Arreta Soziosanitarioa

Gure artean gero eta begi-bistakoagoa da terrorismoa gure gizarteak nozitzen eta jasaten duen gaitzik handienetarikotzat jotzen dela. Seguru asko, oraindik ez gara erabat jabetzen auzi horrek euskal herritarron bilakaeran, kolektibitate gisa, sortu duen eta sortzen duen min sakonaz. Agian, ikuspegi historiko zabalago batetik, etorkizunean izango dugu baloratzea norainoko eragin negatiboa izan duen eta duen gure garapenean batez ere ETAren biolentzia terroristak, baina baita gaur egun zorionez desagertuta dauden GALenak eta eskuin muturreko taldeenak ere. Gizarte-harremanen, gure ekonomiaren, gure kultura- eta hizkuntza-aurrerapenaren garapenaz ari gara; azken finean, gure elkarbizitzaren garapenaz.

Ezagun dugu, hori bai, tragedia horren gertuko eta zuzeneko eragina, hots: erailketek, mehatxuek, bahiketek, estortsioek eta xantaiek sortutako min eta sufrimendu itzela. Terrorismoaren biktimak eta haien familiakoak eta hurbilekoak ondorio horren adierazpen pertsonala eta gertukoa dira. Haiek osatzen dute-eta, tamalez, larrutik eta gogotik terrorearen eta fanatismoaren zerga ordaindu duen gizataldea, gure gizartean berariaz eta era kalkulatu batez aukeratua izan dena.

ETAren ekintzak ez dira ustekabean gertatzen, eta haren helburuak eta estrategiak ez dira zoriaren edo bat-batekotasunaren emaitza. Beren proiektu totalitario eta baztertzailea bide baketsuetatik inposatzerik ez dutenez, biolentzia terroristaren bitartez inposatu nahi dute, eta horretarako,pertsona errugabeen odola erabiltzen dute, biktimena, hain zuzen ere, herritarrek izuak hartuta amore eman dezaten.

Zorionez, azken urteetan herritarrek erreakzionatu egiten dute eta erreakzio horrek isla izan du poliki-poliki instituzioen artean ere; horren eraginez laguntza-neurriak onetsi dira eta biktimei aitorpen eta omenaldi publikoa egin zaie, eta etorkizunari begira, oinarrizko testu batzuk ere onetsi dira, hala nola Eusko Legebiltzarrak 2003ko ekainean aho batez onetsitako legez besteko proposamena, edo 2005eko otsailean onetsi zuena, non Jaurlaritzari eskatzen baitzaio lege-proiektu hau aurkezteko.

Euskadin, hartara, bai Jaurlaritzak bai Legebiltzarrak irmotasun eta seriotasun osoz adierazi dute gure elkarbizitzaren etorkizuna biktimekiko memorian oinarrituta eraiki beharko dela, halabeharrez. Gehien sufritu dutenak oroitu nahi ditugu, historia, gure historia, ez dadin errepika. Terrorismoaren biktimei aitorpena egitea, horrenbestez, justizia-ekintza bat da, baina baita gizarte baten egiazko adierazpena ere, gure gizarteak ez du-eta berriz bizi nahi haiek nozitutako bidegabeko sufrimendua.

Euskal gizarteak printzipio etiko funtsezkoenak aldarrikatu nahi ditu oinarrizko irizpide gisa elkarbizitza arautzeko, eta, hortaz ezin saihestuzko eta ezin atzeratuzkoa du terrorismoak kaltetutako pertsonei elkartasuna agertzea; hartara, botere publikoei dagokie biktimei zor zaien aitorpena, erreparazioa eta justizia neurri zehatzen bidez ematea, orain arte nozitutako irainak modu koherente eta eraginkorrean deuseztatuz. Neurri horien helburua da, orobat, terrorismoaren biktimek urte askoan sentitu eta pairatu dituzten ahanzturak, ikusgarritasun-eza eta ulermen falta ahal den neurrian konpentsatzea, biktimagileak jendaurrean goresteko ekitaldiek sortzen dituzten egoerak ahaztu gabe.

Ildo horretan, Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioak aspaldi erreakzionatu zuen, terrorismoaren ondorioak ahal den heinean leuntzeko aurreneko neurriak hartuz. Hala, terrorismoaren biktimentzako laguntzen programa baten aurreneko arautzea abuztuaren 4ko 221/1988 Dekretuan jaso zen. Arau horiek 1991n, 1993an eta 1995ean aldatu ziren. Ondoren, 2000n, 107/2000 Dekretua, ekainaren 13koa, jarri zen horien ordez, eta, 2002an, azken dekretu hori egun indarrean dagoen dekretuak ordezkatu zuen (214/2002 Dekretua, irailaren 24koa, abenduaren 30eko 313/2002 Dekretuak aldatua). Laguntzen araudi berri horrek alderdi berriak sartu zituen babesaren esparruan, eta nabarmen areagotu zituen babes-mailak. Ildo horretan, enplegu publikoaren zein pribatuaren eremuan laneratzeko laguntza-ildoak ezarri zituen horren premia duten biktimentzat; etxebizitzaren arloan biktimek dituzten behar bereziei erantzuteko bideak antolatu zituen; hezkuntzaren arloko laguntzak handitu egin ziren eta biktimari eragindako kalte ekonomikoa funtsean ordaintzeko kalte-ordainen zenbatekoak ere bai.

