Zahartzaroari buruzko Nazioarteko Zentroak (CENIE), Salamancako Unibertsitateko Fundazio Orokorrarekin batera, zahartzaroko bakardadeari buruzko txosten bat argitaratu du, eta esku-hartze komunitarioa bakardadearen ondorio negatiboak prebenitzeko eta arintzeko estrategia giltzarri gisa aurkezten du.
Bakardadea esperientzia indibiduala ez ezik, faktore sozial eta estrukturalek eragindako fenomenoa ere badela azpimarratzen duen dokumentu hau Gizarte bizi baten aldeko programaren barruan dago, eta Eskualde Garapeneko Europako Funtsaren (EGEF) INTERREG V-A Espainia-Portugal Lankidetza Programaren barrua.
Metodologia
Ikerketa honetan erabilitako metodologia Ikerketa Ekintza Parte-hartzailea (IEP) da, inplikatutako taldeen parte-hartzearekin uztartzen den analisi kritiko batean oinarrituta. Kasu honetan, Zamora hiriko biztanleak izan dira ikerketaren fase ezberdinetan parte hartu dutenak. Lanak barne hartu zituen bakardade-arriskuan zeuden pertsonak identifikatzea, komunitateari laguntzeko sareak sortzea eta lotura sozialak eta kide izatearen zentzua sendotzeko diseinatutako talde-jarduerak ezartzea.
Bakardadea eta isolamendu soziala bereiztea
Askotan, bakardadearen eta isolamendu sozialaren terminoen arteko aldea nahiko lausoa da. Alde batetik, bakardadea lotura edo babes sozial ezaren sentimendu subjektibo eta pertsonala da, eta gizarte-isolamendua, berriz, pertsonen arteko harreman iraunkorrik eza edo gutxiegitasuna ezaugarri duen egoera objektiboa. Bereizketa garrantzitsua da, bakardadea ez baitagokio ezinbestean gizarte-isolamenduari, eta garrantzitsua da bereizketa egitea azterketa egokia egiteko.
Zahartzaroko bakardadea hainbat dimentsiotan ager daiteke, eta txostenean hiru dimentsio nabarmentzen dira: soziala, emozionala eta existentziala. Bakardade soziala talde edo komunitate bateko kide ez izatea da, pertsonaren sare sozialean gutxiegitasuna islatuz. Bakardade emozionala, bestalde, harreman intimo edo atxikimendurik eza da, adiskidetasuna edo laguntasuna bezalako harremanak hain zuzen ere. Azkenik, bakardade existentziala giza izaerarekin lotutako bakardadearen oinarrizko sentimendua da, munduan banakoaren existentziari aurre egiten diona. Bakardadearen hiru dimentsio horiek, nahiz eta forma desberdinekoak izan, pertsona bakarrak izan ditzake denak aldi berean.
Bakardadearen kausak zahartzaroan
Zahartzaroko bakardadearen kausak askotarikoak eta alderdi askotakoak dira. Alde batetik, identitatearen krisian eragina duten aldaketak daude, hala nola, aldaketa fisikoak eta itxurazkoak edo erretiroa hartu ondoren sortzen den gizartean rol produktiboaren sentimenduaren galtzea. Bestetik, autonomia gutxitzen duten galera funtzionalek eta sentsorialek bakardade-arriskua areagotu dezakete. Halaber, pertsona maiteen eta lagunen heriotzak eta egitura sozialaren aldaketek kide izatearen krisia eragin dezakete. Azkenik, bakardadearen arriskua areagotzen laguntzen duten beste faktore esanguratsu batzuk osasun-arazoak dira, fisikoak zein mentalak, eta hauskortasunaren eta segurtasunik ezaren pertzepzioa.
Zahartzaroko bakardade-esperientziak
Zahartzaroko bakardadearen esperientzia asko aldatzen da gizabanakoen artean. Ez daude bi bakardade esperientzia berdin: pertsona bakoitzak modu ezberdinean bizi du. Adinekoek beren galerak kudeatzeko eta harreman sozialak mantentzeko duten modua erabakigarria da beren bakardade sentimendua ulertzeko. Gainera, ingurune ezagunen eraldaketak, hala nola bizileku-aldaketak, bakardade sentimendua areagotu dezake. Zahartzaroan helburu edo bizi-proiektu esanguratsurik ez izateak bakardade existentziala ere ekar dezake.
