Literatura Unibertsala»Idazle hautatuak

Thomas More (1478-1535)

Thomas More 1478. urtean jaio zen Londresen, eta hantxe hil zen -lepoa moztuta- 1535. urtean. Humanista eta estatu gizona izan zen, Ingalaterrako kantzelaria (1529- 1532), eta heriotza zigorrera kondenatu zuten Henrike VIII.a Ingalaterrako Elizako buntzagitzat onartu nahi izan ez zuelako.

Erromako Eliza Katolikoak santu egin zuen 1935. urtean.

Anglikanismoaren arrakastak Thomas Moreren ospearen beheraldi bat ekarri zuen arren, estatuko paperak argitaratu zirenean haren irudi osoa eta benetakoa berregin zen. Hala prestatu zen bidea More dohatsu egiteko (1886) aurrena, eta santu egiteko gero. Gizona idazlea baino handiagoa izan bazen ere, Utopia-k, bere "urrezko liburutxoak", ospe handiagoa eman zion martiri izateak baino, eta orobat ingeles lanetako milaka hitzek baino.

Hezkuntza humanistikoa izan zuen, Oxforden. Rotterdamgo Erasmoren adiskide handia eta lankidea izan zen -harekin batera itzuli zuen Luzianoren Elkarrizketakeko parte handi bat-, eta William Lylyrena -zeinekin poeta grekoen bilduma bat egin baitzuen, ingeles hizkuntzara itzulia- Abokatu famatua zen, eta 1504an Ingalaterrako Legebiltzarrean sartu zen. Postu horretan, bere etorri dotorearekin, Henrike VII.aren politika fiskalaren kontrako borrokan jardun zuen, gero eta abantaila gehiago ematen baitzizkion gorteari herriaren kaltetan. Bizitza publikotik aldendu zutelarik, Henrike VIII.a errege egin zutenean itzuli zen politikagintzara ; errege haren lankide garrantzitsua izan zen, hainbesteraino non lord kantzelari kargura jaso baitzuen (1529). Ez baitzion uko egin nahi izan aita santuak erlijio auzietan zuen aginpideari, eta ez zuelako onetsi nahi izan HenrikeVIII.aren eta Aragoiko Katalinaren ezkontza desegitea, Londreseko dorrean espetxeratu zuten, eta burua moztuta hiltzera kondenatu .

Utopia da (1561), latinez idatzia, Thomas Moreren lan nagusia, Erasmoren Encomium Moriae-rekin batera, ingeles humanismoaren adierazpen nagusietako bat dena. Bertan, Morek errepublika idealaren egitura politiko-soziala deskribatzen du : estatu demokratiko bat, buruzagia bere postutik ken daitekeena baldin eta tiraniara jotzen badu, eta erlijio tolerantzia onartzen dena. Gerra, heriotza zigorra eta jabetza pribatua dira gaitzik okerrenak, baztertu beharrekoak ; hiritar guztiek lan egin behar dute, guztiek salatu behar dituzte ustelkeria eta bizioa, eta horiexek dira, izan, bertako biztanleen betebeharrak ; biztanleen zoriona gorputzaren atsegin moderatuetan eta adimenaren plazerretan dago. Egileak ohar batzuk eman zituen Utopiako errepublika geografian kokatzeko, eta ohar horiek irudimenezko bidaien literatura baten bultzatzaile izan ziren . Utopia hori, beraz, hiri-estatu paganoa eta komunista da, non arrazoiak gobernatzen dituen oso-osorik erakundeak eta politikagintza . Halako estatu baten ordenak eta duintasunak ikaragarrizko kontrastea sortzen zuen Europa kristauaren gobernu sistemarekin, interes guztiz bereziek sakabanaturik eta aginpide eta ondasunen desirak harturik baitzegoen. Egoera hori agertu zuen Morek I. liburuan. Utopiaren deskribapena bidaiari misteriotsu baten ahoanipini zuen, Raphael Hythloday, eta era horretan argudiatu ahal izan zuen egileak komunismoa dela bizitza publiko eta pribatuko berekoikeriaren irtenbide bakarra.

Elkarrizketa bidez, gizakiaren nolakotasun akastuna dela-eta, gaitzaren murriztea aipatzen du Morek, guztiz eraistea baino areago.

Utopian lantzen diren gaien artean, kriminologia, estatuak kontrolaturiko hezkuntza, erlijio aniztasuna, dibortzioa, eutanasia eta emakumeen eskubideak daude. Liburuan erakutsi zituen jakituria, asmamen eta talentuak ospe handia eman zioten, eta humanista nagusien artean ipini zuten. Laster itzuli zuten Europako hizkuntza nagusietara, eta literatura genero berri baten aitzindari egin zen, utopiazko eleberriena.

Moreren gainerako obren artean, aipagarriak dira History of Richard 111 (1514, Rikardo III.aren historia), Shakespeareren Rikardo III.a dramaren jatorrian dagoena, eta Dialogue of Comfort against Tribulation (hil ondoan argitaratua, 1553, Kontsolamenduaren eta atsekabearen arteko elkarrizketa), Londresko dorrean idatzia, heriotza zigorra noiz beteko zain zegoela.

Moreren hilketaren albisteak izugarrizko oihartzuna izan zuen Europa osoan. Erasmok biziki deitoratu zuen bere adiskidearen heriotza. "Haren arima elurra baino garbiagoa zen, haren jenioa hain handia non Ingalaterrak ez baitzuen inoiz halakorik izan eta ez duen berriz izango". Moreren traidore irudi "ofiziala" ez zuten inon sinetsi, ezta lurralde protestanteetan ere.