Programa hori zenbait urtetan aplikatu ondoren nahikoa esperientzia positibotzat jotzen bazen ere, berrikustea komeni zela ikusi zen, betiere hobetze aldera eta atzemandako desorekak zuzentze aldera. Gainera, gizarteak berak gero eta kontzientzia handiagoa hartu du terrorismoaren biktimekiko elkartasuna zehazteko beharraz –euren eguneroko bizimoduaren baldintzak hobetzeko neurriak hartuz–, eta horrek komenigarri egiten zuen programa berrikustea, irizpide zabala eta zehatza baliatuta.

Iritzi-egoera hori islatuz, Legebiltzarrak aipatutako akordioak onartu zituen, eta Eusko Jaurlaritzak legezko testu batera eramateko konpromisoa hartu zuen; hortaz, testu horretan jaso zuen Eusko Jaurlaritzak erronka hori eta gauzatzeko lana ere bere egin zuen. Horrela, lege honek terrorismoaren biktimekin hartutako konpromisoak ez ezik, euskal herritarrekin hartutakoak ere betetzen ditu.

Hasitako bidean beste urrats bat egin da lege honekin. Administrazioak emandako prestazioak hobetzeaz gain, lege hau, adierazi den bezala, bihotzetiko omenaldi baten adierazpen sakona eta benetakoa da, hain zuzen ere terrorismoaren biktimek pairatu duten sufrimenduagatik eta, justizia beren kabuz egitetik urruti, eman duten erantzunarengatik merezi dutenen omenaldiarena.

Legeak alde bi ditu. Alde batetik, zati batean kontu materialak eta laguntzak baino ez ditu aipatzen, eta zati horretan sistematizatutako neurrien katalogoa zehazten da, neurriok terrorismoaren biktimen eguneroko bizitzarekin zerikusia duten arazo ugariri erantzutea ahalbidetuko dute-eta. Baina, beste alde batetik, badago beste alde bat, berriagoa dena, biktima hauen eskubideak ikuspuntu etiko eta politiko batetik osatzen dituzten printzipio orokorrak biltzen dituena.

Legearen II. tituluan jasotzen den bigarren alde hori garatze aldera, nazioarteko agiri batzuk hartu dira inspirazio-iturritzat, Nazio Batuek, Europako Kontseiluak edo Europar Batasunak giza eskubideen urraketa larri eta sistematikoen aurrean biktimak babesteari buruz emandakoak.

Praktikak eta jurisprudentziak, nazioartekoak zein konparatuak, argiro demostratu dute Estatutik at diharduten talde pribatuek eragindako giza eskubideen urraketa larriak egin daitezkeela, eta, era berean, batzuetan demostratu den bezala, talde pribatu horietariko batzuek Estatuaren beraren edo Estatuko sektore batzuen baiespenaz jardun dezaketela.

Euskal Herrian, zenbait hamarkadatan garatutako biolentzia terrorista daukagu aurrean; kasik mila lagun erailda, eta funtsezko eskubideak etengabe urratuta, bizitza, osotasun fisiko edo psikikoa, adierazteko askatasuna edo norberaren segurtasuna, beste batzuen artean. Horrenbestez, badugu giza eskubideen urratze larri eta sistematikoez hitz egitea, dela ETAren terrorismoak, dela iraganean eskuin muturreko taldeek edo GALek berak egindakoak.

Alde horretatik, kontua ez da Barne Zuzenbidera nazioarteko arauen transposizioa egitea, baizik eta onartzea legezko testuan, batez ere aipatutako II. tituluan, jasotako xedapenetan interpretazio eta doktrina-lotura dagoela.

Inspirazio horren ondorioetariko bat argi eta garbi islatzen da biktimen eskubideen definizioan. Ez da kontu hutsala lege honek terrorismoaren biktimak eskubideen subjektutzat hartzea, nahiz eta eskubide horien edukia funtsean programatikoa izan. Eta horrelaxe enuntziatzen da berariaz, hain zuzen, aipatutako II. titulua.

Gaiari buruzko nazioarteko tresnen erreferentziak hartuta, adierazten dugu giza eskubideen urraketa larri eta sistematikoen ondorioz sortzen diren biktimen eskubideek hiru oinarrizko euskarri dituztela, hau da: egia ezagutzeko eskubidea, justiziarako eskubidea eta erreparaziorako eskubidea. Gure kasuan ere oinarrizkotzat jotzen dugu memoriarako eskubidea gehitzea, biktimen esanahi politikoari berebiziko garrantzia ematearekin batera. Horiei duintasuna erantsi behar zaie, eta horrekin batera, bakerako, askatasunerako eta elkarbizitzarako eskubideak sartu behar dira terrorismoaren biktimen eskubideen erreferentziazko beste euskarri bat diren aldetik.

