8. ETAPA: PORTUGALETE • KOBARON

Burdinaren paisaia nortasun-ikur gisa

Leku batzuek, bere edertasuna alde batera utzita, nolabaiteko identitate-balioa dute, mendeetan zehar komunitatearen historia garatu den paisaiak baitira. Bizkaitarren kasuan orohar, eta Ezkerraldeko eta Meatzaldeko biztanleen kasuan bereziki, kokapen ikoniko horietako bat Trapagaranen dagoen Zugaztietako meatze-auzunea eta haren inguru oroitarazlea izango litzateke. Meatzaritza jarduera biziak utzitako ebidentzia ukigarri gutxietako bat da.

Lurralde hauetan burdinazko zain aberatsen presentzia, gutxienez, Erromatar Arotik ezagutzen da. Erromatarren tratatuetan, mineralaren kalitatea goraipatzen da, eta, ordutik aurrera, mendeetan zehar, kalitate handiko burdina metaliko bat lortzeko erabili izan da. Horretarako, hasieran, aire zabaleko artisau-tailerrak erabili ziren, XIII. mendean energia hidraulikoa iritsi zen arte funtzionatu zutenak.

XIX. mendearen amaieran industrializazioa iritsi zenean, Somorrostroko burdinaren erauzketa masiboa gertatu zen. Zugaztieta Trianoko mendien erauzte-gunean zegoen, eta meatze-emakida ugari zituen, eraikuntza- eta azpiegitura-arrastoak utzi dizkigutenak, bai eta erauzte- jarduaren arrastoa ere, “ilargi-paisaia” batean. Gaur egun, aire zabaleko ustiategien arrastoa naturak eta aintzirek hartu dute berriz ere, horiek Parkotxa eta Ostioneko meatze-putzu zaharrak bete eta bizitza berria eman baitiete, orain ingurumen-kalitate handiko paisaian txertatuta.

Putzu horien ondoan sortu zen Zugaztietako auzunea, 1877 inguruan, meatze-ustiapenaren goraldi betean. “Burdinaren sukarrak” Euskal Herriko beste leku batzuetako Galiziako, Gaztela eta Leongo, Extremadurako eta abarreko milaka emigratzaile iristea eragin zuen, eta horrelako meatzarien auzoek babes prekarioa ematen zioten eskulan berriari. Jatorrian, egurrezko txabola eta barrakoi multzo bat izan zen (meatze-ustiapenaren aurrerapenaren ondorioz kentzeko beharra bazegoen), inguruan geratzen zen azken zuhaiztian eraikia, eta hortik datorkio izena. Hala ere, 1911n, etxe gehienak harrizkoak ziren eta 3.000 pertsona inguru bizi ziren. Pixkanaka-pixkanaka, kalexka sare bat izan zuten erdiko plaza baten inguruan, oraindik ikus dezakegun bezala, eta eskolak, ospitalea, San Salbadorren parrokia-eliza, guardia zibilaren kuartela, ekonomatoa, langile katolikoen zirkulua, herriko etxea eta zinematografoa.

XX. mendearen erdialdean meatze-jardueraren gainbeheraren ondoren, auzuneak gainbehera progresiboa jasan zuen, eta hori lehengoratu egin da, herritarrak finkatu dituen turismo- eta asialdi-erabilerei esker. Gaur egun, oraindik ere, meatze-egituraren xarma mantentzen du, baita Cía Orconera Iron Ore enpresak sustatu zituen egurrezko etxe batzuk eta bi bizitzako beste langile-etxe batzuk ere.

Larreinetako funikularra

Zugaztietatik bi kilometro eskasera, burdin ustiategien babesean, haranera irteten zen beste meatze-auzune bat agertu zen: Larreineta. Bi auzoen artean 5.000 biztanle baino gehiago batu ziren, Trapagaranekin komunikatuta, 7 kilometro baino gehiagoko mando-bide bihurri baten bidez. Beharrezkoa zen, beraz, udalerriko goialdeko langileen mugikortasun-arazoei irtenbidea ematea, eta horrela sortu zen Larreinetako funikularra, haranarekiko garraoibide arin eta eroso batez hornitzeko sortua. Horixe da, hain zuzen ere, estatuko funikular turistikoetatik bereizten duena.

Proiektua 1921ean hartu zuen bere gain Bizkaiko Foru Aldundiak, eta obren konplexutasuna zela eta, bost urte beranduago inauguratu zen, 1926ko irailaren 24an. Funikularrak La Escontrillako geltokia, itsasoaren mailatik 62 metrora, eta Larreinetakoa, 404 metrora, lotzen ditu, hormigoizko arrapala baten bidez. Arrapala horrek bide bakarra du, ibilbidearen erdian dagoen bidegurutzean izan ezik, bertan gurutzatzen baitira funikularraren bi kotxeak. Kabina horiek goiko geltokiko makina-gelatik kable bidez eramaten dituzte. 10 minututan, bi geltokiak banatzen dituzten 1.180 metroak egiten dituzte.

Funikular horren berezitasuna da bidaiarien kotxeak desmuntagarriak direla eta plataforma horizontal batzuen gainean instalatuta daudela; hau da, geltokietan, garabi finko batzuei esker, karrozeria ken daiteke. Horrela, iraganean, sortutako plataformak mota guztietako ibilgailuak garraiatzeko balio zuen: jangaietako kamioietatik beste zerbitzu batzuetara, ehorztetxearen kotxea barne.

Partekatu