Historia Unibertsala»Aro berria

Luis XIV.a eta Frantzia

Erregea eta gortea

1638ko irailaren 5ean jaio zen Luis XIV.a, eta txiki-txikitatik, absolutismo gogorrenaren printzipioen arabera hezi zuten. Aginpide guztiak zituen, legegintzakoa, eragilea eta zuzenbidezkoa. Haren aginpide absolutuaren muga bakarra, erresumako «oinarrizko legeei» eta zenbait erakunde eta probintziaren pribilegioei zor zien errespetua zen.

Haren erregetzan finkatu zen lehendabiziko aldiz Gortea toki jakin batean, eta horretarako eraiki zen (1669an hasita) Versaillesko jauretxea. 1682tik aurrera, erregeren egoitza bilakatu zen eta beraz, Gortearen eta gobernuaren egonleku.

Gorteak funtzio bat baino gehiago zuen.

Noblezia menderatzeko tresna politikoa izateaz batera, aristokraziaren gizarte zentroa eta erregearen absolutismoaren adierazpen nagusia zen. Hala, Versailles bihurtu zen guztiaren zentro eta han sortzen ziren bizitzako arlo guztietan errespetatu beharreko arauak («gustoa», hizkuntza…), estetika, gizarte balioak, festak, dantzak, jokoak, protokoloa, eta zer jan, zer jantzi edo nola portatu irakasten zuten modak.

Gortean bizi zirenen artean banatzen zituzten hango kargu eta zerbitzu guztiak eta etekin mardulak ateratzen zituzten. Gortesauak funtsezko elementu bihurtu ziren Gorteko erritu korapilatsuetan eta erregearen bizitzako une orotarako ezarrita zeuden zeremonia guztietan hartzen zuten parte, baita une arrunt eta xumeenetan ere.

Paper horretara mugatzearekin, Luis XIV.ak, bere izen ona areagotzearekin batera, motz lotuta zedukan noblezia, eta hala, Frondakoa bezalako matxinadak eragozten zituen.

Horretarako, Gorteko bizitzan eskuarki parte hartzen zuten nobleei banatu zizkien bere mesedeak eta pribilegioak, hala, Gortean bizitzera behartzen baitzituen, euren gazteluetatik urrun, alegia.

Barne politika.

Gobernua eta administrazioa

Luis XIV.ak berak gobernatzen bazuen ere, zenbait laguntzaile nahitaezkoak zituenez, burgesen artean hautatu zituen. Laguntzaileen leialtasuna ziurtatzeko berriz, noblezia tituluak, ohoreak eta ondasunak eman zizkien.Hona zeintzuk ziren gobernu erakunde nagusiak: Errege Kontseilua; Goi Kontseilua (benetako gobernu kontseilua); Despatxu Kontseilua –estatu idazkariez osatua zegoen eta bertan irakurtzen ziren probintzietatik igorritako despatxuak eta baita erantzunak prestatu ere–; Ogasunerako Errege Kontseilua, finantza arazoez arduratzen zena; eta Estatu Kontseilua. Azkeneko hau, kantzelaria buru zuen batzar bat izaten zen, ministroz, estatu idazkariz eta magistratu profesionalez osatua. Estatu Kontseiluak ondoren aipatzen diren eskumenak zituen: administrazio arlokoak –batik-bat zenbait finantza arazo–; legegintza arlokoak –Kontseiluaren dekretuak, ediktuak eta ordenantzak egiten zituen–; eta batez ere, justiziaren arlokoak.

Ekonomia politika.

Colbertismoa

Jean-Baptiste Colbert (1619-1683) Reimseko familia burges bateko kidea zen.

Jatorriz merkatariak baziren ere erregeren ofizialak ere bazituzten senitartean. 1661ean, Luis XIV.ak Ogasuneko intendente izendatu zuen. Erresuma guztiko administrazioaz arduratu zen, atzerriko eta militar arazoez salbu. Postu hartatik, ondasun askoren jabe egin izanaz gainera, bere ahaideak jarri zituen estatuko eta elizako posturik erabakigarrienetan, eta ezkontzen bidez, Frantziako goi nobleziarekin ahaidetzea lortu zuen.