Gehienbat izaera programatikoa duten eskubide hauek jasotzailearen arabera antolatu dira legean, eta eskubide bakoitzarekin batera jarduera jakin batzuk adierazi dira kasuan kasuko eskubidea zehazten dutenak. Lehenengoz, biktimen eskubideak: justizia, duintasuna, aitorpena eta erreparazioa. Bigarrenez, biktimek eta gizarteak partekatzen dituzten eskubideak: egia eta memoria eta haien esanahi politikoa. Eta, hirugarrenez, euskal herritar guztien eskubideak: bakea, askatasuna eta elkarbizitza.

Laburbilduz, abiapuntua egia eta memoria dira, eta hortik abiatuta finkatzea zer gertatu den eta zer gertatzen ari den, eta zergatik gertatu den eta zergatik oraindik ere gertatzen ari den. Eta, gertatu denaren ezagutzatik eta esanahitik, aitortzea biktimek jasan dituzten era askotako sufrimenduak, baita era askotako beren beharrizanak ere, eta erreparazio eta laguntza integraleko sistema bat ezartzea sufrimendu eta beharrizan horiek ahal den neurrian arindu ahal izateko, nola alderdi materialean hala alderdi moralean.

Horri dagokionez, beharrezkoa da nabarmentzea Legearen alde bikoitzaren bidez era osatuago eta sistematiko batez jasotzen dela 2005eko otsailean Eusko Legebiltzarrak onartutako irizpenean jasotako akordioetariko bat. Zehazki 4. puntuaren b) idatz-zatia da honako konpromiso hau hartzen zuena: «Proposatzea Eusko Legebiltzarrak idatzi, onetsi eta zabal dezala terrorismoaren biktimen eskubideen gaineko adierazpen politiko bat, gai honi buruzko nazioarteko adierazpenak eta legebiltzar-lantaldean jasotako ekarpenak oinarritzat hartuta».

Legearen edukian arreta jarriz, legea osatzen duten zatiak azter ditzakegu.

Ohikoa denez, I. tituluak legearen xedeari buruzko eta aplikazio-eremuari buruzko zenbait xedapen orokor jasotzen du.

Legearen aplikazio-eremua, berriz, 2. artikuluko 1. paragrafoan ezartzen da; berariaz uko egiten zaio terrorismo kontzeptua edo terrorismoaren biktima kontzeptua definitzeari, eta definizio praktikoago baten alde egiten du, lege honetan ezarritakoa aplikatu behar zaien pertsonena.

Legegintza-aukera horren bidez bilatzen da legearen eremuan albait eta ekintza terroristen biktima gehien hartzea, albo batera utzita ekintzak terroristatzat jotzen diren taldeko kideek edo beste batzuek egin dituzten. Jakina, jurisprudentziako doktrina sendoa dago irizpide horren alde.

Terrorismoaren kontzeptua, benetan, ulertzeko gaitza da; dena den, aztertu behar dugu kontzeptu horren bilakaera biktimei laguntzeko zigor- eta administrazio-arloetako legeei dagokienez.

Hasiera batean, terrorismoaren delituak mugatzean, honako elementu hauek hartzen ziren kontuan:

1. faktikoak: legez kontrako egintza jakin batzuek izan behar zuten (giza hilketa, lesioak eta abar), eta elkartzen ziren gainerako zirkunstantziek kualifikatu behar zuten;

2. baliabideetakoak: terrorismo-delituak baliabide jakin batzuk erabiltzearekin lotzen ziren;

3. egitura eta antolaketari buruzkoak: banda armatuak, organizazio edo talde terroristak, eta

4. teleologikoak: konstituzio-ordena iraultzeko helburua edo bake publikoa larriki aldatzeko berariazko helburua.

   Konstituzio Auzitegiak «banda armatuak» kontzeptuaren interpretazio murritza egin zuen, betiere, garrantziari eta hedadurari dagokionez, «elementu terroristak» kontzeptuarekin loturik. Hala, ulertzen zuen ez zituela aipatzen soilik taldearen iraunkortasuna eta egonkortasuna eta armadun izate hori (defentsa- edo gerra-armak dituena, baita substantzia edo aparatu leherkorrak ere), baizik eta, era berean, aipatzen zuela gizartean izua eta kolektibitatean arbuioa sortzeko behar besteko garrantzia izatea, herritarren segurtasunean eragin handia izateagatik, eta, azkenik, gizarte demokratiko osoari eraso izateagatik. Terrorismo-jardueraren bereizgarri izango litzateke gizartean alarma-egoera edo segurtasunik eza zabaltzeko asmoa, edo, nolanahi ere, ondorio hori sortzea, delituzko jarduera hori sistematikoki, behin eta berriro, eta maiz noren kontra bereizi gabe, betetzearen ondorioz.

   Zigor-arloko legeen oihartzunez, garai hartan terrorismoaren biktimak Zigor Kodean terrorismo-delitutzat jotako biktimak zirela pentsatzen zen. Horren ondorioz, zenbait kasu laguntza-erregimenetik kanpo uztera behartzen zuen, baldin eta zigor-ikerketak ez bazuen emaitza eztabaidaezinik lortzen eragindako kaltea helburu terroristak dituen banda armatu batek eraginda zen ala ez ondorioztatzeko.

