren aurrean gertatzen dira, aurrera beti bidean. Artzain zaharra atzean geratzen da, "gazteongatik gaizki esaka".

Horretan utziko ditugu pertsonaiak oraingoz, lehen paragrafoan uzten diren puntuan. Izan ere, gertaldien erdian abiatu garenez, ez dugu eman pertsonaiok dabiltzan lekuaren deskribapen handirik eman, ez bada "borda" batean ari zirela, eta, artzainari sinestera, eguraldi txarra datorrela.

Egia esan, guk hemen egin dugun gauza bertsua egiten du ipuinak ere : gazteek ordu erdiko mendi-ibili apartekorik gabe egiten duten bitartea "aprobetxatu" du, hain zuzen, lekua eta gazteon norabidea zehazki kokatzeko.

Lehen paragrafoarekiko kontrastea erabatekoa da : hain da deskribatzailea bigarren hau, non, ekintzarik ez ezik, aditzik ere ez den ageri, inolakorik. Hots, istorioaren mugimendu bat-batean hasiaren ondoren, hura etenez, argazki finko edo panoramika geldi bat ematen zaigu, kontraste estilistiko nabarmen-nabarmenez : irakurleak "fisikoki" sentitzen du erritmo aldaketa tupustekoa . Garrantzia handia du prozedura horrek ipuinean, zeren amaierako esaldian efektu hera aurkitzen baitugu, aurreko ekintza-gertakari guztien buruan artzain zurrunduaren argazki finkoa (hitzez hitz "izoztua", hori baita ipuinaren azken hitza) gera dakigun irudimenean. Deskribapen estilo horrenbesteraino -aditzak ezabatzeraino- "estilizatu" hori ipuin arruntetan erabiltzen denetik harago doa apur bat, eta prosa poetiko, inpresionistaren errepertoriotik legoke hurbilago, baina oso ongi ezkontzen da ipuinaren laburtasun eta "ekonomia"rekin (pasarte narratiboetan ere estilizaziojoera bera ageri da : "Eta handik...").

Paisaiaren panoramika, egokiro, batbateko elur-ekaitzak itsutzen du. Hortik aurrera, elurrak hartzen du protagonismoa giro(ket)aren aldetik, hastean, irautean, atertzean eta berriro hastean (galtzearen -musikan erabiltzen den zentzuan- "motibo" tematikoa bilduz grafikoki : "Berriro eman zion elurrari, berriro galdu ginen"). Denborari dagokionez, berriz, gailurreko baselizatxoa aterpe harturik pasatzen direnlaupabost egunak esaldi bakarrean laburturik ematen zaizkigu erdian, eta egonaldi horren aurretiko eta ondorengo ekintzak dira, bordatik gorako bidea lehenbizi eta handik beherakoa gero, zehazkien ematen zaizkigunak. Gertakarien ugaritasuna hain testu laburrean bildurik egoteak erritmo bizi-bizia ematen dio ekintza-kateari, seinalatu ditugun parentesi erabat deskribatzaile eta guztiz geldiekin. Bizitasun horretan bildurik dago Trinitate ermitako egonaldi luzea ere, esan dugunez esaldi bakarrean bildurik ematen baitzaigu (elurra hasi aurreko ordu erdia sintagma bakarrean biltzen da, eta kontatzeko behar duten tartea baino ez dute hartzen noski pasadizo guztiek ere), gainerakoarekiko segida lasterrean : horra nolako malgutasunez molda dezakeen bere beharretara -kontakizunaren "ekonomia" egokia bilatuz- narrazioak denbora kronologikoa : "denbora narratiboa" eraiki egiten da ; istorioaren konposaketak gertakari bakoitzari testuan ematen dion "leku" eta presentziak markatzen du "denbora" hori.

Ipuinaren egituran garrantziarik handieneko kontua da artzainaren agerpenetan pertsonaia hori nola aipatzen/deskribatzen den kasu bakoitzean. Izan ere, horrexek egiten du posible hasieraren eta amaieraren arteko guztian dagoen misterio edo zalantza ("irazkia" intrigazkoa da, bere laburrean). Hona nola doazen agertuz aipamenok ipuinean zehar : "artzaina", "artzain zaharra", "gizairudi bat (...) bere elurrezko besoaz", "elurrezko txorimaloa", "elurrezko irudia", "gure bidezain zuria", "elurrezko jantziaren azpian, artzain zaharraren gorputz izoztua".

Aipamen segida horretan, nabarmenenik, elurrezko bilakatzearen urratsak aurkitzen ditugu, progresioan, aurrena besoa bakarrik izatetik elurrezko irudi betea izateraino, batetik, eta artzain-gizairudi-txorimalo-(elurrezko) irudi-artzain (izoztu) katea biribila, bestetik. Horretan guztian, hestetik, fantasiaren mugetan gaude, barrutik, elurraren mundu magikoa lagun : elementu bakoitza sinesgarri, egiantzekoa bada ere, osotasuna -artzain elurtuaren ibiliak- nekez har daitezke errealitate fisikotzat. Horrekin batera, seinalatu dugunez, artzainaren metamorfosiaren progresio horretan, hasieratik ezkutatu behar zaigu noski artzaina dela, misterioa gauzatuko bada. Jokabidearen aldetik, berriz, elurrezko irudiak artzainak jokatu duen paperaren kontrakoa jokatzen duela esan liteke, alde batetik, mendira ez joateko esan baitie hark, eta "bidezain zuri"-ak, aldiz, beren mendialdia egiten laguntzen baitie (elur artean gailurrera -eta ez zuzenean beherantz- jotzea barne) ; beste alde batetik, ordea, amaierakoan bat eta bera direla adierazten zaigunean, osagarrizkotzat jo behar ditugu jokabide biok : abia ez daitezen ahalegindu, eta, abiatuz gero, hala erelagundu. Irakurleak egin behar duen interpretazio bide hori, berdin egin beharko du "gu" protagonistak ere ; bada, haatik, alde nabarmen, erabakigarria : irakurleak berriro irakur dezake ipuina, baina gazteok ezin dute berriro bizi pasadizo bera (atzera begirako damua baino ez lukete, beren jokabidea okertzat joz gero ere). Egin dutena, itzulbiderik gabea da.

