Literatura Unibertsala»Idazle hautatuak

Luigi Capuana (1839-1915) Giovanni Verga (1840-1922)

XIX. mendearen erdialdera eleberrigintza berpiztu zuen higikunde bat sortu zen Italian. Eleberrigintzak ez zuen tradizio sakonik izan ordu arteko Italiako literaturan, eta zegoen tradizio apurrean azken mendeetako idealismoa zen ezaugarri nagusietakoa. Egoera horren aurrean, eta Europan zientifismoa eta positibismo logikoa zabaltzen ari ziren garai hartako mugimendu errealisten bide beretik, garai hartako zenbait italiar idazlek eleberria eguneroko bizitzara hurbiltzeko beharra ikusi zuten, eleberria egiaz jantzi nahi izan zuten.

Ahalegin horretan nabarmendu ziren, hain zuzen ere, Luigi Capuana eta Giovanni Verga siziliar eleberrigileak. Beren lanetan Balzac eta Zola frantsesen lanen errealismoaren eragina eta Milango scapigliati taldeko kideena dira bereziki azpimarratzekoak ; gizarteko klase apalenetako kideen bizitza agertu nahi izan zuten beren lanetan, oro har, eta hizkuntza xaloa, oparotasun eta dotorezia handirik gabea, estilo zuzena, elkarrizketa biziak eta deskripzio xeheak erabili zituzten horretarako.

Capuana izan zen Italiako literatura eraberritu eta bere bakartasunetik atera zuen verismoaren teorialari nagusia. Vergaren I Malavoglia (1881) eleberriari edertasun «homerikoaren»» kutsua igarri zion, eta hogei urteko borroka eraman zuen aurrera Vergaren eta verismoaren alde. Dena dela, Capuanak pentsamolde berezia zuen arte lanaren izaera historikoaz, eta pentsamolde horri jarraituz, joera berriagoen alde egin zuen geroago, futurismoaren alde esaterako.

Capuanaren ustez, obra guztiak dira obra bikainak baldin eta metamorfosiz sortuak badira, ez soilik estiloari dagokionez, baicc'
Vergaz eta Capuanaz gainera, verismoaren baitan aipagarriak izan ziren beren sorterriei buruz idatzi zuten beste zenbait idazle, adibidez Matilde Serao napolitar eleberrigilea, Renato Fucini toscanarra edo Grazia Deledda Italia hegoaldeko eleberrigilea, 1926. urtean Literaturako Nobel saria eskuratu zuena.

Luigi Capuana

Luigi Capuana italiar idazle eta kritikoa Sizilian jaio zen 1839. urtean eta han bertan hil zen 1915ean. Kritika lan bikainak eta kontakizun laburrak, eleberriak eta antzeki lanak idatzi zituen. Naturalismoaren teorialaria eta errealismoaren aitzindaria izan zen, eta eragin handia izan zuen, batez ere, Giovanni Verga eta Luigi Pirandello idazleengan .

Capuana familia aberats batean jaio zen eta zuzenbide ikasketak egin zituen, bi urtez, Cataniako unibertsitatean. Gero Florentziara aldatu zen. Florentzian kritiko gisa lan egin zuen, La Nazione-ko antzerki kritiko gisa hain zuzen ere ; kazetari gisa jardun zuen Milanen, eta irakasle gisa Erroman eta Catanian. Florentzian igarotako urteetan, 1867 inguruan, hasi zen ezagutzen eta bereganatzen Balzac eta Zola idazleen ezaugarriak.

1872. urteaz geroztik hasi zen bere idazlanak argitaratzen. 40 lanetik gora utzi zituen, eleberriak, olerkiak, kritika lanak eta orobat, haurrentzako idatzitako ipuinak.

Idazle oparoa izan zen, hortaz. Bere lanetan egiaren eta errealitatearen bilaketa nabarmentzen da, oro har.