   Administrazio-laguntzak zigor-arloko kondenak baino lehenago ematen zirenez, laguntzen arauetan kalteen izaera terroristari buruzko polizia-ziurtagiri bat exijitzen zen, eta hori presuntzio hutsetan oinarritzen zen maiz. Nolanahi ere, administrazio-ondorioetarako ez dago oso argi horrelako zerbait ziurtatzerik dagoen. Ziurtagiria emateak berekin dakar fede publikoa edo horretarako atribuzioa duen norbaitek izatezko gertaera bat idatziz jasoaraztea. Kalifikazio juridiko bati buruzko iritzi bat ematea (terrorismo-delitua dagoen ala ez) ez dagokio zentzu hertsian ziurtagiria emateko jarduerari.

   Laurogeita hamarreko urteetan helburu politikoa zuten sabotajeen, desordena publikoen edo bandalismoaren ondorioz sortutako kalte materialak areagotu ziren, eta horrek ekarri zuen, alde batetik, terrorismoaren biktimei laguntzeko programak gero eta gehiago zabaltzea kasu horietara, nahiz eta kalteen atzean banda armatu terrorista bat zegoen jakin ez.

   Bestalde, 1995eko Zigor Kodeak (2000ko erreformak indartua) bere 577. artikuluaren berritasuna dakar, terrorismoaren delituei buruzko kapituluan antolatua ez dagoen biolentzia politikoen kasuak, doktrinan «banakako terrorismoa» deitutakoak, hartzen baititu, alegia, honelako kasuak: terroristatzat jotzeko beharrezkoa ez denean banda armatu bateko kidea izatea edo horren barruan izatea, nahikoa delako delituzko ekintza jakin batzuk (giza hilketa, lesioak, suteak eta abar) egitea, konstituzio-ordena iraultze aldera edo bake publikoa larriki aldatze aldera (kontzeptu juridiko zehaztugabea da herritar-segurtasunarekin bat egiten duena, eta ekintza bortitzen edo erasoen, arrisku-egoera edo hondamendi-egoeren aurrean pertsonak eta ondasuna babestearekin lotua).

   Azken buruan, eta aurreko egoeran ez bezala, terrorismoaren delituak mugatzean, lege honen ondorioetarako, egiturazko elementua edo organizazio bateko kidea izatekoa albo batera utz daiteke, eta, horrela, banakako zein taldeko ekintza batek, organizazio iraunkorretik at egonik ere, terrorismoaren biktimentzako laguntzen arauak aplikatzea ekar dezake, betiere «herritarren bakea eta segurtasuna» larriki astindu badu.

   Jakina, kontzeptu juridiko zehaztugabe batek zedarritutako helburu huts batean oinarritutako definizioak behar bezain zehaztugabea irudi dezake, edo delitu guztiek herritarren segurtasunaren kontra atentatzen dutela ulertzera eraman dezake. Dena den, kasuan kasuko kontzeptu juridiko zehaztugabeen teknikak irtenbide bakarra ahalbidetu beharko du, eta, hori, azken buruan, epaitegiek berrikusi ahalko dute.

   Aipatutako jurisprudentzia-doktrina eta -irizpidearekin bat etorrita, 2. artikuluko 1. paragrafoak legearen aplikazio-eremua mugatzen du, hain zuzen ere, izan daitezkeen izatezko hipotesi desberdinak biltzeko behar bezain malgua den eremu bat, betiere ekintza terroristaren kasu guztiak hartu nahi dituen ikuspuntu publiko batetik abiatuta, ekintzok terroristatzat jotako taldekideek eginak izan ala ez.

   Lege honetan jasotako prestazioak eta laguntza-neurriak legeak berak kasuan kasu onuradun potentzialtzat jotzen dituenei aplikatuko zaizkiela 2. artikuluaren 2. paragrafoan zehazten da. Eta hori horrela da, hobesten delako prestazio edo laguntza bakoitzaren esku uztea onuradunak zeintzuk diren zehaztea, izan ere askotarikoak izan daitezke, eta, gainera, kolektiboen sailkapenean ez sartzea, baizik eta kaltetutako bakoitzaren benetako premiei erantzutea, kontua ez baita pertsonen mailak pribilegiatzea, benetako premiei erantzutea baizik.

   Bigarren artikuluko 3. paragrafoan araua aplikatzeko lurralde-eremua aipatzen da. Begi-bistakoa da autonomiaren eskumenen lurralde-muga Euskal Autonomia Erkidegoaren lurraldea dela, nahiz eta eskumenak gauzatzerakoan bere lurraldetik at ere izan ditzakeen zilegizko ondorioak.

   Dena den, komenigarria izan daiteke zehaztea zein diren prestazioak onartzeko lurraldeari dagokionez bete beharreko baldintzak. Hala, prestazioak ematean eta gastu publikoa sustapen-jardueretan aplikatzean, onarpen horiek dakartzan izatezko kasuaren eta Euskal Autonomia Erkidegoaren eskumen-eremuaren (materiala eta lurraldekoa) arteko lotura bat egotera behartzen du horrek.