Eta zer egin dute, bada? Hortxe dago ipuinaren gako eta mamia. Ipuin tradizionalago batean, apika, edo beste literatura joera batetik, ikaskizun garbi bat esperoko genuke, esplizitua nahiz inplizitua. Kasu honetan, ordea, XX. mendearen amaierako literaturak gogokoago duen bidean gabiltza : anbiguitatea da nagusi ("mezu" jakin bat bilatzeko orduan) eta ipuina irekia da (interpretazio bat baino gehiagotara). Irakurleak egin behar du, alegia, lana ; aktiboki galde egin behar dio istorioari ea beretzat zer esan nahi duen. Kasu honetan, guk erabaki behar dugula (zalantza eta guzti) ipuineko "gu" horren jokabideari zer deritzogun. Askotan, muturrenean, buruak halakorik erabaki gabe ere, ipuinak eragindako emozioek zuzenago hitz egin digute lehendik. Horretarako, hain zuzen, oso baliagarria da anbiguitatea, zeren, adimen hutsaren erantzun zehatz bakarra eragotzirik, barne-zirrarak traba gutxiagoko bidea aurki baitezake. Hala ere, erantzun emozional hori ere, neurri batean, intelektualki komunikagarria da ; hots, irakurle bakoitzaren esperientziak nolabaiteko adostasun intersubjektibo bat osa dezaketela.

Nolanahi dela ere, irakurketarik "bereziena" ere debekatzerik ez badago ere, ipuinaren testuak berak funtsatu behar du, noski, beste irakurleekiko sentikidetasuna lortu nahi duen iruzkin oro. Ikus dezagun, bada, eta saia gaitezen bereizten, (berr)irakurketa arretatsu batez, lehen inpresiotik harago, zer dioen eta zer ez dioen (irakurle orok, inertziaz beretik jartzeko joera baitu) testuak, interpretazio posible jatorrak mugatze aldera . Errepika dezagun, bada, paragrafo honen hasierako galdera, eta aurrera.

Artzainaren jokabidea erraza da azaltzen, eta aipatua dugu jadanik laburki : datorren eguraldiarekin ez abiatzeko esan, eta, kasurik egin ez diotenez, ekaitz galgarritik onik irteten laguntzen die, elurrezko mozorro gero eta zuriagoaren pean bidea seinalatuz . Gailurrera igotzen laguntzearena, ordurako aterperik hurbilen eta onena hango baselizatxoa delako dela pentsa daiteke, apika. Gazteek ez dakite, beharbada -irakurle erneren batek bezala- susmoren bat izan badezakete ere, artzaina denik beren bidezain zuriaren elur-estalkiaren azpian dagoena . Amaieran haren gorputz izoztuarekin geratzen direnean/garenean, bestetik, ez dakigu orduantxe, elurrezko irudia desegitean gertatu den izozte hori : horrek hil ote duen, magiarekin batera, artzaina bera.Hala bada, gazteen erantzukizuna larriagoa da noski, heriotza horren errua haien jokabideak bailuke : jakinmin soilez izan zein artzainaren laguntza kargu-hartzetzat hartzen dutelako, berek desegin dute kolpeostikoka hura.

Jakinmin arin-txoroarena baino gutxiagoko zerbaiten hipotesia ere egin liteke, nahi bada : haur batzuek elurrezko panpina bat desegiten duten moduan desegin dutela, jolas hutsez. Egia da itxura hori hartzen duela elurrezko irudiak bere agerpen estatikootan, ez baitugu ikusten mugitzen, baina bidea seinalatzen hainbeste aldiz agertu izanak jakinmina bederen sortu behar du gazteengan. Bestetik, ez da jarrera neutroa, batere, "lepotik heldu eta kolpe-ostikoka desegin genuen" horrek adierazten duena.

Alegia, jakinmin haserre edo bat litzatekeela nabari dena, mendekutik ere oso urrun ez dagoena ; hots, beren bide galdu txoroaren lekuko eta kargu-hartzailetzat ere jotzen ote duten gazteok beren bidezain zuria. Eta, bide beretik, beste susmo bat ere izan dezakete, gaiztoz : elurretik salbatzen dituenak -artzaina izan zein ez- berak ez ote dakarren elurra, gero bidezainarena egiteko, hasieran artzainari kasurik egin ez izanaren zigortzat. Kasu guztiotan ere, ongi ulertuko litzateke gazteon amorrua, gazte izan den orok onartuko duenez. Gainera, ez dira gazteak bakarrik beren portaeraren errua besteri egozten edo besterengan deskargatzen dutenak, laguntzaileenari eskerrik txarrena erakusteraino. Zer hoberik, gainera, panpina bat baino, elurrezkoa kasurako, hainbat folklore-usadiotan eta islatzen denez, gaitzen zamarekin batera pertsonen ostikoak jasotzeko? Hots, gure haserrea biltzeko, geure buruarekikoa barne.

Kontuan har bedi, bestetik, ipuineko "gu" horren haserre edo amorru hori (jakinmin soilaren hipotesia baztertzen badugu) ez dela, antza, galbidetik, kinka larritik libratu ondoren sortzen, geroko lasaitasun krudel batetik edo mendekatuz laguntzaile misteriotsutik. Ez : beren jokabidearekin, berriro jartzen dute gazteok beren burua galtzeko arriskuan : elurra ari du, eta bidezain magikoa indargabeturik utzi dute. Hots, txoro ez ezik, guztiz zoro ere jokatzen dutela azkenean protagonistak, amorrua gailendurik, beren buruarekiko ere.

