Datu teknikoak
Izena: Zilindro-grabagailua edo erruleteagailua
Urtea: 1940 inguruan
Ekoizpena: Mino G.B. & Figli, Alessandria (Italia)

Mino G.B. & Figli zilindro-grabagailua edo erruleteagailua CORTASAko instalazio zaharretan (1989). Industria Kultura-Ondare Higigarriaren Gordailuko artxiboa (Eusko Jaurlaritza).

Zilar, urre eta beste metal preziatu batzuen pieza artistikoak lantzea. Horixe da urregintza-ogibide delikatuaren xedea. Trebetasuna, fintasuna eta pultsuaren irmotasuna eskatzen ditu lan horrek. Duela 8.000 urte baino gehiago metalen erabilera menderatzen hasi zenetik, gizakia zeregin horretan aritu da. Euskal lurretan industrializazioaren ezaugarri izan diren mekanizazioarekin eta prozesu metalurgikoekin oso gutxitan lotzen ditugun trebetasun horietakoa.

Artisau lanbidea dela pentsa dezakegu, baina Industria Iraultza ere lan bikainenetara iritsi zen. Horregatik izan ez balitz, ez ziren existituko erretiluak, pitxerrak, argimutilak, mahai-tresna landuak eta edozein etxetan dauden hainbat traste, bestela, klase erosoenen pribilegio izaten jarraituko zuten objektuen erabilera orokortuz. Metalurgia-enpresetan erabiltzen diren makinek zilarraren, alpakaren, brontzearen eta letoiaren lana erraztu zuten, mailukatze-, irabiatze-, mozte- eta mihiztatze- lanak sinplifikatzeko aukera emanez. Urregintza-tailerrek prentsak, mailuak, tornuak, erreplikadoreak, grabagailuak eta beste makina asko izan zituzten, askotan atzerriko fabrikaziokoak, eta familia-lantegi txikiek nolabaiteko garrantzia zuten fabrikak izatea lortu zuten.

Gure zilindro-grabagailua euskal urregintza-tailerren egiteko modua eraldatu zuen atzerriko teknologia horren adibide ona da. Italiar makina bat da, Mino G.B. & Figlik fabrikatua. Enpresa hori 1840an sortu zen zilarra, urrea eta aluminioa bezalako metal bigunei forma emateko sistemak ekoiztearren, eta oraindik dihardu. Zilindro-grabagailuaren funtzionamendua fresatzeko makina baten antzekoa da: bere mugimendu zirkularraren bidez, erliebezko marrazkiak sortzen ditu, metala lantzea ahalbidetzen duen buru trukagarri bati esker.

CORTASAko lantegia. Argazkia: María Romano (2005)

Sociedad Anónima Cortabarria – CORTASA enpresak Amurrion (Araba) zeukan lantegitik dator makina. Han, 1927an, Jose Cortabarria Irastorzak zaku-fabrika zahar baten instalazioak eskuratu zituen (lehen irin-fabrika eta errementaritza mekanikoa izan zena), eta ordura arte bere familiak Bilbon zuen urregintza-negozioa lekualdatu zuen. Eskualdeko jarduera honen aitzindaria izan zen: bertako langileak prestatzeko langile espezializatuak kontratatzeaz gain, bere proiektua behar bezala aurrera eramateko beharrezko teknologia ere bereganatu behar izan zuen. Makinak turbina batek bultzatutako lokazte- eta polea-sistema baten bidez mugitzen ziren; horien artean zeuden erreplikagailuak, grabagailuak, airerako tornuak eta erruleteagailuak. Horietako bat eman zion enpresak 1990ean Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailaren Industria Ondare Higigarriaren bildumari eta gaur egun Konsoni Lantegian dago.

Ordurako, makinak lau hamarkada baino gehiago eman zituen metal xaflen gainean mota guztietako dekorazio-diseinuak grabatzen. Izan ere, urregintza tradiziorik gabeko lurrera iritsi zen, Amurriora eta bere ingurura, eta Aiara haranean aurkitu zituen baldintza onak, garrantzizko lana izateko. CORTASAk 50 langile hartu zituen (15 zilargile, 12 akabatzaile, zazpi trokelatzaile, lau estanpatzaile, lau zizelkatzaile, hiru zilarrezko bainugelez arduratzen ziren langile eta hainbat biltegizain). Gainera, langile horien artetik beste enpresari batzuk atera ziren, beren enpresak sortu zituztenak, horien artean La Orfebrería Alavesa eta Elejondo Industrial. Gure zilindro-grabagailua bezalako makinen artean ikasitako jardueratik, oraindik ere eskualdean gogoratzen den ekoizpen-tradizio bat sortu zen.

Ainara Martínez Matía (IOHLEE)

Amurrioko José Cortabarría fabrikaren faktura idazpuruarekin (1944). Jatorria: todocoleccion.net

Mino G.B. & Figli zilindro-grabagailua edo erruleteagailua CORTASAko instalazio zaharretan (1989). Industria Kultura-Ondare Higigarriaren Gordailuko artxiboa (Eusko Jaurlaritzako).

Airearen tornua lantzen duen langilea CORTASA enpresan (1989). Industria Kultura-ondare Higigarriaren Gordailuko artxiboa (Eusko Jaurlaritzako).