Literatura Unibertsala»Literatura aroak

Erromantizismoa

Lehen urratsak

Filosofiaren, literaturaren, artearen aldiak izendatzeko erabiltzen diren izen gehienak bezala, "erromantizismoak" ere ez du estaltzen zehazki defini daitekeen, eta batez ere hitz horrek, bere jatorriz, ezaugarri dezakeen gizarte, pentsamendu, arte edo literatura mugimendurik.

Lehenik eta behin, jatorriz ere, edukiz bezala, aski nahasia delako hitz hori. Hain zuzen ere, erromantiko hitza, jatorriz behe latineko romanticus ("erromantzezko", "latinezko"-ri kontrajarririk) datorrena, latinezko idazkien arau estuak betetzen ez zituzten erromantze hizkuntzan idatzitako roman (kontaketa) izenen hedaduratik hartu zen XVII. mendean, garai hartako zentzuzkotasun eta arrazoizkotasunaren arau klasikoak betetzen ez zituzten literatura moduak izendatzeko : fantasiak, gauza bitxiek, egiak neurtzen ez zituzten gertaerek leku handia zuten literatura moduaren izen gaizto gisa, alegia. "Eleberrietan baizik gertatzen ez direnak" aipatzeko erabiltzen zen, hitz batean esateko, "erromantiko" hitza.

Handik mende batera, ordea, arte eta literatura gustuak aldatu zirelarik, omenezko bilakatu zen "erromantiko" izatea, ingelesez hasi, eta Europako hizkuntza nagusi guztietan gero, fantasiazko gauzen, gauza irrazional, misteriozko, bitxi, malenkoniazko edo beldurgarrizkoen zale egin zenean Europan zabaltzen ari zen sentikortasun berria . Orduan azaldu ziren antzinako gaztelu gotikoak, hondoa jotako monasterioak, paisaje pintoreskoak ("pinturazkoak"), bakartiak, malkarrak ; eta orduan zabaldu zen, orobat, erromantikotasunaren eta Erdi Aroaren ideia baten arteko lotura.

Alemanian aipatu zen lehendabizi erromantizismoa literatura joera jakin gisa, L.

Tieck-en Romantische Dichtungen (1800) olerki bildumaren izenburuan. Fr. Schlegelek zehaztu zuen lehendabiziko aldiz erromantizismoaren espiritua (1798), poesia erromantikoa definitu zuenean : antzinako olerkia ez bezala, "beti ere bilakatzen ari den eta bilakaera horretan datzan olerki mota unibertsala [da poesia erromantikoa], bilakaera hori bere izaeraz duena, sekula erabat osaturik geratu ezin den olerkia" . Ingalaterran ere urte hartan bertan definitu zen joera erromantikoa Coleridge eta Wordsworth-en Balada lirikoak obran : "Naturaz gaindiko gauzei emozio adierazien bitartez errealitate kolorea ematera, eta eguneroko gauzarik apalenetan erroturik dagoen misterioa azaltzera datorren iraultza poetikoaren aldarrikapena".

Frantzian 1810ean izan zen ideia berrien aldeko lehenengo gatazka bortitza, Mme.

Sta~lek Alemaniatik obran Frantziako erromantizismoaren lehenengo manifestua argitaratu zuenean. Obra hori debekatu egin zen, eta inprentan bertan desegiteko agindu zuen Napoleonek ; 1813an argitaratuko zen, Londresen. Napoleonen garaiko neoklasizismoa gainbehera hasia zen unean Mme. Stadlek Alemaniako literaturak egindako aurrera jauziaren herri ematen zien frantsesei ; Frantziako arteak XVII. mendeko eredu klasikoetan zurrundurik geratzeko arriskua salatzen zuen, eta olerki berriaren eta espirituaren sormenaren askatasuna aldarrikatzen zuen zurruntasun horretatik irteteko ate gisa.