Hortik aurrerakoan, eta anbiguitate erlatibo horren gainetik, ipuinean zuzenean agertzen ez denaren bila ere abia gaitezke.

Nahi izatera, baina ez dirudi interes handirik lukeenik, segida edo epilogo bat imajina dezake irakurleak, bere interpretazio pertsonala bertan islatuz : galduko ote dira berriro, apika betiko, gure gazteok elurretan? aurkituko dute biderik? zer esango diote elkarri? zer egingo dute artzainaren gorpuarekin?... Galderoi erantzutea baino, istorioa ixtea baino, galderok sortzea,hipotesi sorta batera irekitzea da, ordea, ipuinak bilatzen duena : amaiera irekia dela esaten da, hain zuzen, halako kasuetan.

Bada irakurlerik halakorik gogoko ez duenik, eta berak itxiko du, hala nahi badu, ipuina, interpretazio bakar batera ekarriz.

Beste batzuk, berriz, eta haientzat gehiago izango da ipuina, etengabeko interpretazio saioen oinarri gertatuko da irekitasun hori.

Irazkiari berari, istorioaren nondik norakoari, eta pertsonaien jokabideari dagokion interpretazio-aukera horrekin batera, beste plano batean, izaten da, irekia zein itxia izan ipuina, beste interpretazio-bide bat, metaforikoa edo : alegia, ea istorio literalak, osorik, beste maila bateko ulerkera bat onartzen duen, beste zerbaiten iruditzat edo har daitekeen. Bide arriskutsua gerta daiteke, testuak berak horretarako zantzu edo arrasto nabarmenik ematen ez badu bereziki, baina, era berean, ukaezineko joera du literatura irakurleak analogiak bilatzeko eta jauzi metaforikoak egiteko, eta idazleak ere joko berera jokatzen du sarritan edo gehienetan. Horixe da, gainera, neurri handi batean, literatura testuen aberastasunaren iturria : itxuraz direna baino gehiago dira, testu bakarretik hainbat testu edo adiera proiekta daiteke (mezua zentzu batean erabat markaturik dagoela dirudien kasuan ere, egilearen asmoa gora-behera, bestetara edo zuzenean kontrara ere joka dezake irakurle jostariak bere interpretazioetan, ematen ez zaion askatasuna bere gisa hartuz).

Aztergai dugun ipuinaren kasuan, esaterako, egina dugu dagoeneko halako zerbait, istorioko "gu" hori irakurle orok osatutakoarenera zabal daitekeela iradokiz, eta, hortik bide berean, irudiz, historiako "gu" jakin batera ere proiekta daiteke, saio modura bederen. Hala, belaunaldi historiko biren arteko tirabiratzat interpretatzen ahalegin gaitezke ipuineko pertsonaiena : aurretik istorioaz beraz egin dugun interpretazioak baldintzatu egingo du noski proiekzio horrena, baina, jokoan sartuz gero,belaunaldi historiko jakin horretaz dugun iritziak ere baldintza dezake, atzekoz aurrera, hasierako hipotesiak aldarazteraino, interpretazio literala bera, ikusi dugunez ez baita itxia. Berriro diogu : kontuz ibiltzekoa da interpretazio-bide hori, debaldekerian ez erortzeko, baina, azkenean egindako bidea atzera desegiteko besterik ez litzatekeenean ere, merezi izaten du saioak. Kasu honetan, adibidez, historikoki zehazki kokaturiko interpretazio bat saiatu eta, etsiz gero, erdibidean geldi gintezke : belaunaldi historiko baten gorabeheren irudia ez, baina belaunaldien arteko harreman betikoarena dela bederen pentsa daiteke.

Beste zentzu batean, hala ere, bada zer aterarik euskal (literatur) belaunaldi historiko jakin bati buruz ipuin honetatik.

Batez ere, segidan egingo dugunez, gaiaren aldetik paralelismo harrigarriak dituen beste belaunaldi bateko testu enblematiko batekin parekatzen badugu (paralelismoak ipuingileak ohartuki bilaturikoa izatea ala ez, ez da garrantzi handikoa azterketarako).

Txomin Agirrek XX. mendearen hasiera alderako plazaraturiko Garoa eleberriaz ari gara, eta haren lehen kapituluaz zehazkiago . Ea lortzen dugun, gai bertsuaren bi trataera desberdin horiek aztertzeaz batera, ipuinen eta eleberrien ezaugarri prototipikoak, bien arteko aldeak, adibide horrexen bitartez ilustratzea (abiapuntutik esan dezagun, hala ere, deskribapena nagusi den oso eleberri astitsua dela, irazki eskas eta ekintza urrikoa, oro har, batez besteko prototipoarekin alderaturik : horrek aregotu egiten du noski Izagirreren ipuinarekiko kontrastea). Gero, amaieran, azterketa objektiboagoaren ostean, irakurketa subjektiboago bat proposatuko diogu irakurleari, testu biok oinarri nahiz aitzakia harturik, iruzkinbide (eta asmabide) sortzaileago, pertsonalago baten lagintzat : beste literatura testu bat -entseiu bat, ez iruzkin lotu soila- gauzatu dezakeen kritika modu baten adibidetzat, hain zuzen.

Joanes artzaiairuzkina

Garoa-ren lehen kapituluaren gaia, bistan da, izenburuak dioena da : "Joanes artzaia" . Hari eskaintzen zaio kapitulu osoa, haren deskribapen eta balioespen miretsiari, hasierako eta amaierako esaldiek ederki biltzen dutenez : "Ura zen gizona, ura! "Etzait geiago aztu, nere bizitza guztian, Joanes artzaia ".