1877an argitaratu zituen bere lehenengo hamabost kontakizun laburrak, Profili di donne (Emakumeen profilak) izenburupean, eta 1879. urtean agertu zen bere lehen eleberria, Giacinta, emakume promiskuo baten inguruko ikerketa psikologikoa.

Eleberrien alorrean azpimarratzekoa da, orobat, Il Marchese de Roccaverdina (1901, Roccaverdinako markesa) Capuanaren eleberri ospetsuena ; hura izan zen, hain zuzen ere, garai hartako italiar eleberrigileek beren sorterriari buruz idatzitako eleberriekin osatu zuten literatura erregionalistaren maisulanetako bat.

Handik hiru urtera, 1892an, Cera una volta (Bazen behin) haurrentzako lehen ipuin bilduma eman zuen argitara, eta ondoren agertu ziren Le appasionate (1893, Suharrak) eta Le paesane (Baserritar emakumeak, 1894) kontakizun laburren bildumak.

Kritika lanei dagokienez, bestalde, aipagarriak dira Studi sulla letteratura contemporanea (1880, 1882. Gaur egungo literaturari buruzko ikerketak), Balzac, Zola eta Verga idazleei buruzko saiakerak biltzen dituen obra, eta Gli Ismi contemporanei (1881, Gaur egungo ismoak).

Capuanak drama eta umorea bateratu zituen bere lanetan, eta umore handiz landu zituen bai ipuinak eta bai kritika lanak.

Idazlan literarioetan landa giroko gizartea eta nekazarien bizitza deskribatu zuen, xehetasun handiz, eta ikerketa psikologikoa landu zuen ; pertsonaien izakera eta sentimenduak adierazten saiatu zen, egilearen pentsamenduaren eragina nabarmendu gabe, hau da metodo inpertsonala erabiliz.

Giovanni Verga

Giovanni Verga italiar idazlea Catanian (Sizilian) jaio zen, 1840an, eta han bertan hil zen 1922. urtean. Eleberrigile, antzerkigile eta kontakizun laburren idazle gisa nabarmendu zen eta Italiako verismoaren edo errealismoaren jarraitzaile nagusia izan zen.

Lehenengo urteetako obrak

Verga Siziliako familia lurjabe eta tradizio liberaleko batean jaio zen eta oso gaztetan erakutsi zuen literaturarako zaletasuna.

Sorterrian zuzenbideko ikasketak egin zituen . Literaturaren alorreko lehen saiakera Amore e patria (1856-1857, Maitasuna eta aberria) eleberriarekin egin zuen, baina 1861ean argitaratu zuen bere lehenengo obra ezaguna, eleberria hau ere : I carbonari della montagna (Mendiko ikazkinak). Obra horretan Foscoloren eta Dumasen eragina antzematen zaio, eta etikari eta politikari buruzko bere pentsamenduak eman zituen aditzera bertan. Bi eleberri horiek eta Sulle lagune (1863, Paduretan) lanak abertzaletasunari buruzko trilogia bat osatzen dute.

1869an Florentziara aldatu zen eta Milanera handik denbora gutxira. Milanen bizi zen garaian hasi zen beste idazle batzuen ideiak ezagutzen, eta sorterrira itzuli zenean murgildu zen literaturaren munduan.

Lehenengo urte haietako obretan erromantizismorako joera eta sentimentalismoa dira ezaugarri nagusiak. Aipagarriak dira, garai honetan, Una peccatrice (1866, Pekataria), idazle gazte batek karrera hasieran bizi dituen gorabeherei buruzko eleberria, eta La storia di una capinera (1871, Moja baten istorioa), Manzoniren eraginpean idatzitako eleberria, moja baten gorabeherak kontatzen dituena. Haien ondoren behaketa psikologiko sakoneko eta elementu erromantiko ugariz hornituriko lanak eman zituen argitara, Pekataria obran erabilitako eskema beretsuan oinarriturik, adibidez Eva (1873), Tigre reale (1873, Tigre erreala) eta Eros (1875). Vergak berak gerora esan zuenez, dotoretasunaren eta adulterioaren eleberriak izan ziren haiek, eta Zolaren eragina nabarmentzen da bertan.