Lekuan lekuko erromantizismoak

Europako lurralde gehienetan bateratsu errotu bazen ere, ezin esan daiteke alde guztietan tradizio bera aurkitu zuenik, oso bestelako tradizioak baizik, eta ez ziren jarrera berdinak izan, ezta ere, alde guztietan etaune guztietan higikunde berriari dagokionez . Hala eta guztiz ere, eta nahiz eta higikunde honetatik kanpo geratzen diren autore eta obra bakanak badiren arren, esan beharra dago Europako literatura produkzio nagusi osoa sartzen dela, aldez edo moldez, erromantiko dei daitekeen mugimendu baten barruan. Herrialde guztietan gertatzen da, era batera edo hestera, Berpizkundetik datorren literatura moldearekikoak ia bat-batetik eteten dituen oldar bat.

Herrialde batzuetan lehenxeago eta besteetan geroxeago, baina alde guztietan aski urte gutxiren barruan izan den eten horrek Europako historian gertatzen den halako bizkortze bat islatzen du literaturan, hain zuzen ere 1789tik 1850era bitartean oso gutxitan bezalako mugimendu eta aldakuntzak metatzen eta gainkatzen direlako Europako historian : erlijio eta politika gaietan autoritatearen mendeko izatetik, askatasunaren erre ibindikaziora eta askatasuna baliatzera aldatzen da, erregeren subiranotasunaren dogma alde batera utzi eta nazioaren mitoa errotzen da ; hierarkia aldaezina izatetik, hierarkia irekia izatera aldatzen da.Mugimendu horiek ez dira literaturan islatzen Europa osoan aldi berean. 1820an Frantzian Lamartineren Meditations (Gogoetak) argitaratzen direnerako, bukatuak dira Ingalaterrako eta Alemaniako mugimendu erromantikoak.

Alemaniako Sturm und Drang mugimenduak erromantizismoaren mamia zuen dagoeneko : arrazionalismo klasikoaren eta Frantziaren eraginaren kontrako sentimenduzko erreakzioa eta nazioaren jeinuaren goraipamena. Ingalaterran ere antzeko egoera zegoen : irudimenaren, antzinako garaien goraipamena, Erdi Aroaren zaletasuna, arrazoiaren eta olerkiaren kontrakotasuna aldarrikatzen dira literaturaren ezaugarri bezala.

Erromantizismo nazionalak

Frantziaren kontrako jarrera eta Alemaniaren eta Ingalaterraren erakarmena dira Europako lurralde gehienetan erromantizismoarensorreraren baldintzak. Ez ordea, aldi bateko eraginaren lekua beste batek hartzen duelako, erromantizismo herri horiek zeinek bere inspirazioa bere nazio espirituan bilatzeko gonbita direlako baizik. Naziotasunaren ideiarekin batera azaltzen da, hain zuzen ere, erromantizismoa Europa guztian.

Askatasun politikoaren ideia Frantziatik (Frantziako Iraultzatik) badator ere, estetikari dagokionez Frantziaren eraginaren kontrako bilakatzen da ideia hori herori, hain zuzen ere neoklasizismo aski zurruna baita Frantziako Iraultzaren estetika joera, batetik, eta Napoleonen gerren ondorioz Europako indar politiko nagusia bihurtzen baita Frantzia garai horretan.

Horrexegatik, bai politikan bai estetikan, Frantziaren kontrako dira Europako erromantikoak, erromantikoak berea duen askatasunaren ideia Frantziatik datorrela jakitun izanagatik ere. Frantziako Iraultzak berebiziko zirrara eragin zuen Worsdworth, Coleridge, Shelley eta beste askorengan, baina baita hark estetikari zegokionez zituen kontraesanek ere.

Iparraldeko herrialdeetan naziotasunaren inguruko edukiak izan zituen gehienetan erromantizismoak : nazio espirituaren aintza eta berriro antzinako jatorrietara -jatorri ahaztuetara, askotan- itzultzea : hegoaldeko herrialdeetan, herriz, indar handiko tradizioak alde bat uztea esan nahi zuen horrek, ongi errotuta zeuden tradizio ospetsuak alde batera utzi eta oso joera berriak, oraindik etorkizun iluna zuten tradizioak hobetsi. Hori guztia ez zen, jakina, erresistentziarik gabe gertatu.