Azken esaldi horretan ageri den "ni" hori narratzailea da, noski ; narratzaile-deskribatzaile astitsua, diogunez, kapitulu osoa pertsonaia horren aurkezpenari eskaintzen baitio, eta, astitsu ez ezik, iritzi-emaile nabarmena. Hor dugu kontrasterik nabarmenetariko bat ipuinarekiko, han ez baitago gertakariak batera ala bestera ulertarazten digun inolako iritziematerik . Eleberriko narratzailea, berriz (idazlearen ahots eta itzal aski zuzena, itxura batera), etengabe ari da interpretazio bakar, itxi, erabateko bat markatzen. Askotan, horrela azpimarratu gabe ere garbi geratu dena esplizituki markatzera dator, hain zuzen, irakurle iradokizun-zalea gogaitzeraino, hala nola Aizkorriko gailurretik han behean handitasun zabalaren erdian doan trenaren eta haren kearen sinbolismoa horrenbeste nabarmenaraztean, deskribapen konkretuaren bizitasuna ideia abstraktuz, ideologia esplizituz eta iritzi moralez zapuzturik : irudi konkretuaren gainetik, kapitulu osoan hezala paragrafo eta esaldi bakoitzean ia, mezu ideologiko-morala nagusitzen da (tradiziozko kristau ortodoxiaren araberakoa, jakina).

Alegia, hemen norbaitek besterik interpretatu nahi badu, testuaren aurka interpretatu beharko du hori, hark esplizituki markatzen baitu nola ulertu behar den kontakizuna . Zentzu horretan, "orojakile" bainoago, "oroinizkintzaile" dela esan genezake (zentzu teknikoan orojakile ere bada, noski, Garoa-ko narratzailea, pertsonaien ezkuturik sakonenaren berri ere ematen baitigu ... iraizkin eta guzti, gehienetan).

Alde nabarmen hori eta guzti, badute eleberriak eta ipuinak, aurreratu dugunez, paralelismo harrigarririk. Eleberrian ere artzain zahar bat aurkitzen dute, haren bordan, narratzaileak eta haren taldeko mendigoizale gazteek. Artzain zaharrak, haiek baino mila bider sasoikoago, lagundu egiten die gailurrera igotzen, eta han ere baselizatxo bat dago (erabilera berezkoa du eleberrian, ipuinean ez bezala : otoitz lekua) ... Belaunaldien arteko aldea dugu, kasu honetan, tirabira bainoago, integratuagorik ageri dira zaharra eta gazteak, nahiz zaharra, ikuspegi tradizionalari dagokion moduan, jatorrago, sendoago, zintzoago eta abarrago izan. Hitz batean, erabateko etenik gabe, ikuspegi iraganminezko horretan, behar-bezalakotasuna galduz doa garaiederragoetatik herri kaxkarragoetara : "Ura zen gizona, ura! Galbidea, bestetik, markatuki morala da nagusiki kasu honetan, ipuinean ez bezala.

Beste alde bat bada, formala, aurreko guztiarekin lotua : kasu honetan, mendi-txangoa oroitzapenezko deskribapen balioespentsuaren barnetik sortzen da : "Oroitzen naiz nola ezagutu nuen nikJoanes artzaia"> "Bagiñazen bein mendian gora lagun batzuek... " Horrenbestez, edonork bere gisa segi dezake eleberriak Aizkorrin eta ipuinak Mendaurren kokatzen dituzten gertakari paraleloon antzen eta aldeen parekatze- eta interpretatze-joko hori, irudimena muga, nahi duen seriotasuna emanez joko horri.

Ezer garbira iritsiko ez balitz ere, horretan ere bidea helmuga bezain interesgarria izan daiteke, edo interesgarriagoa agian. Horretara jarrita, mendi bakoitzak eta inguru bakoitzak dituzkeen konnotazioak har genitzake abiapuntutzat geure asmabideetan, edo Trinitateko ermitaren erabilera profanoak esanahi berezirik ote duen hausnartu, Izagirrerena Agirrenaren kontratestu moduko bat ote den susmatzeraino (segidan aurkituko du irakurleak halako saio bat, bide horren erakusgarri). Garoa-k gure tradizio narratiboan -"narrazio tradizionalistan" ere esan genezake berdintsu- duen leku bereziak lagundu egiten dio noski kontratestuaren hipotesi horri.

Eleberriaren alderdi formalagoetara itzulirik, kapituluaren osaketa edo "konposaketa" aztertuko dugu segidan, laburki. Esana dugu osorik dagoela eskainia pertsonaiaren aurkezpenari, haren deskribapen fisiko eta moralari, eta horrek arazo bat dakar, baldin eta deskribapen zuzenez eman nahi bada guztia : monotonia astunarena. Nola hautsi, bada, deskribapenaren betibatekotasuna? Modu asko izan litezke, agian, baina harako irizpide klasiko hartatik oso urrun ez dira ibiliko guztiak ere : batasunaren baitako desberdintasuna bilatuz (bestelako desberdintasunak, batasuna nola edo hala apurtzen duenak, adierazi nahi denaren osotasuna irudikatzea eragotz dezake). Eta zer egin du, bada, Agirrek? : hiru atal formalki aski desberdinetan banatu (lehen zatiaren baitan daude, ikusiko dugunez, hurrengo biak), diskurtso-modu nagusi bana erabiliz.

Lehen zatian, deskribapen zuzen formala da nagusi ("Orrela zen Joanes nik ezagutu nuanean ).

Bigarrenean, deskribapen horren haritik ("Oroitzen naiz nola ezagutu nuan'), narrazio bat abiatzen da, berez hortik azken esaldiraino doana (Etzait geiago aztu), eta, hain zuzen ere, Joanesen erretratuaren zatirik handiena hartzen du deskribapen orokorrera menderaturik pasarte narratibo horrek ; narrazioa, ordea, bi zati desberdinez osatua da : Joanesekin bordan. Elkarrizketa da nagusi, hots, dramatizaturik dago topaketa, nahiz gero elkarrizketa oso deskribatzailea den, galde-erantzunez deskribatuz artzainaren inguru eta bizimodua (narratzailearen iritzi-emate zuzena ere arindu egiten da pasarte "biziago" horretan, hasiera eta amaierakoekin alderaturik).