Colberten gorakada ez zen giza banako baten garaipen soila izan, aldiz, bere familiaren eraginaren emaitza ere bazen, familiari esker igo baitzen aginpidearen gailurrera.

Colbertek estatuan lortu zuen postua, bere familak mendetan zehar garatutako estrategiaren emaitza zen, edozein egoeratara egokitzeko prest baitzeuden familiaren ongizatea eta hedakuntza lortzeko.

Lehen urteetan, 1660tik 1672ra, Colbertek lortu zuen Ogasuna antolatzea eta aurrekontu orekatuak ziurtatzea. Horretarako, kontuak zorrotz eramateaz eta karguak gutxitzeaz gainera, arrazoizko zergak ezarri zituen.

Estatuaren kargak arintzeko, Richelieu eta Mazarinoren garaian estatuari egindako maileguen interesak murriztu, eta zenbait kasutan, ezabatu ere egin zituen.

Holandako gerrarekin etorri ziren finantza arazoak eta bere hartan jarraituko zuten aurrerantzean. Hiru ziren, batez ere, gastuen gorakadaren arrazoiak: erregeak Europan zuen politika erasokorra, Versailleskojauregiaren eraikuntza, eta Gorteko gastuak.

Hala, aurrekontuetako defizita arau bihurtu zen. Egoera horri aurre egiteko, Colbertek zergak igotzea erabaki zuen, bai zerga arruntak eta bai apartekoak, nola ziren, karguen salmentak, partikularren arteko maileguak, erregearen ondarearen zenbait besterentze, eta monopolio berriak: tabakoa eta paper tinbratua, adibidez.

Colbertek ezarritako ekonomia politikari merkantilismoa esaten zaio. Colbertek, garai hartako gainerako ekonomilariek bezala, uste zuen munduan batetik bestera zebiltzan urre eta zilar kopuruak oso gutxi aldatzen zirela eta estatu batek zuen diru kopurutik neurtzen zela estatu horren aberastasuna.

Erresuma aberasteko bidea, esportazioak gehitzea eta inportazioak gutxitzea zen, beraz.

Eskulangintza produkzioa hobetzeko eta gehitzeko, Colbertek arautu eta babestu egin zuen sektore hori. Zenbait eskulangintza pribilegiodun ere sortu ziren, batez ere esportaziorako lan egiten zutenak. Frantziako manufakturen babesa berriz, 1667an gauzatu zen, urte hartan aduana tarifa berri bat sortu baitzen Frantzian sartzen ziren atzerriko produktuak zamatzen zituena. Produktu horiek Ingalaterratik eta Holandatik zetozen gehienak eta neurriaren ondorioa, praktikan, atzerriko manufakturak debekatzea izan zen.

Handik gutxira, Nimegako itunaren ondoren, aduana tarifak bertan behera uzi beharra izan zen. Itun harekin amaitu zen Frantziaren eta Holandaren arteko gerra.

Ogasun publikoak Frantziako ekonomiari eusteko zituen zailtasunak alde batera utzita, beste arrazoi asko zeuden 1672tik aurrera colbertismoak lur jotzeko. Lehenik, erresuma barruko aurkakotasuna; bigarren, atzerriko lehiakideen indarra: Ingalaterrak eta Holandak manufaktura hobeak eta merkeagoak ekoizteaz gainera, banku eta ontzidi indartsuak zituzten; eta hirugarren, Europa osoa jasaten ari zen ekonomia eta demografia beheraldia.

Kanpo politika

Luis XIV.aren kanpo politikaren jomuga Frantziako erregearen aginpidea eta aintza munduari erakustea zen. Europako gainerako potentziekiko gatazkak etengabeak izan ziren: 1667an Itzulpenerako gerra izenekoa izan zuen Espainiaren aurka, eta Flandriako zenbait plaza beretu zituen Frantziak; hurrengo urtean (1672 ?) Holandaren aurkako gerra hasi zen, 1675 (1678 ?) arte luzatuko zena; 1684an Regensburgeko su etena sinatu zen, zeinaren indarrez, Espainiak hogei urtetarako uzten baitzizkion Frantziari Luxenburgoko gotorlekua eta Herbehereetako zenbait herri. Tregoa hark markatu zuen Frantziaren hedakuntzaren goren puntua; 1693tik (1688 ?) 1697ra Bederatzi Urteko edo Augsburgoko Ligaren gerra izan zen.