Baina espiritu berriak bere lekua eskatzen zuen alde guztietan, eta antzeko edukiak izan zituen, orobat, batzuetan eta besteetan. Literaturari dagokionez, Berpizkundeaz gero inspirazio iturri behinena greko-erromatar tradizioa, tradizio horretako mitologia edo tradizio horretako gertaera historikoak zituen jarrera arbuiatzea ekarri zuen jarrera herriak ; literatura generoen arteko bereizkuntza zurruna egiten zuen estetika klasikoa arbuiatzen zen, alde batera uzten ziren denbora, espazio eta ekimen banako klasiko edo aristotelikoak : erabat gaitzesten zen alde guztietan bizitzarekin eta historiarekin zuzeneko zerikusia ez zuen eta bere baitan esanahi moral betea ez zuen akademizismo oro.

Era horretan azaleko beharkizun formalak deuseztu eta ezabaturik, gizonaren irudikapen bizi-betea bilatu zuen olerkiak, harengan den azpikeria eta goitasun oro bere baitan jasoz. Eta espiritu modemoaren hurbileneko iturrietara itzuli nahian, Erdi Aroan eta garai horretako epikan eta elezaharretan aurkitu zuen bere inspirazio iturri oparoena . Gizonaren izatea ezagutzeko eremu berrien bilaketa horretan herrialde urrunak topatu zituen orobat, Sortalde urrunera bihurtu zituen begiak : han, izan ere, bertatik bertarako misteriozko harremanak izan baitzituen, itxuraz, gizonak izadiarekin. Eta Sartaldeko lurralde herrietan aurkitutako gizon primitiboarengana ere bihurtu zen, oraindik ere jatorrizko mundutik urrundu gabe bizi zen gizon haren begietan, Europako zibilizazioan gizonaren eta izadiaren artean, gizonaren eta jainkoaren artean etenda zegoen komunioa, ezagutza itsutzen zuen errezel lausoa, gainditzeko esperantzatan.

Erromantizismoaren gaiak

Egozentrismoa

Arima du gizonak bere barneko etsaia, guztiz ezinezko dena lortzeko nahi eta grina sendaezina baita berez, eta horrexegatik ez baitio bizitzaren gozamenik hartzen uzten pertsonari, eta halaxe bizitza sufrikario eta mingarri bihurtzen baitio. Erromantikoaren arima ez baita bere baitatik, pertsonaren baitatik kanpora sortua, nor horrek bere sentimenduen kontzientzia hartzen duenean sortua baizik. Nor banakoa banako eta unibertsal bihurtzen du aldi berean ; unibertsoa ezin ezagutu daiteke norberaren ezagueratik abiatuta ez bada, makrokosmosaren irudia baita, izan ere, gizona.

Egozentrismo horrek Fichterena gogoratzen du neurri handi batean : Nia da egiaz existitzen den errealitate bakarra, "ez baita oharpena duzuna beste objekturik. Zeu zara zure objektu bakarra Horregatik hain zuzen, Nia baizik ez da erreala, Nia da Absolutua, eta olerkiak, hain zuzen, esperientzia hori sentiarazteko, komunikatzeko balio dezake, arimaren irudikapena eta barne mundu osoaren irudikapen konplitua denez . Olerkaria arima eta unibertsoa, bi-biak da batean.

Egozentrismo erromantiko honek Kanten filosofian eta idealismo transzendentalean ditu erroak. Kantek gizonaren baitara aldatu zuen filosofiaren muina, eta sentimenduari leku handia eman zion ezaguera bide gisa. Shellingen filosofiak izate osoa gizonera mugatzen eta ate guztiak ixten zizkion filosofiari ; kanporako ateak zabaldu zizkion ezagutza oro norbere ispilu izatera urritzen zuen filosofiari. Bada mundu bat, kanpoan, barne munduaren (Niaren) aurkakoa . Senak egiten du Bataren (Niaren) eta Guztiaren (Izadiaren) arteko sintesia.

Nia, Bata, kanpoko mundu horri hurbiltzen zaio, solas egitera, harekin izakide izatera, harekin bakezkoak egitera. Shellingen sisteman halako panteismo gisako batean ageri da gizonak infiniturantz duen proiekzioa.