Aizkorrikoa : narrazio zuzena (igoera) eta deskribapena (besteak beste, panoramikoa) lotzen dira.

Horrenbestez, diskurtso-moduen bariazio edo txandakatze horren bitartez, hots, narrazio eta elkarrizketa pasarte "animatuagoak" tartekatuz deskribapen formal estatikoan (modu guztiek eman baitezake, bistan denez, erretratu orokorra osatzeko informaziorik), molde bakarrareki luzera horretan monotonoegi eta askoz astunago gertatuko litzatekeen deskribapen puska ematea lortzen da.

Eta hala ere, deskribapen formalezko zati handiak badira, eta material hori nola antolatu eta orekatu ere garrantzi handiko kontua da. Agirreren kasuan, hari nahiz zuhaitz (eta haien adar) logiko bat jarraiki eta simetria erregularrez banaturik ematen - zaigu informazio deskribatzailea : hots, multzokako sailkapenez. Zeinahi zatitan ere, diagrama sinple batek ederki emango liguke horren azpiko "marrazkia".

Oreka eta simetria bilatzen duen arkitektura horren adibide bat -zati txiki zein handietara aplikatzen baita- arestian ikusi dugu, kapitulu osoaren banaketa hirukoitzaz mintzatu garelarik. Erretorika klasikoaren prozedurak barra-barra erabiltzen dira, horretarakoxe asmatuak baitira, hala nola Joanesen jakituriari buruzkoetan : "Etzan Joanes jakituri andikoa, baña bai (...) jakintsu usteko askok baño gehiago" (parrafotxoaren amaierarako, hasierakoari buelta eman zaio).

'Bazekian... "(beste bost parrafo doaz horren segidan, hasiera bera -"Bazeki(zki)an"errepikatuz, hots, anaforaz).

Errepikapen horrek herak erritmo bat sortzen du prosan, Agirrerenean bestela ere nonahi sentitzen den moduan. Erritmo hori monotonoa litzateke zati bakoitza berdinberdinabalitz, eta ohartzekoa da nola baliatzen duen idazleak paragrafo bakoitzaren luzera eta beste (seigarrenean, kasurako, errepara nola sartzen duen tarteki luze bat berehala, azken anafora dela markatzearren) musikarenekin pareka daitezkeen efektuak lortzeko : crescendo bat, esaterako, hor eta beste askotan (bikainenak, apika, eleberri bereko Azoka eta dema izenburuko kapituluan aurki litzake irakurle goseak).

Gauza bera gertatzen da, anaforarik gabe, horren aurreko zatian, hots, Joanesen deskribapen fisiko zuzenean, hortik abiatzen baita (hor ere klasikoenetik) gainerakoa. Lehen zati hori aztertuko dugu segidan xeheago.

Hasiera-hasierako paragrafoa, aipatu dugunez, mirespen-esalditxo batek osatzen du, eta beste parrafo bakun labur batek ixten du azpi-zatitxoa, hori ere dagoeneko aipatua.

Esaldi-paragrafotxoon artean bildurik doan lehen paragrafo luzeagoak, berriz, hasieratik markatzen du Agirreren estiloaren beste ezaugarri bat : sintagma paraleloen pilaketa . Lehen zuhaitz-adarrak aipatu ditugunez deskribapen egituratuaren iruditzat, adar bakoitzaren puntan gutxitan aurkituko dugu hosto bakarra : hiru edo gehiago, gehienetan, ia paragrafo orotan konproba daitekeenez.

Kasu honetan, gainera, adjektibo bakoitzak darama osagarriren bat : lehenak "luze"aren neurria eta beste lauak, berriz, zuhaitz banarekiko konparaketa, hain zuzen.

Kasu honetan, bestetik, egokiro oso (Joanesen ezaugarriak ez baitira horretan ahitzen), ezaugarrion zerrendatze hori ez da "eta" juntagailuaz ixten, baizik eta (asindeton deritzo baliabide horri), alde batetik koordinazio itxiaren eta beste aldetik hiru puntuz amaituko -eta, beraz, esplizituki irekita geldituko- litzatekeen zerrenda baten tartean geratzen da sintagma-multzoa.

Sintagma-sorta horiek ere (sintagmok aldi berean errepikapen eta bariazio diren aldetik) badute zerikusirik arestian paragrafoei buruz seinalatu dugun erritmoefektuen kontuarekin. Efektuok, jakina,errazago atzematen ditu begi-belarrien irakurketa arruntak honelako azalpen analitikoek zehatz dezaketen baino : errazago zaigu doinu bat gozatzea haren osaketa eta partituraren gorabehera xeheez jabetzea baino. Berdin eragiten digute, alegia, oharkabean, eta idazleak ere, agian, intuizio hutsez erabili ditzake halako asko. Zenbaiten ustearen aurka, haatik, jabeago egiteak ez du zertan gure irakurle- zein idazle-sen jatorra zapuztu. Jakina, prozedura erretorikoek eta literatura baliabideek halakoak erabiltzeko aukera ematen digute, eta kontuok -estereotipatuenak bereziki- testuetan horrenbeste ez nabarmentzeko joera dabil nagusi aspaldion : gero ez erabiltzea erabakiko duenak ere ondo ezagutu beharko lituzke, hala ere, margolari batek -haustaileenak barne- perspektiba bezala.

Edukiaren banaketari dagokionez, berriz, hortxe dugu deskribapenaren banaketa-sailkapen logikoaren adibide nabarmen bat, azken paragrafo luzeetan : "Argiak ziren Joanesen begi gozoak.

'*Ernaiak zirenJoanesen belarriak".

Begiratu batera, artzain zaharrak ikusten eta entzuten dituenen berri hain luzezabala ematean, xehetasun-pilaketarako joera hori Agirrerengan patologikoa dela pentsa dezake norbaitek, baina, pasarteon musikalitatea ahaztuko bagenu ere (aliterazio, onomatopeia eta abarrak barne), ezin dugu aintzat hartzeke utzi, behintzat, Joanesen begi-argitasun eta belarri-ernetasuna deskribatzearen aitzakian, haren inguruaren, haren munduaren berri ematen zaigula zabalenik ; zeharkako deskribapen horretarako baliatzen dela, alegia, pertsonaiaren deskribapena.