   Hori horrela da administrazioek ez dutelako laguntzak emateko aginte orokorra, hau da, botere aske eta eskumen-boteretik deslotua, Konstituzio Auzitegiak adierazi duen bezala. Horrenbestez, autonomia-eskumenekiko lotura-irizpideren bat hartu behar da kontuan. Eta horrelakoak dira izaera politikoaren eta administrazio-egoitzaren irizpideak, onuradunen egoitzarena, eta, halaber, hedaduraz, Euskal Autonomia Erkidegoan izandako gertakizun baten biktima izatearena ere bai (biktima non bizi den alde batera utzita). Kasu horietan guztietan lotura bat dago Euskal Autonomia Erkidegoaren eskumen batzuekin: ongizateari, bertan bizi direnen eskubideen sustapenari edo segurtasun publikoari buruzko zenbait eskumenekin ere.

   Lege honen aplikazio-eremua Euskal Autonomia Erkidegotik at izandako gertakarietara zabaltzen da, baldin eta kaltetutakoen bizilekua Euskal Autonomia Erkidegoan badago. Era berean, diru-laguntzak lortzeko, biktimen elkarteek egoitza Euskadin izan behar dute, edo, bestela Euskal Autonomia Erkidegoan izandako ekintza terroristek sortutako kalteak nozitu dituzten bazkideak izan behar dituzte.

   Eusko Legebiltzarra ohartu da terrorismoaren biktima batzuek ezin izango dituztela jaso lege honetan adierazitako neurriak biktimen aplikazio-eremutik kanpo geratzen direlako; horregatik agertzen du komeni dela lege honetan dagoen babes-mailaren antzekoa izango duten legegintza-neurriak onar ditzatela bai Estatuak bai oraindik horrelakorik onartu ez duten autonomia-erkidegoek.

   Helburu hori aintzat hartuta, 2. artikuluko 4. paragrafoan ezartzen da Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio orokorra Estatuko Administrazio orokorrarekin eta gainerako autonomia-erkidegoekin koordinatuko dela lege honetako aplikazio-eremutik kanpo terrorismoaren biktimei aitorpena egiteko eta laguntza integrala emateko neurriak diseinatze eta abian jartze aldera.

2. tituluko edukiari dagokionez, lehen egindako zehaztapenekin, badugu adieraztea bere artikuluetan arautzen direla Eusko Jaurlaritzak 2006ko maiatzean onartutako Bakea eta Bizikidetza Planean jasotako printzipio asko, aipatu den izaera programatikoari eutsita. Testu horretan adierazten zenez, justizia eta erreparazioa egiteko asmoz, «Eusko Jaurlaritzak bere egiten ditu egindako kaltearen oroimen, justizia eta aitormena eskatzeko aldarrikapenak, egun batean, ekintza terrorista baten ondorioz bizitzak erabat zapuzturik, ehunka familiek pairatu duten oinazearen ordainik zuzenena delako uste osoa baitauka». Printzipio horien adierazpide zehatzak honelako eraketa du: terrorismoaren biktimen eskubideak, gizartearekin oro har partekatzen diren eskubideak eta herritarrek berek dituztenak.

   Legeak hainbat artikulu jasotzen ditu zioen azalpen honetako 2. paragrafoan aipatutako eskubide bakoitzari buruz.

   Justiziarako eskubidea, 3. artikuluan jasotakoa. Biktimei dagokienez, justizia-eskubideak gutxienez bi alde garrantzitsu ditu: justizia juridikoarena eta justizia zuzentzailearena. Justizia juridikoak legea eta ordena berriro izatea ezartzen du; justizia zuzentzailea, berriz, biktimei eragindako kalteak, ahal den neurrian, erreparatzen eta egindako urraketen gaineko erantzukizunak ezartzen ahalegintzen da. Dena den, eskumen-arrazoiak direla-eta, lege honen kasuan, artikulu horrek bere edukia mugatzen du justizia-eskubidearen osagarrizko alderdiak arautzera, Estatuari baitagokio funtsean hori arautzea. Beraz, biktimarentzat interesgarria den guztia ekartzean datza oraingo eginkizuna, bere eskubidea gauzatzen laguntze aldera, batez ere informatzeari eta laguntzeari buruzko kontuei dagokienez.

   Duintasunerako eskubidea, 4. artikuluan jasotakoa. Artikulu horren bidez bermatu nahi da biktimak gizalegez eta euren duintasuna eta eskubideak errespetatuz tratatuko direla, eta, horretarako, biktimen eta euren senideen segurtasuna, ongizate fisiko eta psikologikoa eta intimitatea bermatzeko egokiak diren zenbait neurri jasotzen ditu. Biktimen duintasuna errespetatzeko, hauek guztiak behar dira: informazioa behar bezala erabiltzea, intimitatea eta irudia babestea, baita biktimek irainak, erasoak edo bestelako mespretxuzko tratuak, tratu iraingarriak edo umiliagarriak jaso ez ditzaten bermatzea ere.