Subjektuak gauzaz haranztik dagoen zerbaitetan sinesten du, eta askatasunezko esentziaren senaz atxiki dezake gauzez gainetiko zera hori.

Askatasuna

Guztizko askatasuna da erromantikoaren ideala, etika erromantikoaren oinarrizko printzipioa : forruaren askatasuna artearen eremuan, pertsonak askatasuna behar baitu bere burua eta kanpoko mundua aztertzeko, Bataren eta Guztiaren artean komunikazioa lortzeko, era horretara infiniturantz hurbilduz joateko.

Erromantikoak izaki libre gisa ikusten du bere izatea, izan nahi bat bezala, egiaren bilaketa bat bezala. Ezin du ezein autoritateren mende egoterik onartu. Erromantiko askok izan zuten beren baitan Argien Mendeak arrazoiaren izenean erlijiozko dogma guztiak zalantzan jarri izanak eragin zuen kontzientzia krisi mingarria.

Askatasuna, infinitua bezalaxe, nahi bat gehiago da, izan, izatez den gauza bat baino . Askatasunaren bitartez uste du erromantikoak gaindituko dituela Niaren mugak, eta adostuko dituela subjektua eta objektua.

Maitasuna eta heriotza

Erromantikoak batera jartzen ditu maitasuna eta heriotza, Goetheren Werther-en gertatzen den bezala. Maitasuna ezagutzarako bide den aldetik, sentimendu garbi, bizitzan sineste, artearen eta edertasunaren gailur den aldetik, erromantikoaren helburua bihurtzen da. Maitasunak, ordea, infinitu gogoa biziagotzen du. Bataren eta Guztiaren bat-egitearen eredua da maitasuna, horixe da hain zuzen bere helburu nagusia. Baina ez du lortuko maitasunaren harmonia.

Erromantikoak maitasun delako maite du maitasuna, eta maitasun horrek heriotzera darama, heriotza desiratzera behartzen du, bizitzaren hasiera bat, heriotza bizitza bihurtzeko aukera erakutsiz hartan : maitasunezko heriotza bizitza da, eta maitasunik gabeko bizitza, berriz, heriotza.

Maitasun erromantikoan bada norbere deuseztatzearen, trajediaren, onarpen bat ; izan ere Bataren eta Guztiaren harmonian berriro jaiotzeko esperantza bat jartzen baita maitasunean. Maitasunean mamitzen da erromantizismoaren errebeldia guztia : "Pasio guztiak trajedian amaitzen dira, mugatu den guztia hil egiten da azkenean, poesia orok badu zerbait trajikoa" dio Novalisek.

Muga guztietatik askatzeko bidea topatzen du heriotzan erromantikoaren arimak.

Erromantikoen erlijioa

Erromantizismoak ez du jarrera bat bakarra erlijioari buruz, jarrera asko eta era askotakoak baizik. Baina esan daiteke, hala ere, sinestearen oinarria ez dutela inolako arau finkotan, inolako moral jakinetan jartzen erromantikoek, Jainkoarekin bat-egite mistiko batera eraman behar duen barne sentipen edo jainkozko denaren esentziazko intuizio batean baizik.

Barne sentipen hori da, hain zuzen, erromantikoen erlijioak, Alemanian batez ere, dakarren herritasuna, gauza guztiz berria . Pertsona banakoaren eta unibertsoaren arteko komunikazioak goi mailako bizitza bat adierazten du, eta horixe da bizitza morala izateko lehenengo baldintza. Osotasun baten parte izatearen kontzientziak, bakoitzaren banakotasunetik bertatik haren pape izatearen kontzientziak, erantzukizuna dakar.

Erromantikoentzat munduaz eta gizonaz kanpo ez da jainkorik, eta gizonaren eta izadiaren arteko, gizonaren eta jainkoaren, Bataren eta Guztiaren arteko zuzeneko harremanak eragiten duen suhar eta maitasunaren berotasunean behar dugu jokatu geure bizitzan ("Jainkoz beterik", dio Shlegelek).

Nazionalismo erromantikoa eta literatura

Nazioaren espirituaren (Volkgeist) erreibindikazioak, espiritu hori herriaren sorkarietan eta olerkari handiengan mamitzen zela aldarrikatzeak eta Frantziako klasizismoaren kontrakotasunak, nazio literatura modernoak bultzatu zituen.