Batzuetan, aitor dezagun, literaturtasun hutsetik aldentzen den asmo ia etnografiko batek kalte egiten dio estilo bestela bikain horri, gauza guztiak jaso behar gehiegikeriazko batez, hala nola hurrengo kapituluan, euskal baserri bati buruzko artikulu monografiko baten itxura ez gutxi baitu ; kapitulu honetan ere, esan dugunez, elkarrizketaren naturaltasuna horrexek hondatzen du neurri handi batean.

Beste pasarte askotan, berriz, modu bikainean erabiltzen dira deskribapen xehetuaren soinu-efektuak, hala nola, hasierako zatian bertan, Joanesen belarriak entzuten dituenen berri eroaterakoan. Horrez gainera, edukiaren eta formaren arteko loturaren kontua askotan abstrakzio lausotzat aipatzen bada ere, ikustekoa da nola doazen hemen askotan sintaxi-lerroak deskribatzen denaren marrazki paralelo bat trazatuz : jadanik aipatua dugun Azoka eta dema kapituluan aurki ditzakegu halako alerik onenak, beharbada, baina Aizkorri gainetiko deskribapen panoramikoan ere oso nabaria da hori : "ibai ta erreka garbiak nonai, mendi naroak irrietara biraltzen dituen opari onak, baso tartean bera murmurrean ta ibarretan zear dizdizka, ispillu bizi ibilkoTren irudira ; bideak, alde askotan, indarraren indarrez gizonak uri batetik bestera egin dituan bideak, orgorde ta emen agertu, an oker ta anitzago zuzen, beti estu estu, danean zuri zuri, norbaiti arilletik erori zaion ari albañu luze baten tainan." Hain ongi landuriko prosa baten aurrean, irakurle sentiberak, bere hurbilenekoak ez diren mundu-ikuskerak eta estilojoerak ere balioesten bai baitaki, gozamen estetiko berezi horren truke, prest dago kontalari esku-sartzaile, dotrina-saltzailearen jarrera aukeran gogaikarri samarra ere barkatzeko . Izan ere, besteak beste, mende luze bat joana da Garoa plazaratu zenetik, eta ezin diogu eskatu guretzat idatz zezan bere garai eta giroan Agirrek (gu, gainera, asko gara, askotarikoak, orduan eta orain).

Berak egin nahi zuenaren irizpidetik epaitu behar genuke, alegia, bere gisako eleberri hau, eta horretan ez da duda handirik ederki burutua dela (horrexegatik beragatik egiten zaizkio oraingo hainbat irakurleri, zenbait aldetatik, gogaikarri).

Zentzu horretan, irazkia ahula izatea, ekintzak eta gertakariak aparteko garrantzirik ez izatea, orobat ondo egokitzen da mundu tradizional, iraunkor, belaunez belaun errepikatuz joan den baten erretratuarekin : eternitatea bezala, denboratik eta historiatik kanpo geratzen da. Hain zuzen ere, "historiaren trenak" harrapatzea du arrisku mundu idiliko horrek (irudia aprobetxatzea zilegi bazaigu), eta hartatik salbatu nahi luke narratzaileak, Joanesen ereduaren bitartez.

Azterketa amaitzeko, pare bat iruzkin kapituluaren leku-kokapenari buruz (denborarena, aski azaldua geratu da : narratzailearen oroienenean urte mordoxka atzera egiten dugu, eta gero linealki eta jauzi handirik gabe goaz aurrera). Alde batetik, geografia zehatz bati dagokio lekua, bistan denez.

Badu, ordea, geografia kokapen horrek sinbologia nabarmena, eta testuak berak, ezer airean ez uzteko bere grina horrekin, esplizituki adierazten digu hori : beheko lurretik mendi gorenera -infernuaren eta zeruaren artean gizakien bizileku den tarte horretan-, graduak bereiz daitezke zeruaren hurbiltasunari dagokionez : mendizale gazteok behetik gora nahian dabiltza (halakotzat hartzen ditu artzainak) ; Joanesek, berriz, Urbiako goi-ordokian du egoitza (haren baserria eta familia beheraxeago eta gailurreko baseliza goraxego daude, eta horiek mugatzen dute artzainaren esparrua).

Gailurrera igorik (nekez gazteok, aise Joanes), izadiaren zabaltasuna eta zeruaren handitasuna erakusten zaizkigu, eta kontrastean, han beheko gauzen apurtasuna, gizakien harrotasuna gora-behera. Ederki bilatua da horretan trenaren irudia, aurrerapenik handienaren sinbolo betea garai hartarako.

Iraganari, bestetik, usadio zahar onei (erlijioa guztiz loturik doa horrekin) hobeki eusten zaie mendialde irisgaitzagootan : hara ez da trenik iristen. Aizkorri alde garbi horren kontrairudia Eibar zikina izango da (eta atzerria, eta -erdi-bidean, Eibar baino beherago eta atzerriago- Nerbioi ezkerraldea), ideologia gora-behera Garoako beste kapitulurik lortuenetarikoa den batean (Bi arpegiak), mitinaren bizitasun eta "polifonia"ak -narratzailearen gaitzespen ozen eta guzti- gainerako koadro estatiko askoren gainetik jasotzen baitu eleberria.

