Izadi Jakintza»Izadi jakintza

Bilakaeraren teoria sintetikoa

1940. urte ingurukoa da bilakaeraren teoria sintetikoa, Darwinen ideiak eta genetikaren aurkikuntzak bateratzen dituena. Teoria honen abiapuntua Darwinen hastapen bat da; hastapen honek dioenez, populazio biologikoetan ageri diren bariazio genetikoei eragiten diela-eta, hautaketa naturala da bilakaeraren motorra. Ingurunearen ezaugarrien arabera, era askotakoa izan daiteke hautaketa horren eragina.

Bariazioaren eta hautaketaren ondorioz sortzen dira mota berriak (espeziazioa), aurreko motetatik abiatuta. Prozesu hori gertatzeko, beharrezko da ugalketa hesiak agertzea, mota baten baitan organismo talde bakartuak sor daitezen. Mekanismo bakartzaile horiek geografia espeziazioaren ereduan oso mantso, bi alditan, agertzen dira, eta bat-batean berriz espeziazio lasterraren ereduan.Mende honen erdia arte ia, Darwinen hautaketa naturalaren teoria zen zientzialarien artean nagusia. Teoria horrek ordea eragozpen handiak zituen bariazioak eta bariazio horiek nola heredatzen diren esplikatzeko.

Mendelen legeen berraurkikuntzaren ondoren (1900) eta De Vriesek mutazioak aurkituta, auzitan jarri zen hautaketa naturala aski ote zenik bilakaeraren prozesu nagusi gisa. Genetikaren aurkikuntza berriak ez ziruditen bat zetozenik Darwinen ideiekin: genetika bariazio kualitatiboez mintzo zen (bariazio bat-bateko eta zehatzez), eta pixkana-pixkana pilatzen diren bariazio kuantitatibo txikiez berriz Darwin zaleak.

Bi joeren arteko eztabaidak hamarralditan luzatu ziren, garbi-garbi frogatu zen arte ezaugarri kuantitatiboek ere (pisuak, neurriak, etab.) Mendelen legeak betetzen zituztela, baina, gene bakar batek eraginak izan gabe, gene bakar baten baino gehiagoren mendeko izanik (herentzia faktore-anitza edo kuantitatiboa). Era horretan hasi ziren genetika eta Darwinen teoria elkarrengana hurbiltzen; azkenean, 1937an, Dobzhanskyk, Genetika eta moten jatorria argitaratu zuenean, bilakaeraren teoria sintetikoaren oinarriak ipini zituen. Hurrengo hamarraldian behin betiko garatu zen teoria hori, hainbat zientzilariren lan bikainari esker: Mayr, Simpson, Huxley, etab.

Gaur egun teoria sintetikoak du onespen zabalena, baina teoria berriak ere agertu dira, hala oreka etendunaren teoria, eta mutazio neutroena.

Teoria sintetikoa

Neodarwinismo ere esaten zaio. Darwinen teoria nagusiak jasotzen ditu, genetikak ekarritako ezagutza berrien argitara berriro aztertu eta osaturik. Bilakaeraren teoria dagaur egun nagusia zientzialarien artean.

Teoria honek bi zutabe ditu: populazioen bariazio genetikoa, eta ugaritasun horretan eragiten duen hautaketa naturala.

Bariazioa da bilakaeraren oinarria. Bi bariazio mota dira: giroak sortutako bariazioak (Lamarckek zioen organoen erabiltze eta ez erabiltze hura), eta jatorri genetikoa duten bariazioak. Azken horiek dira, genetikoak alegia, bilakaerari ardura zaizkionak, horiek baitira ondorengoei transmitituko zaizkienak.

Mutazio genetikoak dira bariazio heredagarriaren lehen iturria. Horien gainean beste mekanismo batzuek eragiten dute, bariazio hori asko areagotzen dutenak. Mekanismohorien artean batzuk aipa daitezke, hala nola migrazioak, noraez genetikoa, etab., eta, batez ere, sexu bidezko ugaltzea, zeinak, meiosiaren eta ernalketaren bitartez, diren forma guztiak konbinatzen baititu, eta mugagabe zabaltzen ugaritasuna. Indar horiek normalean zoriaren arabera jokatzen dute, ez baitago indar jakinik mutazioak zentzu baterantz edo besterantz bideratuko dituztenik.

