5. ETAPA: SALVATIERRA-AGURAIN • VITORIA-GASTEIZ

Arrarain, Donejakue bidearen ondoko Erdi Aroko herrixka

Arraraingo San Joan ermita Burgeluko gune nagusiaren kanpoaldean dago, soroen artean. Arraraingo antzinako Erdi Aroko herrixkaren azken aztarna da; izan ere, Arabako probintziako herri askotan bezala, XIV. mendean, hiribilduen sorreraren testuinguruan, despopulatze-prozesua gertatu zen. Burgeluren kasuan, inguruko herrixkak izan ziren hiribildu estatusa lortzeko ekimena izan zutenak. XIV. mendearen hasieran batzea erabaki eta Burgelu aukeratu zuten herri nagusi gisa. Azkenik, 1337an, Alfontso XI.a Espainiakoak Elburgori hiribildu pribilegioa eman zion. Elkartzearen ondorioz Arraraingo biztanle askok herrixka utzi eta Burgelura joan zirenean, gainbehera gertatu eta azkenean herrixka erabat hustu zen. Hala ere, ez zen berdin gertatu beste herrixka guztiekin, batzuk denboran zehar mantendu baitziren eta gaur egun kontzejuen forma juridikoa dute. Arrarain, ordea, gaur egun eremu hutsa da, eta garai batean bere landa-eliza izandakoa baino ez da kontserbatzen.

Arrarainen lehen aipamen dokumentala XI. mendekoa da, Donemiliagako goldea izenez ezagutzen den dokumentu fiskalean ageri dena. Dokumentu horretan, Arabako Lautadako eta Mendialdeko herrixkek Donemiliaga Kukula monasterioari egindako ekarpena kontabilizatzen da.

Arrarain herrixkak Donejakue bidearekin duen lotura garrantzitsua da, Erromatarren Bidea bertatik igarotzen baitzen. Komunikazio bide horren jatorria erromatarren garaian dago, izan ere, Bordele eta Astorga lotzen zituen Ab Asturica Brudigalam bide garrantzitsuaren zati izan zen. Antzinatik oso ibilia izan zen, eta hala jarraitu zuen Erdi Aroan ere, Compostelara zihoazen erromesek Arabako bidearen zati batzuk erabili baitzituzten. Arrarain, beraz, erromes askoren lekuko izan zen XI. mendetik aurrera.

Arraraingo San Joan ermita

Arraraingo San Joan XII. mendeko ermita txikia da. Jatorrizko elizatik kontserbatzen den gauza bakarra harlanduzko zirkuluerdi-formako abside erromanikoa da. Nabea XVIII. mendean atxiki zuten, oinplano angeluzuzena du eta harlangaitzezkoa da.

Tenpluak Arabako Lautadako erromanikoaren ohiko ezaugarriekin bat ez datozen bitxikeriak ditu, adibidez: burualdearen altuera nabearena baino handiagoa da, baina normalean alderantziz izaten da. Aipatzekoa da, halaber, absidearen zimenduak egiteko berrerabilitako sarkofago zaharrak aprobetxatu zituztela, ermita baino lehenagokoak: hala, Arraraingo gunearen antzinatasuna agerian geratzen da, XII. mendea baino lehenagoko gune baten existentzia frogatzen baita.

Balio handikoak dira ermitaren burualdeko teilatu-hegala apaintzen duten hagaburutxoak; izan ere, dekorazio-elementu gisa XII. mendeko Arabako eguneroko bizimoduari buruzko informazioa ematen duten pertsonaiak daude irudikatuta. Horrela, bi pertsonaia garai hartako musika-tresnak jotzen ikusten dira, hala nola arku-biola bat eta zarrabete bat, bai eta garai hartako jantziak dituen soldadu bat ere, beso batekin ezpata altxatzen duena eta bestean malko-formako ezkutu bat daramana. Halaber, absideko leiho erromanikoaren kapitelak nabarmentzen dira: ezkerreko kapitelean, bi borrokalari borrokan irudikatzen da, eta eskuinean, tunika bat duten hiru pertsonaia identifikatzen dira, muturretan zitori horiak dituen gurutze baten eta bi hegaztiren ondoan.

Barruan, absideko leihoaren kapitelak eta garaipen arku erromanikoari eusten dioten zutabeen kapitelak ere historiatuak dira. Kapitel hauen artean bat nabarmendu behar da: maskortzat har daitezkeen motibo zehaztugabe batzuk ageri dira irudikatuta, eta hala balitz, tenpluak Donejakue bidearekin zuen lotura erakutsiko lukete. Antzina, XIV. mendeko Andre Maria Zuriaren irudia zegoen ermitan, baina Burgeluko parrokiara eraman zuten.

Partekatu