   Erreparaziorako eskubidea, 5. artikuluan jasotakoa. Ekintza terroristen ondorioz nozitu dituzten kalte mota desberdinengatik biktimei ordaina emateko erabil daitezkeen neurri guztiak biltzen ditu artikulu horrek. Testuinguru horretan, arauak ezartzen duenez, eragindako kalteen erreparazioa egiteak zenbait neurri mota jaso ditzake: lehengoratzekoak, kalte-ordainak ematekoak, errehabilitatzekoak eta laguntza integrala zein ordain morala ematekoak.

   Erreparazioa, biktimek bidegabeki nozitu dituzten era askotako sufrimenduak aitortu eta gero egiten baita.

   Aitorpenak eta erreparazioak bi printzipio hartu behar dituzte oinarritzat: biktimen duintasuna eta gizarte osoaren elkartasuna. Aitorpenak eta erreparazioak, bestalde, biktimen eta euskal gizartearen topaleku izan behar dute, zeren eta gizarte osoaren elkartasunak duindu egingo baitu biktimen bizitza, eta biktimei aitorpena egitea eta laguntza integrala emateak posible egingo dio euskal gizarteari bere iragan hurbilaren alderdi batekin onezkoak egitea.

   Ildo berean, Espainiako Estatuaren eremuan, erreparazio integralaren kontzeptua defendatu da. Horrela, abenduaren 17ko 1912/1999 Errege Dekretuko zioen azalpenean, Terrorismoaren Biktimekiko Elkartasunerako urriaren 8ko 32/1999 Legea betearazte aldera, honako hau irakur daiteke: «… diruz ordaintze hutsa egiteaz gain, ekintza terroristen biktimei, oro har eta inolako bereizketarik gabe, elkartasunaren eremu zabalaren barruan, zor zaien aitorpen morala islatzen saiatuko da». Orobat, euskal eremuan, Eusko Jaurlaritzak onartu du erreparazio integrala behar dela, alde ekonomikoa, materiala eta laguntzakoa izango dituena, eta baita erreparazio morala egitea ere.

   Azken buruan, erreparazioak integrala behar du izan, alde ekonomikotik haratago, eta gero eta garrantzitsuagoak diren alde ez-materialak jaso behar ditu, horien helburua biktimari kaltea ordaintzeaz gain, elkarbizitza baketsua lortzea eta gizartea berreraikitzea eta eraldatzea da-eta. Erreparazio integralaren kontzeptuak statu quo ante-ra bueltatzeko ahalegina eskatzen du, nahiz eta konponbide hori kasu gehienetan ez den posiblea izango. Izan ere, onartu beharra dago giza eskubideen zenbait urraketa larriren ondorio batzuk ezin konponduzkoak direla.

   Aurrekoari gehitu behar zaio erreparazioak prozesu bat izan behar duela eta ez zenbait ekimen sinboliko egiteko une jakin bat. Kontua da, bada, ekimen iraunkorra –eta ez une batekoa edo egoeraren araberakoa– abian jartzea, honako hau, hain zuzen: biolentzia errotik deslegitimatzea eta berariaz onartzea inoiz ez dela biolentzia justifikatzeko arrazoirik izan.

   Arrazoi horiengatik guztiengatik, garrantzitsuak dira heinekotasun-, malgutasun- eta egokitzapen-printzipioak, erreparazioak noraino heldu behar duen finkatze aldera, baita integralitate-printzipioa ere (erreparazio integrala).

   Erreparazioa egiteko prozesua zuzendu behar duen beste printzipioetariko bat biktimek berek parte hartzea da, beren organizazioen eta elkarteen bidez, eragiten dieten gai guztietan. Printzipio hori benetan gauzatzeko Terrorismoaren Biktimen Partaidetzarako Euskal Kontseilua sortzen da 6. artikuluan.

   Egia ezagutzeko eskubidea, 7. artikulua jasotakoa. Biktimen sufrimendua arintzeko funtsezko alderdia. Egiak eskatzen du gertakariak guztiz eta osorik ezagutzea, gertakarietan nortzuek hartu zuten parte jakitea eta egindako urraketen inguruabar espezifikoak eta motibazioak ezagutzea.

   Legean hainbat konpromiso jasotzen dira, terrorismoa bere orotariko adierazpenetan behin betiko bukatutakoan bestelako ekimenak bultzatzeari kalte egin gabe. Ekimenetako bat egiaren batzorde bat sortzea izan daiteke eta guztien helburua, denok gizarte berri batean, bakean, askatasunean eta elkarbizitza harmonikoan bete-betean integratu gaitezen laguntzea.

   Memoriarako eskubidea, 8. artikuluan jasotakoa. Egiak gertakariak ezagutzea esan nahi badu; memoriak, berriz, gizarteak gertakari horiek aitortzea esan nahi du. Jendaurrean eta ofizialki aitortzea errugabe bati eragindako sufrimendua eta biktima izateagatik duen esanahi politikoa.

   Terrorismoaren biktimek pairatutako bidegabekerien eta sufrimenduen memoria, erailketena, bahiketena, estortsioena edo mehatxuena.