Hautaketa naturala

Kontzeptua Bai Darwinen teoriak, bai bilakaeraren egungo teoria sintetikoak, hautaketa naturala jotzen dute izaki biziek denboran zehar izan duten aldaketa edo bilakaeraren arrazoi nagusietakotzat.

Populazio batean diren genotipoen ugaltze tasa desberdin gisa definitzen da hautaketa naturala. Desberdintasunaren arrakasta da. Gehien ugalduko direnak ingurugiro horretara hobekien egokitutakoak izango dira (?egokienak?, esan ohi zuen Darwinek), eta proportzio handiagoetan transmitituko dizkiote beren aleloak hurrengo belaunaldiari.

Horren ondorioz, belaunaldi gazteak gene osakera desberdina izango du, eta, hala, bilakaera gertatuko da.

Ikusi dugu lehen aldaketaren abiapuntua mutazioak direla, hau da, alelo berriak agertzea. Mutante berri bat agertzen denean hautaketak haren gainean eragiten du, alelo berri horren arabera. Alelo gainartzailea bada, laster agertuko da genotipoan, eta gauzatu ahal izango da hautaketaren eragina, alde nahiz kontra. Adibide baterako,alelo gainartzaile batek eragindako eritasun hilgarri batean kasuan, desagertu egingo dira alelo hori duten banako guztiak ondorengo belaunaldietan. Baina, atzerakoia baldin bada, alelo horren homozigotoak besterik ez dira desagertuko.

Aurreko adibidetik ondorioztatzen den beste puntu bat da zer garrantzi izan dezakeen alelo berri horrek organismoaren bizitza osoan. Milaka gene horien arteko bat besterik ez bada, hau da, ez badu eraginik funtzio garrantzitsuen gainean, ez dira asko igerriko agian alelo horren ondorioak fenotipoaren osotasunean, eta hautaketan ere ez da asko antzemango. Badirudi horrela jokatzen duela gehienbat hautaketak, pixkana-pixkana eragiten diola fenotipo osoari, eta mailakako bilakaera bat eragiten duela.

Alelo baten eraginkortasuna bere organismoa bizi den ingurugiroaren araberakoa izaten da. Ingurugiroaren baldintzetara hobekien egokitzeko gai direnak izaten dira alelo eraginkorrenak. Hala, kolore zuria oso baliotsua izan daiteke Artikoan bizi diren ugaztunentzat (hartz zuriaren kasua). Ingurugiroaz mintzatzean, osagai desberdinak hartu behar dira kontuan, biotikoak nahiz abiotikoak. Batzuetan janaria izango da faktore garrantzitsua, tenperatura besteetan, edo argia, harrapariak, etab.

Hautaketa naturalaren indarra hautaketa presio esapidearen bitartez adieraz daiteke.

Alelo bat hautaketa presiope handian egoteak esan nahi du hautaketa hori ez duela oso bere aldekoa, hau da, alelo hori duten banakoak oso gutxi ugaltzen direla, edo, gauza bera dena, oso eraginkortasun biologiko apala dutela.

Kontzeptua

Bai Darwinen teoriak, bai bilakaeraren egungo teoria sintetikoak, hautaketa naturala jotzen dute izaki biziek denboran zehar izan duten aldaketa edo bilakaeraren arrazoi nagusietakotzat.

Populazio batean diren genotipoen ugaltze tasa desberdin gisa definitzen da hautaketa naturala. Desberdintasunaren arrakasta da. Gehien ugalduko direnak ingurugiro horretara hobekien egokitutakoak izango dira (?egokienak?, esan ohi zuen Darwinek), eta proportzio handiagoetan transmitituko dizkiote beren aleloak hurrengo belaunaldiari.

Horren ondorioz, belaunaldi gazteak gene osakera desberdina izango du, eta, hala, bilakaera gertatuko da.