Erromantizismoak askatasuna esan nahi du literaturan, forma aukeratzeko eta edukia aukeratzeko askatasuna. Literaturaren eraberritze guztizko bat esan nahi du horrek, arau klasikoak desegitea baitakar, eta neoklasizisten aiherkundea, horrenbestez . Frantzian, hala ere, oso gogorra izan zen klasikoen eta erromantikoen arteko gatazka.

Olerkian ere forma berriak azaldu eta entseatu baziren ere (hala Alemaniak Lied edo balada, edo poema dramatikoa) antzertian izan ziren aldakuntzarik handienak, neoklasizismoaren arauekin alderatuz batez ere. Antzerti berriak ordu arte Shakespeareren obretan baizik iritsi ez zen askatasun bat eskatzen du. Eraberritze horren sustraia nazio espirituaren eta nazionalismoaren gorakada da Europako herrialde gehienetan ; hain zuzen ere, eragin arrotzak deuseztu eta Frantziako neoklasizismoaren eragina deseginik literatura nazional berri bat sortu nahiak eragiten baitu joera berri hori. Horregatik dute, zinez, horren leku handia historiako gaiek eta gertaera nazionalek drama berri horietan, nortasunaren adierazgarri diren heinean.

Klasizisten iritzian dramak behar zituen batasunen ordez (leku, denbora eta ekimen batasuna), gai bakoitzak bere arau bereziak behar dituela uste dute erromantikoek. Formak organikoa behar du izan, eta ez mekanikoa.

Nahiago dituzte gai historikoak, menderatuen eskubideak aldarrikatzen dituztenak batez ere, gai klasikoen ordez.

Shakespeare, Lope de Vega, Calderon, Schiller izango dira handik aurrera eredu baliozkoenak .

Nobela berriak sentipenak eta pasioak deskribatuko ditu aurrerantzean, eta nobela historikoa asmatuko da, Walter Scotten eskutik, hura izango baita sortzailea eta maisua. Haren protagonista idazlearen beraren itzala izango da maiz, idazleak bere baitan murgildurik deskribatuko baititu sentipenak, eta sortuko du mundu miresgarria, exotikoa. menturazkoa. Goetheren Werther izan zen horretan erromantikoen eredua, egunkari baten gisan pertsonaiaren barrenean murgildurik haren sentipenak azaldu eta unibertsal bihurtzen baititu.

Erromantizismoaren herentzia

Joera erromantikoak bizirik daude oraindik ere literaturan, musikan, pinturan, etab.

Hitza bera ere asko erabiltzen da, zentzuz aldatuta eta arrunt bilakatuta bada ere.

Modernotasunaren etorrera erromantizismoaren erroan txertatuta dago, neoklasizismoak esan nahi zuen dekadentziaren aurkako biziberritze bat zen heinean. Baina modernotasunaren aurre iragarpen soila gabe, modernotasunaren erroa bera ere bada erromantizismoa, modernotasuna gaur egun hartzen den zentzuan, zeren erromantizismoak zilegiztatu baitzuen forma artistikoaren askatasuna, gizakiari nortasuna aitortu zion mundu zabalago baten barruan.

Gaur egungo arte guztietan sumatzen dira erromantizismoak ekarri zuen iraultzaren arrastoak. Erromantizismoa den gertaera konplexu horren guztiaren bateragunea horixe da, hain zuzen: itzulikatu egiten duela gizakia errealitatera hurbiltzeko zentzua.

Gizakiak eratzen du, handik aurrera, mundua, barneko munduak baldintzatzen du kanpokoa, eta ezerk ezin du mugatu Nia.