Ikaskizun ideologiko-nora la, beti bezala, eta aipatu dugunez, esplizituki emango digu narratzaileak, azkenean hala ere egokiro baliaturik kontrastea Aizkorri gainerakora itzultzeko : - Aizkorritik, ume jolasak dirudite beheko gauza guztiek mendiak eta haien Egile jainko Ahaltsua dira soilik handi hala ere, jesus jainkoaren irudia ageri da Aizkorri gaineko elizatxoan, gurutzean josirik, apaltasunaren gailurretik apaltasuna erakutsiz beheko gizon harroei Puntu horretan, "artzain" hitza ere irudizko zentzuz janzten zaigu bete-betean ("arimen artzain") : "Bazeliz artara eraman genduzan Joanesek". Narratzaile gogo-artzainak ere horixe egin du kapituluan zehar : bere ideien eskortara ekarri irakurleak.

Joanesek, hala ere, kontu fisikoetatik hasita ere bikaina dela frogatu behar izan digu azkenean espirituz ere bera dela guztien gainetik dagoen heroia. Bada, gauza bera lortu nahi luke noski narratzaileak bere literatura irudikapen ederraren bitartez : ederraren ederrez, Aizkorritik ikusten den mendi-handitasunaren aurrean bezala, Egile Ahaltsuaren handi-edertasuna aitorraraztea. Haren jainkoagan sinesten duenak, bat egingo du mezu horrekin zuzenean, baina halakorik sinesten ez duenak ere, literatura zalea bada, ideologiak ideologia, ezin ukatuko du paperezko mundutxo hori eskaini dion egilearen ahaltsutasun eta bikaintasuna.

Ez dugu honekin ukatu nahi, inondik inora, narratzaileak islatzen duen ideologia horrek eraginik duenik literatura moldean . Seinalatu ditugunez gainera, on-gaizto behin-betiko eta erabatekoen ideia, manikeismo zuri-beltzezkoa, anbiguitate izpirik eza, pertsonaia "bizi", aldagarri, sinesgarriagoak eraikitzearen kontra doa noski, eta, ondorioz, gatazka dramatikoak ere mugatzen ditu oso (hortik, berriro, estatismoa eta irazki ahula) : gehienez ere, pertsonaiaren bat onen ala gaiztoen alderdira bilduko ote den. Eleberria aurrera joan ahala, pertsonaia xelebreren baten tartekatzeak arintzen du apur bat, hala ere, on-gaitzei buruzko tesi nagusia bideratzen duten pertsonaia pieza batekoen jardun beti bide beretikoaren pisua. Alegia, ez duela bistatik galdu idazleak, bere ideiak hobeki — saltzeko" besterik ez balitz ere, irakurlearen literatura lilurari eutsi behar diola, mezuaz beraz erabat ito gabe istorioa.

Testu berberen interpretazio libre bat

Gure aurreko guraso zarrak aspaldi xamar il tzi'an zioen Txirritak, aspalditxo jadanik (Espainiako gerra zibilaren aurretik, hain zuzen). Badu Txirritaren esaldi horrek, normaltasun itxuraren azpian, zerbait deigarriro berezia. Izan ere, gero bertsoek garatzen dutenez, aspaldi-aspaldiko arbaso mitikoez jardun nahi du bertsolariak, eta aita-aitona hurbilez hainbestean. Hain zuzen ere, hurbileneko horietatik hasi eta aspaldikoenetaraino doazenetara, guztiak bat egiteko amarru estilistikoa baino ez dirudi. Bestela, tautologia nabarmena geratuko litzateke noski : `Aspaldiko gure gurasoak aspaldi hil ziren" ("Gure guraso zaharrak hil zabar dira'?). Edo eta, logikari erabateko aginpidea emanik : "Gure arbasoak zein bere garaian hil ziren ".

Jakina, estilotik bereizten zail diren halako nahaste-ek markatzen dute literaturaren izaera bera. Halako moduan, non esan baitaiteke nahaste-etatik atera daitekeela literatura ekintza bakoitzaren zinezko muina . Batere urrutira joan gabe, Txirritaren horretan bertan, hurrengo puntuak kristautasunaren kontua nahasten du, logika historiko guztiz eskasez, antzinako euskal heroien ipuinean guk ainbat bider faltatu gabe fede santuko itzian. Salatu dugun anbiguitateak ahalbidetzen dio hori noski (hil berrienak eta zaharrenak bat egiteak, alegia, gizarte tradizionalak irudikatzen duen denbora zikliko, betibat horren ildotik).

Anbiguitateen batere zale ez zen -hobe esan, haien etsai amorratua zen- beste euskal literatura gizon batek (gizon arteko kontua da guztia, ikusiko dugunez) eleberri jantziz emana zigun ordurako ipuin bera, aspaldiko gerlari haien bertute epikoak baserritar arruntenetara egokituz, Garoa-n (gure eleberri formalen aitalehena dugu liburu hori, eta geroko narrazio prosaren eredu eta froga-harri ezinbestekoa). Bertsolariaren izena haren ezizenak estali bazuen, jaun apaiz idazlearena familiartasun gehiegiko batez desitxuratu digu : Txomin Agirre . Garoa-ren gaia hemen jorratzen ari garena ikusteko, aski dugu hasierako eta amaierako atalak irakurtzea : azkenean, Joanes artzainaren seme jatorrak Joanes imitatzea du eginkizun ez nolanahikoa ; izan ere, lehendabiziko esalditik enfatizatu zaigunez, "ura zan gizona, ura!" Ez dakit irakurleak gogoan izango duen nola antolatua den Garoa-ren lehen atala.

Laburki oroitaraziko ditugu hemen interesatzen zaizkigun elementu batzuk. Kontalaria barne hartzen duen gazte talde batek, Aizkorri gailurrera bidean, Urbian topatzen du Joanes artzai zaharra (mendigoizaleok seminaristak edo direlako sentsazioa kentzea ez da lan erraza). Bere bizimodu epikoidilikoaren inguruan gazteok egiten dizkioten galderei erantzun ondoren, berekin doa artzain zahar haina inor baino sasoikoagoa mendi goreneko baselizaraino. Handik, zerutik hurbil, Euskal Herri osoa ikusten dela esan daiteke, han behean txiki-txiki.