Ikusi dugu lehen aldaketaren abiapuntua mutazioak direla, hau da, alelo berriak agertzea. Mutante berri bat agertzen denean hautaketak haren gainean eragiten du, alelo berri horren arabera. Alelo gainartzailea bada, laster agertuko da genotipoan, eta gauzatu ahal izango da hautaketaren eragina, alde nahiz kontra. Adibide baterako,alelo gainartzaile batek eragindako eritasun hilgarri batean kasuan, desagertu egingo dira alelo hori duten banako guztiak ondorengo belaunaldietan. Baina, atzerakoia baldin bada, alelo horren homozigotoak besterik ez dira desagertuko.

Aurreko adibidetik ondorioztatzen den beste puntu bat da zer garrantzi izan dezakeen alelo berri horrek organismoaren bizitza osoan. Milaka gene horien arteko bat besterik ez bada, hau da, ez badu eraginik funtzio garrantzitsuen gainean, ez dira asko igerriko agian alelo horren ondorioak fenotipoaren osotasunean, eta hautaketan ere ez da asko antzemango. Badirudi horrela jokatzen duela gehienbat hautaketak, pixkana-pixkana eragiten diola fenotipo osoari, eta mailakako bilakaera bat eragiten duela.

Alelo baten eraginkortasuna bere organismoa bizi den ingurugiroaren araberakoa izaten da. Ingurugiroaren baldintzetara hobekien egokitzeko gai direnak izaten dira alelo eraginkorrenak. Hala, kolore zuria oso baliotsua izan daiteke Artikoan bizi diren ugaztunentzat (hartz zuriaren kasua). Ingurugiroaz mintzatzean, osagai desberdinak hartu behar dira kontuan, biotikoak nahiz abiotikoak. Batzuetan janaria izango da faktore garrantzitsua, tenperatura besteetan, edo argia, harrapariak, etab.

Hautaketa naturalaren indarra hautaketa presio esapidearen bitartez adieraz daiteke.

Alelo bat hautaketa presiope handian egoteak esan nahi du hautaketa hori ez duela oso bere aldekoa, hau da, alelo hori duten banakoak oso gutxi ugaltzen direla, edo, gauza bera dena, oso eraginkortasun biologiko apala dutela.

Hautaketa motak

Era askotakoak izan daitezke hautaketak populazio baten gainean izaten dituen ondorioak. Hori dela-eta, hainbat motatan sailkatu da hautaketa. Ikus ditzagun horietako batzuk.

Hautaketa egonkortzailea

Bilakaera aldaketarik ez dakarrena da.

Banako gehienak berentzako egokiena den ingurugiroan bizi diren populazioetan aurkitzen dugu. Egoera horietan, hautaketaren presioak populazioaren muturreko banakoen gainean baizik ez du eraginik; tarteko balioak dituzten banakoek berriz arrakasta handiagoa izaten dute.

Kasu hau hobeto ulertuko da ikerketatik ateratako adibide bat ikusiz. 1930. urte inguruan zenbait gizatalderen jaio ondorengo hilkortasuna aztertu zenean, ikusi zen jaiotzean tarteko pisuak zituzten haurrek bizi iraupen luzeagoa zutela gutxiegi edo gehiegi pisatzen zutenek baino. Gaur egungo sendagintzaren arretarik gabe, gora egingo luke tarteko pisuko fenotipoen maiztasunak.

Zentzu jakineko hautaketa

Ingurugiroko baldintzak aldatzen direnean gertatzen da. Halakoetan erraz gerta daiteke ondoen egokitutako fenotipoa aurreko hoberen berbera ez izatea, eta banaketaren grafikoan hoberen horretatik urrun egotea. Horren ondorioz, gora egingo du hoberen berriaren iraupen itxaropenak, eta banaketa aldatu egingo da, fenotipo hori banaketaren erdian geratzen den arte. Orduan gertatuko da aurreko hautaketa egonkortzailea. Hautaketa motahonetan ere, jakina, izan da bilakaerarik.

Zenbaitetan ez da beharrezkoa izaten ingurugiroa aldatzea hautaketa mota hau gerta dadin; aski izan daiteke egokitze hobetzeren bat ekarriko duen bariazioren bat zoriz agertzea.