Esku-hartzeak eta prebentzioa
Zahartzaroko bakardadeari heltzeko, beharrezkoa da ikuspegi prebentibo bat, bakardadearen berehalako ondorioei ez ezik, haren azpiko kausei ere helduko diena. Esku-hartze komunitarioak funtsezkoak dira laguntza-sareak sortzeko eta gizarte-sarea indartzeko, adinekoen integraziorako eta ongizaterako ingurune egokia sortuz. Esku-hartze horietan mota askotako jarduerak sartzen dira, hala nola tailerrak, talde-topaketak eta boluntariotza-programak. Era berean, hezkuntza eta sentsibilizazioa funtsezkoak dira sektore pribatuaren, publikoaren eta gobernuz kanpoko erakundeen arteko sektore anitzeko lankidetzarekin batera.
Ikuspegi integral eta prebentibo hori funtsezkoa da bakardadearen ondorioak arintzeko eta adinekoentzako bizi-kalitate hobea sustatzeko. Horretarako, ekintza komunitarioa da CENIEk egindako lanean proposatzen den eredua.
Esku-hartze ereduaren ezaugarriak ekintza komunitariotik
Proposatutako esku-hartze eredua hainbat fasetan egituratzen da. Fase horietan bakardade-arriskuan dauden pertsonak detektatzen dira, eta gizarte-kohesioa sustatzen duten talde-topaketak egiten dira. Horretarako, funtsezkoa da adin guztietako boluntarioen papera, senior zein juniorrena. Beren lanak etengabeko laguntza ematen du eta komunitatearen parte-hartzea sustatzen du:
- Arriskuan dauden pertsonak antzematea: Bakardade-arriskuan dauden pertsonak sentsibilizazio-kanpainen bidez eta sare komunitarioak aktibatuz identifikatzen dira.
- Talde-topaketak: Talde-jarduerak fasetan banatzen dira, eta, hasteko, taldeko ezagutza- eta prestakuntza-saioak egiten dira; ondoren, baliabide komunitarioak aztertzen dira, eta, azkenik, balioetara orientatzen dira eta taldearen etorkizuna ebaluatzen da.
- Partaidetza komunitarioa: Sare komunitarioaren sentsibilizazioa eta aktibazioa funtsezkoak dira elkarri laguntzeko ingurune bat sortzeko. Komunitateko sektore guztien parte-hartzea sustatzen da, erantzun integrala eta iraunkorra ziurtatzeko.
Ondorioak
Txostenaren arabera, bakardadearen esparruko esku-hartzeen arrakasta, neurri handi batean, lidergo argi baten eta parte-hartze komunitarioaren sustapenaren mende dago. Gainera, bakardadea ikuspegi pertsonalizatuak eta kolektiboak eskatzen dituen alderdi anitzeko fenomeno gisa ulertzearen garrantzia azpimarratzen du: garrantzitsua da toki bakoitzeko gizarte, lurralde eta komunitate errealitatera egokitzea. Azkenik, azpimarratu behar da esku-hartze finalista erabakigarria den arren, garrantzitsua dela bakardadearen azpian dauden kausak aztertuko dituzten prebentzio-estrategiak garatzea.
Txostenak bakardadeari komunitatetik heltzeko ekintzen dekalogo bat gomendatzen du:
- Komunitatearen parte-hartzea sustatzea.
- Pertsonak ahalduntzea.
- Laguntza-sareak sortzea.
- Esku-hartze komunitarioak sustatzea.
- Sentsibilizazioa eta hezkuntza areagotzea.
- Sektore anitzeko lankidetza sustatzea.
- Politika publiko eraginkorrak ezartzea.
- Etengabeko hobekuntza ebaluatzea eta inplementatzea.
- Inklusio digitala sustatzea.
- Boluntariotzako programak garatzea.
Informazio gehiago nahi izanez gero, CENIEkk eta Salamancako Unibertsitateko Fundazio Orokorrak 2024an argitaratutako “Ekintza Komunitarioa: Bakardadea Prebenitzeko eta Biztanleria Nagusia Isolatzeko Tresna” (La Acción Comunitaria: Una Herramienta para la Prevención de la Soledad y el Aislamiento de la Población Mayor, 2024) txosten osoa eskura dezakezu.
