Historia Unibertsala»Egungo aroa
1848ko iraultzak
Gaur egungo aroa 1789ko Frantziako iraultzarekin hasi zela esan daiteke, iraultza hark
ekarri zituen aldaketa politiko eta sozialen ondorioz hain zuzen ere. 1848ko iraultzak,
berriz, 1789ko aldaketa sakonek Europako politikan eta gizartean sortutako kontraesanak
nabarmendu zituen. Lehenengo iraultzaren ondoren politika sistema liberala zehaztu
zen, aurreko ataletan ikusi den jatorrizko ideia mugatu ondoren, eta jabegoak
eta gizataldeek jabegoaren arabera gizartean zuten mailak ezaugarrituriko aldaketa sozial
bat gertatu zen. 1848a, beraz, iraultza molde berri baten sorreratzat har daiteke,
gizarte iraultzaren sorreratzat alegia; urte hartan egin zen legearen aurreko berdintasunaren
eta aberastasunaren aurreko desberdintasunaren gizartea aldatzeko lehenengo
ahalegina.
Gaur Egungo aroko kontraesan horiek 1848an nabarmendu ziren lehenengoz. Frantzian
1848ko iraultzaren bidez gelditu ziren agerian, lanaren munduari buruzko diskurtsu
bat erabili baitzuen iraultza hark; eta Britainia Handian, berriz, lanaren munduko
mugimendu handi batekin zabaldu zituen, kartismoak hain zuzen ere. Horrela zabaldu
ziren, pixkanaka, sozialismo genero izena hartuko zuten mugimenduen ideologiak
Europan zehar.
Baina XIX. mendearen lehen erdialdean beste arazo bat ere sortu zen Europan: nazioen
eta estatuen arteko harremanak. Vienako kongresuak herrialde ahaltsuek eskatzen
zuten aginpideen oreka eta segurtasuna erabili zituen nazioaren eta estatuaren
arteko tirabirak estaltzeko. 1848-1849 urteetan, ordea, nazioak eta herriak estatuekiko
zuten mendekotasun harremana aldatzeko ahaleginak egiten hasi ziren, Italian eta Europa
erdialdean eta ekialdean batez ere.
Iraultzaren nondik norakoak Frantzian
1848 aurreko urteetan ekonomia
egoerak okerrera egin zuen Frantzian; industria
eta finantzak krisian zeuden, uztak
oso txarrak izan ziren, eta ekonomia jarduera
nagusia nekazaritza zenez, pobretasuna
eta gosea nagusitu ziren. Ekonomiarengainbeherarekin batera, ordea, aldaketa
handiak gertatzen ari zien gizartean. Garai
hartako ikertzaileen ustez, ezkerreko zein
eskuineko ikertzaileen ustez (François Guizot,
Pierre-Joseph Proudhon) ondasunen
arabera gizabanakoek gizartean zuten maila
zen gizartearen oinarria. Jabegorik ez
zutenek, ondasun bakartzat lan ahalmena
zutenek, beren ondasun bakarra, hau da
lana, saltzen zuten, eta salgai horretatikateratzen zutenarekin (soldata) larri bizi ziren,
gainera. Jende asko ari zen hirietara
emigratzen eta joera horrek eskulanaren eskaintza
igoarazi zuen, lan munduaren ohiko
antolaketa moldeak desegin zituen eta lanak
merkatuan zuen indarra murriztu zuen.
Horren ondorioz asko kaskartu ziren bizi
baldintzak (etxebizitza, elikadura, osasuna,
etab.), baina horrekin batera gizarte gatazkaren
kontzeptua agertu zen; egoera hari
trataera politikoa eman behar zitzaiola onartu
zen, beraz.
François Guizot historialari kontserbadorearen
laguntzarekin, Luis Filiperen gobernuak
jarrera autoritarioa hartu zuen berriro.