Dudarik gabe, Biston betularia pipien kasua da (?industria melanismo? gisa ezagutzen dena) zentzu jakineko hautaketaren kasurik aipatuena. Joan den mendearen bukaera aldea arte Biston betularia motako pipi guztiak gris kolorekoak ziren, arrasto beltzekin. Garai horretan, hego beltzeko pipiak hasi ziren agertzen Manchesterren.

Forma berri hori zabalduz joan zen pixkanapixkana, industria esparruetan nagusia izatera heldu zen arte, landareak kutsadurak belztuak zeuden lekuetan alegia.

Hautaketaren eragilea, kasu horretan, txoriak ziren, pipiak jaten baitituzte. Pipi beltzak askoz hobeto ezkuta daitezke zuhaitz kutsatuen enbor beltzetan, industria zabaldu aurretik ez bezala. Fenotipo onenak ilunaren aldera jo zuen, hilkortasuna apalagoa baitzuen, eta, hala, 1895ean, beltzak ziren Manchesterko pipi guztien %98. Aldi berean, guztiz kontrakoa zen banaketa industriarik gabeko nekazaritza eremuetan, forma beltzik ez baitzegoen ia.

Egoera horrek bere horretan iraun zuen 1960. urte ingurua arte, orduan hasi baitziren aplikatzen kutsaduraren aurkako lehen legeak. Neurri horiek berriro aldatuzuten ingurugiroa, eta zuhaitzen enborrek antzinako koloreak hartu zituzten berriro.

Egoera horretan, fenotipo argia zen komenigarriena, eta berriz ere gertatu zen hautaketa, pipi argiak areagotu eta ilunak desagertarazteko joerakoa. Gaur egun, pipi beltz gutxi dago berriro industria eremuetan.

Ezagutzen dira zentzu jakineko hautaketaren beste adibide asko ere, hala mixomatosiaren birusa gainditu duten untxiak, pozoinari buru egin dioten arratoiak, edo antibiotiko askori buruz inmune diren mikrobio familiak. Hautaketa artifiziala, bestalde, asko erabiltzen dute animalia edo landare hazleek.

Hautaketa polimorfismo-eragilea

Ingurugiroak, aldi berean, bi fenotipo edo gehiagoren alde egiten duenean gertatzen da hauteketa mota hau; uniformetasun gutxi duten lekuetan gertatzen da, ingurugiroaren egoera toki batetik bestera aldatzen denean.

Bi forma abantailatsuenak, edo gehiago, gertatuko dira hautatuak, eta populazioko forma nagusi bihurtuko dira; era horretan, talde desberdinak sortuko dira populazio horretan, hau da, polimorfismoa gertatuko da.

Behin baino gehiagotan aipatu izan da mea hondakinak dauden eremuetan hazten den belar mota baten adibidea. Metal batzuek, hala kobreak edo berunak, asko kutsatu dituzten lurrak dauden lekuetan, mota horren aldaera bat nagusitu da. Horren aldamenean,kutsatu gabeko lur esparruetan, beste bat hazten da. Normal-normal gurutzatzen badira ere, lur mota bakoitzean hartara egokitutako aldaera besterik ez da hazten.

Adibide horretatik ondoriozta daitekeenez, lehen populazio batek, inguruaren parte baten eraldatzearen ondorioz, bi azpimotaren bereiztea ekarri du.

Asko eztabaidatzen den giza polimorfismoaren kasu bat larruazalaren kolorearena da. Ezaugarri hori, genetikan ikusi den bezala, genetikaren eta ingurugiroko faktoreen mendekoa da. Munduko parte desberdinetako jatorrizko gizataldeen larruazal koloreen banaketa aztertzen denean, badirudi ezaugarri horri ere eragin diotela hautaketa naturalaren faktoreek; irrada ultrabioletaren kontrako babesa eta D bitaminaren beharra dira hautaketa horren faktore nagusiak.

Mota berrien sorrera

Atal honetan, galdera honi heltzea komeni da lehen-lehenik: zer da mota? Zientziari ez zaio erraza gertatu erantzuna aurkitzea.

Historian zehar, bi oztopo handi izan dira motaren kontzeptuaren azterketan: zientzialari askoren ustea zen motarik ez zela benetan, aitzitik, kategoria arbitrario hutsa zela, komeni zelako ematen zitzaiona izaki talde bati, morfologia definizioa egin ahal izateko; hala, kanpoko itxuraren arabera sailkatzen ziren motaren ezaugarriak.