   Memoria, lehenik, absenteena, eraildakoena, baina baita bizirik irtendakoena, zaurituena, bahitutakoena, estortsionatutakoena, mehatxatutakoena eta haien guztien familiakoena eta lagunena.

   Memoria gizartearen eta terrorismoaren biktimen topaleku gisa. Elkarrekiko memoria, gizarte libre eta gehitzailea eraikitzeko, biolentziaren ezbeharra berriro egon dadin saihesteko, ezer gertatu izan ez balitz bezala bukatu dadin ez onartzeko. Eta memoria, azken batean, exijitzeko terroristek ez dezatela gizartearen etorkizuna baldintzatzea lortu, etorkizun horretako gizartean bazterketak eta askatasun faltak ez baitu lekurik izan behar. Alde horretatik, memoria terrorismoaren deslegitimizazio etiko, sozial eta politikorako funtsezko elementua da.

   Eta memoriaren funtsezko alderdia da terrorismoaren biktimen esanahi politikoa, izan ere, ekintza terroristak egiten dituztenek motibazio politikoak bultzatuta jarduten dute. Esanahi politiko horren baitan ETAk bere proiektu totalitarioa eta baztertzailea inposatze aldera suntsitu nahi zuen eta suntsitu nahi duena dago: askatasuna, gure eskubideen eta askatasunen bermatzaile den Zuzenbide Estatu demokratikoan eta elkarbizitza barneratzailearen arauetan gauzatzen dena.

   Zeren eta biktimen esanahi politikoak gainditu egiten baitu biktima izatea bera. Biktima izatea ez da bilatu den zerbait, biktimek ez zuten beren bizia eman, kendu egin zieten bizia. ETAk berak, bere proiektu totalitario eta baztertzailea inposatu nahian, ematen die biktimei haien esanahi politikoa, desagerraraztean bizitzeko eskubidea ez ezik herritarrak izateko eskubidea ere ukatzen baitie.

   Bakerako, askatasunerako eta elkarbizitzarako eskubidea, 9. artikuluan jasotakoa, hau da, izu-egoera orokortzeko indar ez-legitimoa erabiltzea, edozein izanda ere, eta albo batera utzita, indarra justifikatzeko erabili nahi diren arrazoiak.

   Bakeak, askatasunak eta elkarbizitzak euskal botere publikoen eginkizun babeslea dakarte berekin batera, zentzu honetan ulertuta: neurriak hartu behar dituzte pertsonen eta beroriek osatzen dituzten taldeen askatasuna, segurtasuna eta berdintasuna benetakoak izan daitezen behar diren baldintzak sustatzeko, baita hori guztia eragozten duten oztopoak kentzeko ere.

   Baina, aldi berean, esan nahi du bakearen eta elkarbizitzaren aldeko hezkuntza eta kultura sustatu behar dutela. Horretarako, jarduera batzuk eramango dituzte aurrera eta horien artean bultzada nabarmena emango zaio balio etiko eta demokratikoetan eta bakean eta giza eskubideetan hezitzeari; hedabideek balio horiei zor zaien errespetuaren kulturarekin konpromisoa har dezaten sustatzeari; balio horien sustapenerako programetan biktimen lekukotza sartzeari; terrorismoaren deslegitimazio etiko, sozial eta politikorako neurri aktiboak abiarazteari; terrorismo-delituak pertsegitzeko beharrezkoa den polizien koordinazioari, eta Zuzenbide Estatu demokratikoaren gizarte-legitimazioa eta hori elkarbizitza integratzailerako arauen bidez ematea defendatzeari eta sustatzeari.

Botere publikoek ez dute itsuan jokatu behar biktimen interesen alde esku-hartzean, eta ez dira elkartasunaren adierazpen hutsera mugatu behar, hori egitea ezinbestekoa bada ere; aitzitik, politika orok biktimak izandakoen errehabilitazio pertsonala eta gizarteratzea sustatzeko helburuari erantzun behar dio, hau da, lagundu behar zaie ez dezaten jarrai biktimak izaten.

Aurretik egindako gogoeta hori inspirazioa izan da, aurreko ideiekin eta ondoren azalduko diren beste batzuekin batera, oraingo arauaren III. titulua egiterakoan. Titulu horretan terrorismoaren biktimei elkartasuna, babesa eta laguntza emateko printzipioak zehaztu nahi dira, osotasun koherente baten barruan.

3. tituluaren ataria dugu 10. artikulua; haren helburua baita Euskal Autonomia Erkidegoko arauek terrorismoaren biktimentzat aurreikusten zituzten laguntza-prestazioen eta -neurrien multzoari legezko maila ematea, horiek handitzea eta hobetzea.

   Lege hau onartu aurretik indarrean zeuden euskal arauek «laguntza-programa» aipatzen zuten, terrorismoaren ondorio kaltegarriak leuntzeko zenbait neurri bezala ulertuta; neurriok ordaina eta laguntza ematekoak ziren. Neurri horietako batzuk biktimentzako zuzeneko diru-laguntzak dira, itzultzerik gabeko funtsak, eta beste batzuk, berriz, ekimen positiboko neurriak, eskubide edo prestazio publiko jakin batzuk lortzeko biktimak zenbait baldintza betetzetik salbuesteko. Azkenik, elkarteak sustatzeko neurriak aurreikusten ziren.