Errepublikazaleek eta liberal-progresistek
hauteskunde sistema eraberritzeko
kanpaina bat antolatu zuten oposizioko
prentsaren eta elkarteen laguntzarekin;
kanpaina horrek iraultza sorrarazi zuen
otsaileko 23-24an, gudarosteak Kanpo Arazoetako
ministerioaren aurrean jarri eta erasoari
ekin zionean. Ministerioa aldatu eta
Molé liberalaren esku utzi zen, baina istiluak
ez ziren hargatik baretu. Luis Filipek agintea
utzi behar izan zuen eta behin-behineko
gobernu bat osatu zen; gobernu hark
iraultzarekin bat zetozen zenbait neurri hartu
zituen, errejimen errepublikazalea ezartzearren.
Antzina parlamentuko kide izandakoez
osatua zen gobernuaren gehiengoa, gehiengo
liberala, eta buruzagi erradikal bat (Blanc)
eta langile bat (Albert) ere baziren gobernuan.
Langileen ordezkariari esker egin ziren
aldaketa erradikalenak: gizon guztiei
botoa emateko eskubidea eman zitzaien, lan
eskubidea bermatu zen eta errepublikak
eskubide hori begiratuko zuela agindu zuen.
Hala izan zen gainera, langabetuei lana bilatzeko
Nazio Tailer lantegi bereziak sortu
izanak erakusten duen bezala.
Joera erradikalak gizarte erreforma bultzatu
zuen errepublikan. Gizarte ordena
asko-asko ere aldatu gabe lanaren munduko
egoera hobetu nahi zen legedi sozialaren
bidez. Hirietako langileek (eskulangile, langile
kualifikatuak), negozio txikien jabeek
eta intelektual batzuek bultzatu zuten hobekuntza
hura. Sufragio unibertsalak errepublikan
erradikalismoa sendotuko zuen itxaropena
zuten, baina ez zen hala gertatu.
Botoa emateko eskubidea lortu zuten 8
milioi frantsesek ez zuten erradikalismoaren
ikuspegi soziokulturalarekin bat egin. Frantzia
nekazaria zen nagusiki eta boto emaileek
hautagai tradizional, legitimista eta liberal
moderatuei eman zieten botoa (900
ordezkaritik 600 baino gehiago atera zituzten).
Horri esker Frantziako II. Errepublika
osatu eta lehenengo errepublikak proposaturiko
aldaketa sozial erradikalak bertan
behera gelditu ziren.
Horren ondorioz Parisko eta beste hiri
handi batzuetako (Lyon adibidez) talde erradikalek
iraultza prozesu bat hasi zuten ekainean,
herri eta auzo langileetako kaleakhartuz. Paris barrikadez bete zen; hiri itxia
eta kontrolatzen zaila zen (Haussmannen
berrikuntzak egiteke zeuden artean) eta
herri matxinada deusezteko gudarostearen
laguntza behar izan zen. Asanbladak Cavaignac
jeneralaren esku utzi zuen egiteko hori:
bere osteak bildu eta auzo matxinatuak eraso
zituen, hildako eta atxilotu ugari izan
ziren, eta Parisko ezkerrak hamar bat urte
behar izan zituen hondamen hartatik osatzeko.
Mugimendu erradikala barnealdeko probintzietara
zabaldu zen, baina ezin izan zuen
hauteskundeetan garaipena lortu, Luis Bonaparte,
Napoleonen hilobak eskuratu baitzuen
lehendakari kargua. Ezkerrak emaitza
onak lortuko zituela zirudien, baina lehendakariak
berak estatu kolpea jo, errepublika
desegin eta bere mende egongo zen
inperio bat osatu zuen (Napoleon III.ak egin
zuen bezala).