1940-1950. urteetan egin zen motaren definizio modernoa: ?Mota bat antzeko ezaugarriak dituen banako talde batek osatzen du; banako horiek elkarrekin gurutzatuz ugal daitezke, eta ondorengo emankorrak sortzen dituzte. Izaki multzo horrek gene ondare komuna du, beste mota batena ez bezalakoa.

Aitzitik, bi izaki talde mota desberdinekoak dira, elkarren ondoan bizi direla, ezin direnean gurutzatu, edo, gurutzatzen badira, ezin badute ondorengo emankorrik eman?.

Ikusten denez, kontzeptu hori motaren bi alderdi biologikoetan oinarritzen da: ugaltze bakartasunean eta gene ondarean, eta, hori dela-eta, motaren kontzeptu biologikoa esan ohi zaio. Azpimarratu beharra dago definizio honek sexu ugalketa duten motentzat balio duela ?halakoxeak dira gehienak?, ez ordea sexu gabekoentzat, bakterioentzat adibidez.

Nolanahi ere, mota batean, normalean, populazio bat baino gehiago izaten da, esparru desberdinetan kokatua, zeinek bere gene ondarea duela. Aparte daudela, bakoitzak bere bilakera berezia izan dezake, eta, denborarekin, elkarren arteko aldeak areagotu daitezke.

Espeziazioa edo aurrekoetatik abiatzen diren mota berrien sorrera da bilakaeraren gertaera nagusia. Gaurko teoria sintetikoak prozesu hori hautaketa naturalaren oso antzera agertzen du, orain genetikari dagozkion xehetasunak erantsi zaizkion arren, Darwinen teoria osatzen dutenak.

Mota kontzeptutik beretik datorrenez, banako talde bat bere motatik bereizteko eta beste mota bat, berria, bihurtzeko, hesiak edo mekanismo biologikoak agertu behar dute batez ere, hesi horiek aldenduko baitituzte jatorrizko motatik. Mekanismo bakartzaile hauen agertzea oinarri-oinarrizko baldintza da espeziazioa gerta dadin, eta, hedaduraz, baita bilakaera izan dadin ere. Hainbat eratako mekanismoak deskribatu dira; horietako batzuk ondorengo laukian jasotzen dira.

Populazio bereko izaki bizien arteko hesi hauek nola eratu diren agertzerakoan ez datoz bat ikerlariak. Teoria desberdinak proposatu diren arren, hurrengo alditan labur daiteke prozesua.Lehen aldian, gelditu egiten da populazio bereko bi talderen arteko gene trukea, bai banaketa fisikoz (geografia hesiak), bai talderen bati eragin dion aldaketa genetiko baten ondorioz. Lehenengoa da izadian gehien ikusi den kausa.

Gene trukerik ez badago, gero eta desberdinagoak egingo dira bi taldeak. Horren esplikazioa da bariazioa dakarten faktoreek, batez ere hautaketa naturalak, baina orobat mutazioak, noraezak, sexu berkonbinazioak, etab., modu desberdinean eragin ohi diotela talde bakoitzari. Denbora puska baten ondoren, ugalketa bakartasun postzigotikoa hasiko da agertzen. Banaketak irauten baldin badu, bi mota desberdin izatera iritsi daitezke.

Gerta daiteke halaber bi moten arteko geografia hesia desagertzea ere bakartzea hasi berria denean, eta, hala, berriz ere ugaltzeko gai izango dira. Hibridoak guztiz bideragarriak baldin badira (hibrido ez direnak bezala), ugalketa bakartze hasi berri hori ezereztu egingo da, eta hasierako populazioa bere horretan geratuko da. Baina hibridoak ez badaude besteak bezain egokituak, bigarren aldian sartuko dira. Aldi horretan, areagotu egingo da ugalketa bakartasuna (prezigotikoa agertuko da), eta, azkenean, mota desberdin bihurtuko dira.

Lehen aldia, oro har, luzea izaten da, aurrerago ikusiko diren zenbait salbuespen kenduta. Bestalde, askotan ez da bigarrenik gertatzen, adibidez, taldeak uharte desberdinetara emigratu duten kasuetan.