   Elkartasun-printzipioa zegoen laguntzen edo diru-laguntzen oinarrian, eta ez aginte publikoak izandako kalteen erantzukizuna bere gain hartzea. Bestalde, ez zegoen prestazioen sistemarik, baizik eta laguntza oso desberdinen multzoa.

   Lege hau sostengatzen duen politika publikoaren ereduak «babesteko eta laguntzeko sistematzat» du bere burua. Nozio horrek adierazten duenez, ez da laguntzeko administrazio-neurrien batura hutsa; aitzitik, neurriok elkarri lotuta daude, helburuari dagokionez organikoki koherentea den osotasun batean elkartuta, biktimaren behar guzti-guztiak hartzen dituena.

   Ekintza terroristen ondorioz eragindako kalte materialak erreparatzeko prestazioei buruzkoa da I. kapitulua; eta kontuan hartzen diren kalteen arautze osoa jasotzen du, baita dagozkien konponbideena ere. Kapitulu horrek erregelamendu bidezko garapena behar du, erreparatze osoa eraginkortasunez lortzeko legezko irizpidea errespetatuz, behar diren diruzko zenbatekoak eta izapideak zehaztuko dituena.

   Terrorismoaren biktimen eta euren gertukoen eskura jartzen diren laguntzazko neurriak jasotzen dira II. kapituluan, helburu bikoitzarekin jaso ere: alde batetik, ekintza terroristaren ondorioak gainditzeko kaltetutakoei laguntza emateko benetako borondatea islatzea, eta, beste batetik, gizartearen elkartasuna adieraztea, bere kideetariko batzuek zuzenean nozitu duten bidegabeko sufrimendua aitortze aldera.

   Kapitulu horretan, osasun fisiko eta psikologikoaren arloari, heziketari eta laneko prestakuntzari, etxebizitza eta enpleguari lotutako neurri espezifikoak aurreikusten dira. Neurri horiek guztiak erregelamendu bidez garatu beharra dago, prozedurak eta organo eskudunak zehaztuz, baina betiere jarduera publiko oro zuzendu behar duten azkartasun-printzipioa eta biktimaren aldeko tratuaren printzipio orokorrak betez.

Terrorismoaren biktimei dagokienez, politika publikoek azken urteotan izandako berrikuntzetariko baten bultzada sartzen du 27. artikuluak lege honetan, hauxe: antolatutako biktimen protagonismoa, azpimarratzekoa dena.

Orain arte, XXI. mende hasierako urteotan, terrorismoaren biktimei buruzko politika publikoak kudeatzeko eredu berria finkatu da; kudeaketa erretikulatu bat, horizontala eta deskontzentratua. Hala, botere publikoek koordinatze-lanak egingo lituzkete eta biktimen elkarteek, berriz, biktimei laguntzeko gero eta zabalagoak diren eremuen kudeaketa aktiboa hartuko lukete beren gain.

Benetan, ezin da proposatu biktimei laguntzeko politika publikorik, biktimen elkarteek eta biktimak antolatzeko beste era batzuek hartu duten garrantziari erreparatu ez, eta dagozkien gaiei buruz euren iritzia kontuan hartu gabe.

Lege honek, era berean, munta handiko erabaki politikoa dakar: egoitza Euskal Autonomia Erkidegotik kanpo duten elkarteen ekimenak sustatze aldera, EAEko Administrazioak izango du baliabide ekonomikoak erabiltzeko aukera, betiere baldin eta elkarte horiek euren kideen artean Euskal Autonomia Erkidegoan ekintza terroristak nozitu dituzten herritarrak daudela egiaztatzen badute.

Xedapen iragankorra bereziki aipatzekoa da, legea aplikatzeko denbora-eremua mugatzen duena, atzera eragina izateko aukeran bereziki pentsatuta egin da-eta.

Komenigarritzat jo da legeak, oro har, indarrean hasten denetik eragina izatea. Hala ere, biktimek laguntza-prestazioak jasotzeko eskubidea izango dute, biktimak izateagatik, denbora-eremuak alde batera utzita, eta, horrenbestez, legeak araututako kalte materialen ondoriozko prestazioak etorkizunean aplikatzekoak izango dira, eta, legea egin aurretik eragindako kalteei dagokienez, une bakoitzean indarrean zeuden arauak aplikatuko dira.

Nabarmentzekoa da, bestalde, hirugarren xedapen iraunkorrak, Legebiltzarraren akordio bati jarraiki, Gobernuari emandako agindu bat jasotzen duela, eta, horren arabera, dekretu bat onartu behar dela aparteko epe bat ezartzeko, sei hilabetekoa: epe horren barruan, eskabidea formalizatu gabe urtebete igaro zelako, aipatutako laguntzok jasotzerik izan ez zutenek izango dute aukera ekintza terrorista gertatu zen unean indarrean zegoen terrorismoaren biktimentzako laguntza-programaren babesa eskatzeko.