Aurki itzuli beharko dugu eszena horretara, haina horren parean jarri nahi dugun aleak jauzi handi samarra egitera behartzen gaitu, mende hasieratik azken laurdenera zuzen. Izan ere, Koldo Izagirreren Gauzetan liburuxka berezi-berezian, bada pieza bat (tentuz ari naiz terminologiarekin, narrazioaren eta poesiaren auzolurrean baitabiltza piezok) aurreko horrekiko paralelismo nabaria duena. Soltea bezain laburra da, eta irakurleak erraz topa dezake, jatorrizko liburu agortuan ez bada, I. Aldekoaren antologian : Elurretan (II). Laburra laburtzea neke luzea denez, aurreko horrietan jarri dugu osorik.

Egiturazko paralelismoak bistakoak dira : gu narratzailea (gaxteak), mendia, artzain laguntzailea (zaharra, gaxteon begietan bederen), gailurreko baselizatxoa.

Kontrasteak, berriz, ipuintxoa anti-Garoa halakotzat har daitekeela erakusteraino seinala daitezke : mendia Nafarroan dago, eta ez iru probentzi-en elkargunean ; gaxteok protagonismo zuzenagoa dute, eta (hasieran) ez diote jaramon egiten artzainari ; eguzki sapa izerdigarria elur ekaitz galgarria bilakatu da (sinbolismoa zuen esku uzten dut) ; aterpetxe-tzat baliatzen da ermita, eta ez otoizlekutzat ; ez dago oraingoan ideologizazio esplizituaren izpirik...

Azken ezaugarri hori estilo modernoaren tasuntzat hartU behar da, eta ez zaio noski piezaren laburtasunari bakarrik zor.

Lehena, berriz, irakurle honen axkarkeria hutsa izan daiteke seinalatzea, baina hortxe dago. Kontuak kontu, artzainak frogatu egin behar du benetako laguntzaile dela (gazteek hasieran eta bukaeran harekiko duten portaera txoroa gora-behera) ; heriotza sinbolikoraino frogatu ere. Zerbait aldatu da bai, Garoa-tik hona. Kaletar mendizaleak ez dira lehengo berak : goranzko (lurretik zeruranzko) garbiketa eta salbazioa erdiestea zuten helburu Agirrerenek, eta Izagirrenek, berriz, epika zaharren inertziazko kirol ariketa jatorra, eta, horrenbestez, hiriko linbo aspergarritik ihesi mendiko infernu beltzago batera amiltzea arrisku (berek aukeratzen dute kirol osasuntsua arrisku galgarri bihurtzea, jakina). Arriskuak, bestetik, moralak ziren Garoa-n, eta fisikoagoak orain (elementu misteriotsu, magikoa gorabehera) . Azkenean gidari eta salbatzailetzat onartu behar duten oraingo artzain hori, ordea, noraino izan daiteke eredu, eta nola, kinka garbitzaile-tik ( izuaren ondoko nekeeta barautik) irten berri diren gaxteontzat? Beren burua sakrifikatuz beren hurrengoei Bidea seinalatuz hormaturik geratzea ote dute etorkizun nahiz patu? Alegia, nola jarraituko luke Izagirrerenak, eleberri gisa luzatuko balitz? Euskadi merezi zuten? Tira. Akaso kaletarren eta gaxteenganako (auto)ironiazko zigor paperezko bat baino ez da izango Elurretan hori. Edo hori eta antzinako ipuin fantastikoen lilura berregite estilotsu bat (estilizazioa azken muturreraino eramanez). Gauzetan-en datozen beste piezekin batera kontsideraturik, hala ere, ez dut uste oso desbideratua geratzen denik hemen iradoki dugun interpretazioa.

Zehazkiago esateko, liburu berean (Gauzetan deritzan lehen atalean) ageri den haurtxo fantasiaz josia bera genuke Elurretan honetan kontalari-protagonista, baina hazitxoago, nerabe artean ere fantasia guztiz galdu gabea, eta ordurako Garoa eta abarreko ipuinak entzuna (azken zatia, jakina, Burdinetan da). Haurtxo hura zein gaxte hau, ordea, adierazgarriro, "gu" dira Izagirreren liburu horretan.

Ez da erraza zehazten zein alde dagoen, adinez, ez Agirreren eta ez Izagirrerenetan, kontalari-protagonisten eta artzain miragarrien artean (artzain izatearen beraren sinbologiarekin ere zeuek konpondu). Paretsukoa dela pentsa daiteke kasu bietan ere : bilobatik aitonara doana, esaterako. Asaba zarren baratza-n ere narratzaile-aren amona dugu erreferentzia. Ipuin kontaketa tradizionalean ere, oro har, zaharrenengandik gazteenetara doa katea (tarteko belaunaldia parentesi artean geratzen da, ekintzaren aro ipuingabean). Ez dago, bestela ere misteriorik horretan, hiru belaunaldi-begi behar baitira, gutxienez, (tradizio-)katea bat irudikatzeko.

Izagirrerentzat eta hemendik aurrera aipatuko diren euskal idazleentzat, bestetik, biografikoki, etiketa bat daramate ezinbestean aurreko eta aurreragoko belaunaldiok : gerrako belaunaldia eta gerra-aurrekoa (gerra-ostea ere gerraren parte da alde horretatik: gu gerra-ostearen osteko belaunaldia gara... oraingoz). Espainiako gerra zibilaren gune-guneko eta ia erabateko protagonismoa (eta ez literaturan bakarrik noski) terminologiatik bertatik dago garbi, eta ez dut uste areagoko frogarik behar duenik. Gerra bera zuzenean gaitzat darabilten liburuen zerrenda ere ez litzateke noski makala, Salaberriaren Neronek tirako nizkiñ-etik hasi eta Saizarbitoriaren Bihotz bi-raino. Bigarren horrek azpititulu esplizitua darama, bestetik : Gerrako kronikak.

"Hortik aurrera, guk hemen darabilgun gaitik aldendu egiten da, antzeman daitekeenez, iruzkina. "