Espeziazio alopatrikoa edo geografikoa

Hauxe da teoria sintetikoaren aldezle gehienek onartzen duten eredua. Prozesu motela eta mailakakoa izaten da. Eremu zabalean bizi den mota bat baldin bada, erraz bereiziko dira geografia hesiek (mendi, ibai, itsaso eta abarrek) banaturiko populazioetan. Populazio horiek giro desberdinen eraginpean biziko dira, eta horrekegokitze mota desberdinak sorraraziko ditu organismoetan, eremuen arabera. Hesiek populazioen arteko gene trukea eragotziko dute, eta aldeak gero eta handiagoak izango dira. Milaka edo milioika urte igaro ondoren, populazio horietako batzuetan ugalketa bakartzeko mekanismoak agertuko dira, mota desberdinen sorrera ekar dezaketenak.

Espeziazio eredu hori, bere bi aldiekin, Ameriketako Drosophila mota batzuk aztertzean frogatu da. Lehen aldia D. willistoni motan gertatzen da; Ande mendiek banaturiko bi populazio ditu: D. w. willistoni, mendien ekialdean, eta D. w. quechua, mendebalean.

Bi taldeak laboratorioan gurutzatu direnean, hibridoak partez antzuak dira; bakartasun postzigotikoko mekanismoak agertu dira beraz.

Ameriketako leku horretan bertan bada beste mota bat, D. paulistorum, espeziazioaren bigarren aldia bizi duten hainbat populazio talde dituena. Talde horietako batzuk eremu berean bizi dira, hau da, sinpatrikoak dira, baina ez dira ugaltzen, sexu jokabide desberdinak baitituzte (bakartasun prezigotikoa).

Mota sortu berritzat jo daitezke horiek.

Espeziazio lasterra edo kuantikoa

Sinpatrikoa ere deitu izan zaio, lurralde berean bizi diren populazioetan artean gertatzen baita zenbaitetan, hau da, banaketa geografikorik gabe.

Bakartasun mekanismo batzuk gutxi-asko bat-batean agertzen dira, eta mota bereko taldeen arteko gurutzaketak eragozten dituzte. Mekanismo horiek banako bakar batean ager daitezke, eta banako hori gai izan da mota berriko populazio bat sortzeko.

Kasu horietan ez da izaten espeziazioaren lehen aldirik, edo, izatekotan, oso laburra da. Hori da espeziazio mota bakunena, De Vriesek eta Mendelen lehen jarraizaileek defenditzen zutena.

Era honetako kasu asko ezagutzen dira, gene edo kromosoma mutazioak pairatu dituzten landareenak batez ere; mutazio horiek hibridoen bizi iraupena murriztu dute, eta, pixkana, populazioaren gainerako kideetatik bakartuko dira. Dudarik gabe, era honetako prozesurik argiena poliploideena da.

Poliploidia angipospermo mota askoren eragiletzat hartzen den mutazioa da, angipospermo landuen eragiletzat batez ere.

Landare horietako gehienak tetraploideak izaten dira. Animalietan, berriz, oso gutxitan gertatzen da, sexualitate berezia dutenetan bakarrik hain zuzen ere: partenogenesia, hermafroditismoa, etab.

Poliploidian, bi edo hiru belaunalditan sor daiteke mota berri bat; alopoliploidia izaten da gehienetan. Gogoratu behar da AAeta BB izendatuko ditugun bi kromosoma sail dituzten bi mota diploide gurutzatuta, ondorengo hibrido diploide bat emango dutela (AB), antzua. Batzuetan hibrido horrek bere kromosomak autobikoizten ditu, eta AABB tetraploidea bihurtzen da, eta haren ondorengoek autoernalketa bidez landare emankorrak dituen populazio bat sor dezakete. Tetraploide hori, jakina, ez da gai izaten bere arbasoen tankerako motekin gurutzatzeko, eta, hortaz, mota berritzat hartzen da. Espeziazio mota honi mota artekoa ere esaten zaio. Autopoliploideen kasua ikusi da jada mutazioetan.

