3. ETAPA: TOLOSA • ZEGAMA

Itsasondo: herrixkatik hiribildura

Itsasondoko eliza eta herrigunea Litsosoeta-Larrazkanda tontorren behealdean daude (atzerago Murumendi ageri da), Oria ibaiaren harana nabarmen estutzen den toki batean. Deigarria da bere posizioa, mendi malkartsuko eskailburu txiki batean ibaiaren gainean zintzilik. Jatorrizko gunea XIX. mendetik aurrera GI-2131 errepidearen ertzean eraiki ziren eraikuntzek estaltzen dute gaur egun. Bestalde, zenbait baserri ageri dira Oria ibaira zuzenean isurtzen diren bi mendi-mazeletan sakabanatuta, eta beste batzuk mendebaldeko horma malkartsuak salbatu ondoren irekitzen diren lautadetan kokatuta.

XIV. mendearen lehen herena baino lehenagoko datu ziurrik ez dagoen arren, herrigunea Erdi Aroan sortu zen, 1000. urte inguruan edo lehenago. Ziur asko, herrixka honetako biztanleek Santa Maria eliza eraiki zuten, eta ondoren, Andre Mariaren Jasokundeari eskainia izan zenean ere, haren patronatua mantendu zuten; beraz, herriko etxe nagusiek bertako elizgizonak aukeratzen zituzten.

1399an, ondoko Ordizia hiribilduak mende bat lehenago lortu zituen pribilegioez baliatzeko asmoz, herrixkako bizilagunek eta hiribilduko kontzejukoek Itsasondok Ordiziarekin bat egitea adostu zuten. Egoera honetan jarraitu zuten 1615ean auzokideek euren independentzia erosi zuten arte (Filipe III.a Espainiakoari 25.025 erreal ordaindu zizkioten). Ordutik, herria eskubide osoko udalerria da, baina demografia baxua duenez, garai batzuetan inguruko beste batzuekin elkartu da, bere interesak hobeto defendatzeko.

Alderantzizko eliza

Itsasondoko Jasokundearen eliza tenplu katolikoa da eta gurutze latindarreko oinplanoa du. Harlangaitzezkoa da, baoak eta eskantzuak harlanduzkoak ditu, eta gurutze-gangaz estalita dago. XVI. mendekoa da, eta aipaturiko estalkiaz gain, bere elementurik nabarmenena portada manierista da, inspirazio guztiz klasikoa duena: giltzarri nabarmendua duen erdi-puntuko arku bat du, zutabe toskanar exentuak harroin, friso eta arkitrabearen gainean, eta horma-hobi batez errematatua (gaur egun hutsik), alboetan bolutak dituela.

Gaur egun, burualdea hego-mendebaldera orientatua du, baina beti ez da horrela izan. Erdi Aroko eta Errenazimentuko tenpluetan, burualdea ekialderantz zegoen eta eraikinaren oinaldea kontrako norabidean geratzen zen; hala ere, posizio hori ez zen beti zehatza izaten. XVII. mendetik aurrera, Gipuzkoako zenbait tenpluren antolamendua aldatu egin zen, batzuetan erabateko berreraikuntza baten ondorioz (Alegiako San Joan kasu), beste batzuetan lehendik zegoen eraikinaren zati bat aldatu ondoren. Horixe da Itsasondoko parrokiaren kasua. XVII. mendean zehar, zenbait aldaketa egin ziren, eta horien ondorioz presbiterioa antzinako koruaren eremura lekualdatu zen; korua, berriz, beste muturrean berreraiki zen. Gainera, hegoaldeko alboko kapera itxi zen (bere aztarna oraindik ere ikus daiteke kanpotik) eta beste bi ireki ziren burualde berriaren inguruan. Gainera, ipar-mendebaldean kanpandorre bat eraiki zen. Lan hauek, dirudienez, 1750erako amaitu ziren.

Abside berria nabarmena da, trapezoidala, eta Pedro Goikotxeak 1594an egindako erretaula erromanista gordetzen du. Hiru kale eta hiru solairu ditu, eta horma-hobiak markoztatzen dituzten zutabeen estiloa aldatu egiten da (behetik gora, jonikoa, korintoarra eta konposatua); erdiko kaleko zenbait elementu, hala ere, ondoren egindako aldaketen emaitza dira. Beheko pisuan, San Pedro eta San Pablo daude eta, erdian, handiagoa, San Gregorio Magno, kapera partikular batetik ekarria eta jatorrizko sagrarioaren ordez jarria. Gainerako eszenek Kristoren Pasioaren uneak islatzen dituzte erliebeen bidez. Kutxa nagusian, 1755eko Francisco Gutiérrez eskultorearen irudi exentua ageri da: Maria hodei baten gainean zeruetara igotzen, 3 aingeruz lagunduta. Atikoan Kristo gurutziltzatu bat dago Jerusalemgo irudikapen piktoriko baten gainean.

Itsasondoko elizak, gainera, rococo estiloko bi albo-erretaula ditu, 1771 eta 1774 artean eginak, bata Arrosarioko Ama Birjinari eskainia eta bestea hildakoen arimen alde.

Partekatu