Subjektibotasunaren lehentasuna

Subjektibotasunari ematen zaion lehentasuna da, ziur aski, mugimendu erromantikoaren ezaugarri nagusi eta bereziena . Nia da, subjektua, antolamendu ororen zentroa, erdigunea. Hain zuzen ere erromantizismoak burgesiaren kulturari egin zion ekarpen nagusia subjektibotasuna Ni indibidual gisa irudikatzea izan zen ; hala, desiraren eta pertzeptzioaren gune den Niaren eta Ni hori inguratzen duen munduaren eta gizartearen arteko tirabira gisa agertzen da erromantikoarentzat gizonaren existentzia. Niaren ikuspegitik begiratu behar da mundua ; horrexegatik da horren barnera begira zalea erromantizismoa : literatura edo arte erromantikoaren gaia ez da, beraz, mundua bera, hari begira dagoen Niaren ezkutuko psikologia baizik. Mundu psikologiko hori geroz eta sakonagoa, geroz eta ilunagoa bilakatzen da. Psikologia horretan isla daitekeen neurrian da mundua literaturaren gaia.

Gero eta sakonagoa egiten da idazlearen espazio psikikoa. Jarrera indibidualista horren ondorioa, literaturari dagokionez, unibertsoa subjektu bakar baten baitan isla daitekeela pentsatzea da. Eta artea, asmamena, asmatzeko ahalmena denez gero, existentzia bera bere adimenean sartzeko, eta bere desiraren irudien arabera berridazteko, gizonak duen ahalmenaren paradigma da. Poeta erromantikoak errealitatea definitu, sortu eta aldatzen du bere testuetan, eta Ni sortzailea biziarazten du. Testu erromantikoak adierazten duen Nia, beraz, subjektu egilea da, bere burua eraikitzeko prozesuan dagoena. Ni independentea eta ordenatzailea bilatzen du artearen bidez, eta bilaketa horrexek sortzen ditu erromantikoen zintzotasun sentipena eta ironia : zintzotasun erromantiko biziak artea esperientziaren baliokide izan daitekeela dio, eta ironia erromantikoak herriz artearen eta esperientziaren artean dagoen hutsunearekin jokatzen du. Hortaz, testu erromantikoak, idazle-pertsona benetakoa eta subjektu kontalaria, edo testuak sorturiko ekintzaren subjektua, nahastera bultzatzen du irakurlea : Ni lirikoa edo protagonista egilearekin identifikatzen da, hau da, artea bizitzarekin identifikatzen da. Baina era berean irakur daiteke obra erromantikoa desira kolektiboaren irudi gisa, subjektibotasun orokor baten irudi gisa, ez bakarrik gizabanako batek egindako bere buruaren adierazpentzat hartuta. Obraren nolabaiteko irekitasun hori galdu egingo da XIX.. ende bukaerako erromantizismoaren jarraitzaileengan, haientzat Ni intimoa apartatu egin baitzen ez bakarrik bere kanpoko jardueraz, baita bere burua gainditzeko desira oroz ere.Errealitatera hurbiltzeko modua irauli izanak eman zion erromantizismoari batasunaren giltzarria. Gizabanakoak taxutzen du mundua, barnekoak kanpokoa baldintzatzen du, ez da onartzen Nia muga dezakeen ezer. Barne askatasuna, erabateko askatasuna, hori da xede nagusia. Askatasun horrek gidatu du gaurko munduaren askapen prozesua, gaur egun arte : gizabanakoaren askapena gizartearen aurrean, emakumearena gizonaren aurrean, eskualdearena nazioaren aurrean, koloniarena metropoliaren aurrean, langilearena burgesiaren aurrean. Askapena da hitza, baita arnmtkeriak eta are likiskeriak ere onartzen dituena : erlijio askatasuna, gurtza desberdinak onartzen dituena : hezkuntza askatasuna, nortasunaren garapena bultzatzen duena. Baina askatasun horrek guztiak prezio bat izaten du, bakardade eta hustasunezko sentipen sakona. Ordena, segurtasuna, obedientzia hausteak, horrek urradura mingarri bat dakar, bere buruaren aurrez aurre aurkitzen baita bat-batean gizakia, beste inor gabe. Hortxe dituzte sustraiak, dudarik gabe, erromantikoek hain modu bikainez adierazi zituzten eta haien ondoren Mendebaldeko kultura modernoak adierazten jarraitzen duen pesimismoak, estutasunak, malenkoniak, erromantikoek ezin ezaba zezaketen "mal du siecle" hark.