Bilakaeraren beste teoria batzuk

Oreka etendunak edo aldizkakoak

Neodarwinismoan, mota berrien agertzea oso aldi luzeetan zehar gertaturiko aldaketa txikien pilaketaren emaitza da. Baina, 1972an, beste zientzialari batzuek, Eldredgek eta Gouldek adibidez, bestelako teoria bat proposatu zuten, oreka etendunen edo aldizkakoen teoria deritzana; teoria horren arabera bi gertaera guztiz desberdin hurrenez hurren gertatzen direnean bilakatzen dira biologia taldeak: badira alde batetik aldi egonkor luzeak, motak aldatzen ez direnak; bestalde, tarteka eten gogorrak izaten dira, gutxi irauten dutenak, baina mota berriak emango dituzten aldaketa bortitzak gertaurteetanzehar, eta desagertu egiten diren.

Hurrena, beste mota batzuk agertzen dira, guztiz desberdinak, bitarteko urratsik gabe, eta horietan ere gauza bera gertatzen da: denboraldi batez aldagabe mantendu, eta desagertu egiten dira.

Hainbat kasu aipatu dira ?saltokako? bilakaera mota honen alde, hala adibidez hominidoen burezurraren edukia bat-batean handitzea, mota batetik bestera igarotzean (mota beraren baitangehitzerik antzeman ez dela), edo oso mutazio gutxiren eraginez sortu ahal izan diren mota berrien kasua (giza mota eta txinpantzea bereizten dituzten kromosoma mutazioen kasua). Duela gutxi, iraganeko moten iraungialdi handien aurkikuntza ikusgarriek ere (Burgessko kanbrikoko fauna Kanadan, Palezoikoaren amaierakoa, etab.) teoria honen alde egiten dute.

Gaur egun, zientzialari askoren aburuz, bateragarriak dira teoria hori eta sintetikoa; izan ere, zenbait motaren agerpenean erritmo biziagoa izan daitekeela baizik ez baitu proposatzen, eta hori aurreko teoriak ere onartzen zuen, Darwinek berak ere aipatu baitzuen.

Mutazio neutroak

1968an Ohta eta Kimura zientzialariek neutralismoaren teoria proposatu zuten; teoria horren arabera, mutazio gehienak neutroak izaten dira, hau da, ez dute ondoriorik organismoan, ez baitiote ez abantailarik ez desabantailarik ekartzen egokitzeari. Populazio bateko alelo neutroen maiztasuna aldatuz joango da belaunaldietan zehar, modu guztiz aleatorioz, hautaketa naturalak hartan parte hartu gabe. Denboraren igarotzearekin, gene neutro batzuk ugaltzen edo desagertzen hasten badira, asko aldatuko da populazio horren osakera genetikoa, mota berri bat sortzen den arte. Beraz, teoria honetan zoriak du eginkizun garrantzitsuena; bilakaerarik gertatzen da, nahiz eta hautaketa naturalak jokatu ez.

Teoria berri honen oinarria froga biokiomikoetan dago batez ere. Gaur egungo DNAren eta proteinen sintesiaren ezagutzak frogatu du molekulen aldakortasuna uste zena baino garrantzitsuagoa zela, eta bariazio neutroak ere asko izaten direla. Mutazio genetikoen ondorioak aztertzen direnean, ikusten da nola gene baten nukleotido bati bakarrik eragiten dioten aldaketa batzuek lor dezaketen gene horri dagokion proteinan aminoazido baten lekua beste batek hartzea. Aldaketa txiki horrek proteinaren jardunean izan dezakeen eragina garrantzitsua izan daiteke, baina gerta daiteke halaber aminoazido bakar baten aldaketa horrek proteinaren jardunean batere ondoriorik ez sortzea. Horrez gainera, nukleotido baten aldaketak ez du aminoazido baten ordezkatzea zertan eragin behar, kodoi berriakaurrekoaren esanahi bera balu gertatuko litzatekeen bezala. Pentsa dezagun, adibidez, badela GCA kodoia GCC bihurtzen duen mutazio bat: zer ondorio izango lukehorrek? Hala bada, badira, izan, mutazio neutroak, eta mutazioak beren horretan irautea edo desagertzea zoriaren araberakoa da soil-soilik.