Ryswickeko bakearekin (1697) jarri zitzaion lehen balazta Luis XIV.aren konkista politikari.

Europaren aurkakotasunak eta Frantzia beraren nekeak eraginda, orduantxe amaitu zen Frantziaren nagusitasuna. Aurrerantzean, beste bi potentziak hartu zuten protagonismoa, Ingalaterrak eta Austriak; eta azkenik, 1702tik 1713ra, Espainiako Erregetzarako gerra gertatu zen.

Holandaren aurkako gerra

1668an (1672 ?) hasita, Frantzia Holandaren aurka borrokatu zen. Bi elementu biltzen ziren gerra hartan: Luis XIV.aren mendeku gosea, Probintzia Batuek aurreko gerran Ingalaterrari eta Espainiari lagundu ziotelako, eta Holandari Europako nagusitasun ekonomikoa kentzeko asmoa.

1675an hasi ziren elkarrizketak Nimegan, bakea lortzeko xedearekin. Frantziaren eta Probintzia Batuen artean zenbait itun egin ondoren, azkenean izenpetu zuten bakea. Holandak, lurralderik ez galtzeaz gainera, bere produktuak Frantzian sartzea eragozten zuten 1667ko aduana tarifak indargabetzea lortu zuen. Espainiak ordaindu behar izan zituen gerrako gastuak eta Franko-Konderria, Artois, Cambrèsis eta Flandriaren zati bat entregatu behar izan zituen. Orduan finkatu eta berretsi ziren Frantziaren ipar eta ekialdeko mugak, Mediterraneoan zuen nagusitasuna, Espainiako ontzidiaren gainbehera eta Frantziaren arbitro papera Europan.

Espainiako Erregetzarako gerra

1702an hil zen Espainiako Karlos II.a erregea, ondorengorik utzi gabe. Horrekin batera, Espainiako erregetzarako borroka lehertu zen Europan. Frantzia eta Austriaren artean sortu zen gatazka. Luis XIV.ak bere biloba Filiperentzat nahi zuen Espainiako tronua, eta Austriako Leopoldo I.a enperadoreak, berriz, bere seme Karlos artxidukea nahi zuen Espainiako erregetzan.

Karlos II.aren testamentuak Anjouko Filipe, Luis XIV.aren biloba, izendatzen zuen bere oinordeko, baina Espainiako koroa zatitzea debekatzen zuen. Luis XIV.a Europako potentziekin hitz hartuta zegoen, Filipek Espainiako tronuan esertzea lortzen bazuen, uko egingo ziela Espainiako zenbait lurralderi. Baina testamentua onartzeak hitzarmena haustea esan nahi zuen.

Europako estatu gehienek onartu zuten Anjouko Filipe Espainiako errege izatea, Filipe V.a izenarekin, baina Austriako enperadorea ez zegoen konforme. Eta hala piztu zen gerra. 1713-1714an izenpetu zen Utrechteko bakea. Haren indarrez, Filipe V.ari aitortzen zitzaion Espainiako errege izateko eskubidea, baina, ordainetan, Austriari entregatu beharra zeuzkan Herbehereak eta Italiako jabetzak, eta Ingalaterrari merkataritza abantaila handiak eman behar izan zizkion Espainiaren agintepeko Ameriketan.

Hurrengo urtean (1715ean) hil zen Luis XIV.a. Errege Eguzkiaren heriotzako orduan, Frantziak bere mugak sendotuak zituen, Borbon bat ezarria zuen Espainiako tronuan eta aro distiratsua bizi zuen zientzien eta arteen arloetan: sekulako ospea zuten Europan, hala hizkuntzak, nola idazle eta artistek.Baina horrekin batera, hogeita bost urtez etengabe gerran egon izanaren eraginez erabat akituta zegoen Frantzia.