Bordele
(Okzitanieraz Bordeus; Fr. Bordeaux) Frantziako hego-mendebaleko prefetura hiria (Gironda), Akitaniako hiri nagusia, Garona ibaiaren ertzean, Ozeano Atlantikotik 98 kilometrotara. 650.123 biztanle (aldiriekin, 800.566 biztanle). Eliza zahar ugari: Saint-André (XII. mendeko habeartea, XIV. mendeko koroa), Sainte-Eulalie eliza (XII-XVI m.), Sainte-Croix eliza (XII-XIII m.), Saint-Michel eliza (XIV-XVI m.) eta Saint-Michel dorrea, Frantziako hegoaldeko orratzik luzeena (109 m) eta Notre-Dame eliza (XVII-XVIII). Gallien jauregiaren eta anfiteatro baten hondakinak (III. m.). XVIII. mendeko lan aipagarriak: Le Gran Théâtre (V. Louis, 1773-1780), prefetura eraikuntzak, La Place de la Bourse (Gabriel), udaletxea, artzapezpiku egoitza zaharraren ondoan eta Le Jardin Public lorategi-pasealekua (Tourny, XVI. m.). Antzinako hiriko ateak: Porte de la Grosse Cloche (XIII-XV. m.), Porte de Bourgogne eta Porte d’Aquitaine (XVIII. m.). Eraikuntza zahar anitz. Artzapezpikutegia.
v Ekonomia. Bordele Frantziako hego-mendebaleko hiri garrantzitsuena da. Frantziako seigarren portua (10.012.000 tona 1984an), bertatik banatzen dira Bordeaux ardo ospetsuak. Aerodromoa (Mérignac), petrolio findegiak (Bec d’Ambès, Pauillac), ontziolak, industria metalurgikoa, elektrikoa, hegazkinak, janari industria, zurgintza, kimika industria.
v Historia. Biturigarren hiriburua erromatarren garaian (Vituriges Vivisci, Burdigala), IV. mendetik aurrera, Akitaniako II.go hiriburu bihurtu zen Bordele. Erromako inperioaren garaian, Euskal Herria hego-iparralde zeharkatzen zuen galtzada batek lotzen zituen Galiako Burdigala (Bordele) eta Hispaniako Asturica (Astorga). 498. urtean frankoek Bordele hartu zuten, mendeetan amaitu ez zen gatazka bati hasiera emanez. Akitaniarrek eta euskaldunek, frankoen aurka bat eginik gehienetan, eutsi behar izan zioten 732. urtean Abd ar Rahman Gafekiren erasoari, baina Eudon Handia gidari zuten oste eusko-akitaniarrek Bordele aldean makurtu behar izan zuten arabiarren aurrean; geroago, ordea, musulmanen aurrean garaipena erdietsi zuten frankoekin batera (Poitiers, 732). 816. urtean, Sigin Bordeleko kondea euskaldunekin batera altxatu zen frankoen kontra, baina Iruñean babesturik egon ondoren, gudu batean hil zuten franko germaniarrek. Akitaniako dukerriarekin batera, Bordele Ingalaterrako koroaren mende geratu zen 1154an. XV. mendean Frantziako koroak betiko konkistatu zuen Bordele (1453, Castillongo Gudua) eta Luis XI.ak bertan ezarri zuen Guienako parlamentua. Merkatari eta itsas hiri garrantzitsua izaki betidanik, lotura estuak izan zituen Bordelek euskal portu guztiekin eta XVIII. mendean Espainiako inperioaren ahuleziak erakusten hasi orduko Garonako portuak hazkunde handia izan zuen, Antillekiko merkataritzari eta esklaboen salerosketari esker. Girondarren hiriburua izan zen, Iraultzaren garaian, eta borboitarren alde agertu zen 1814an. Bigarren Mundu Gerran, Euskal Gudarien Brigadaren ekintzek berebiziko garrantzia izan zuten, Bordeleko hiria aleman naziengandik askatzeko (1944).