Vergaren oparotasun aldia

Obra haien ondoren trantsizio garai bat bizi izan zuen Vergak. 1874an eman zuen argitara Nedda kontakizuna, eta obra hura hartzen da Vergaren estiloaren heldutasunaren erakusgarritzat. Capuana Italian zabaltzen hasita zegoen naturalismoaren ezaugarriak bereganatzen hasi zen garai hartan Verga. Handik aurrera gero eta indar eta sendotasun handiagoa erakutsi zuen Vergaren estiloak, eta XIX. mende amaierako Europar idazle nagusietakoen mailara eraman zuten maisulanak idatzi zituen : Vita dei campi(1880, Landetako bizitza) eta Novelle rusticane (1883, Siziliako eleberri txikiak) kontakizun laburren saila, I Malavoglia (Zorigaiztokoak, 1881) eta Mastro-don Gesualdo (1889) eleberriak, eta Cavalleria rusticana (1884) antzerki lana, aurretik Vergak berak Landetako bizitzan jasotako kontakizun labur baten bigarren bertsioa.

Cavalleria rusticana obrak arrakasta handia izan zuen, eta haren bidez hedatu zen verismoa antzerkiaren alorrera ; haina aipagarria da Pietro Mascagnik musika jarri ziolarik Italiako musikan berebiziko eragina izan zuen verismo joerako opera nagusietakoa bihurtu zelako ere.

Zorigaiztokoak ( 1881) eta Mastro-don Gesualdo (1889) eleberriak Vergak bost liburuz osatu nahi izan zuen ziklo bateko lehenengo bi lanak dira. Egilearen asmoa zen gizarteko maila apalenen bizitzaren deskribapenetik hasi eta eleberriz eleberri maila gorenagoetara iristea, garaituen (i vinti) ideiaren inguruan, aurrerapenetik baztertuta gelditzen diren gizakien ideiaren inguruan.

Ez zuen ziklo osoa idatzi (hurrengo obra, La ducbesa di Leyra, idazten hasi zen baina amaitu gahe utzi zuen), baina bi horiek aski dira Vergaren balioa erakusteko ; bertan agertzen dira erregistro aniztasuna erabiltzeko zuen trebetasuna, verismoaren oinarri nagusiak, estilo inpertsonalaren erabilera ... IMalavoglia maisulanean zorigaiztoko familia pobre baten gorabeherak kontatu zituen, eta egileak hitzaurrean aditzera eman zuenez, handinahikeriak pobre zirenak are pobreago nola egin ditzakeen erakutsi nahi izan zuen. Bigarrenean, berriz, nekazari munduan aberasten ari den diruzale baten istorioa idatzi zuen.

Ezaugarri nagusiak eta eragina

Vergak zehaztasun eta zorroztasun handiz idatzi zuen eta trebetasun handiz adierazi zituen gizakiaren sentipenak. Horrek eman zion, hain zuzen ere, errealismo liriko berezi baten aitzindariaren ospea. Bizitzaren adierazpen errealistak eman zituen, batez ere Siziliako nekazari eta arrantzale pobreen bizitzatik harturiko pasarteen bidez ; Siziliako bizitzari buruzko idatziekin Italiako literatura erregionalistaren sortzaile izan zen, lehen esan bezala.

Vergak oso gazterik eman zuen argitara lehen obra, esan bezala, eta hasierako lanekin arrakasta handirik lortu ez zuen arren, gaur egungo kritikariek Italiako eleberrigile nagusitzat hartzen dute. Eragin handia izan zuen 11. Mundu gerra ondoko idazleen belaunaldian, neoerrealismoaren garaian ; azpimarratzekoa da, besteak beste, Luchino Viscontik Vergaren I Malavoglia eleberrian oinarriturik egin zuen Terra trema (1948, Lurraren dardara) filma.