Nazionalismoa eta iraultza Europan
Esan bezala, iraultza mota berri bat sortu
zen 1848an, desberdintasunari aurre egiteko
gizartea eraberritzea zuena helburu; Europa
erdi eta ekialdean eta Italiako penintsulan,
iraultzak, ezaugarri liberal eta erradikalez
gainera, kutsu nazionalista ere hartu
zuen. Italiako lurraldeetan garrantzi handiko
aldaketak eragin zituen iraultzak
erakundeetan. Iraultza ekainean hasi zen
Sizilian eta handik Napoliko erresuma guztira,
Aita Santuaren lurraldeetara, Toskanara
eta Milanera zabaldu zen. Lurralde horietan
guztietan erreforma liberalak eskatu
ziren eta agintariek 1831n Belgikan ezarri
zenaren antzeko konstituzio liberalak onartu
behar izan zituzten. Dena dela, iraultzarik
erradikalena Erroman gertatu zen; Batzar
Konstituziogile batek errepublika aldarrikatu
zuen 1849an, eta lurreko ondasunetan zuen
eskumena kendu zioten Aita Santuari. Aipagarria
izan zen Piemonte-Sardiniako iraultza
ere; Karlos Alberto erregeak konstituzioa
onartu zuen (Albertoren estatutua) eta gudarostea
bidali zuen austriarren kontra Lonbardiara
eta Veneziara. Milan askatu ondoren
Austriarren esku gelditu ziren lurralde
haiek Radetzky jeneral austriarraren esku
hartzearen ondoren, 1849an.
Alemaniaren lurraldeetan, martxoko
iraultzak parlamentu alemaniarra prestatzeko
batzar batean (Vorparliament) bildu zituen
alderdi liberal guztiak. Alemaniako
hiritar jabeen ordezkariek parte hartu zuten
batzar hartan (Austriakoek izan ezik); Alemaniako
estatua izango zenaren konstituzioa
idazteko bildu ziren (Frankfurteko
parlamentua edo Paulskirche). Liberalen
arteko eztabaidak eta Alemaniako estatua
ongi zehaztu gabe egoteak aukera eman
zion Frederiko Gilen IV.a Prusiakoari Alemania
bateratuko erregetzarik ez zuela hartukoesateko eta denbora eman zion, orobat,
iraultzaren kontrako zapalkuntza antolatzeko
(1849). Prusiari konstituzio bat
emango zitzaiola agindu zen arren, 1851 arte
ez zen eman, eta orduan ere «konstituzio
emana» izan zen. Austriako inperioaren lurraldeetako
iraultza Vienako unibertsitatean
hasi zen; konstituzioa eta erreforma liberalak
eskatu ziren. Austria oso lurralde
konplexua zen, eta herri askok (hungariarrek,
eslaviarrek) zeinek bere batzarra osatu
zuten; Hungariak bere independentzia
aldarrikatu zuen 1849an, tarte batez. Iraultza
haren emaitzarik aipagarriena Kreimsergo
batzarrak egindako aldaketa izan zen:
inperiorako konstituzio federal bat idatzi
zen, inperio barnean gizabanakoaren eta nazioaren
eskubideak kontuan hartzen zituena.
Europako gainerako lurraldeetan bezala,
1849an Frantzisko Jose enperadore berriak
gudarostearen laguntzarekin inperioaren
lurretan sorturiko iraultza ahaleginak
zapaldu zituen, Kreimsergo erabakiak indargabetu
zituen eta neoabsolutismoa ezarri
zuen berriro (Silvesterpatent, 1851).
Kartismoa eta sozialismoa
1848ko iraultzen inguruan diskurtsu
ideologiko berri bat eratu zen Europa guztirako,
gizarte desberdintasunen eta desberdintasun
horiek ekiditeko berrikuntzen inguruan
gogoeta egiten zuena. Diskurtsu hori
eratu zenean gizataldeen arteko desberdintasunak
gero eta nabarmenago gelditzen ari
ziren, lanaren eta kapitalaren merkatuan
talde bakoitzak zuen egoeraren arabera.
1930-1940 urteetan lan ahalmenari buruz
zegoen mendekotasunak miserian bizitzera
behartzen zituen herritarrak. Erreforma liberalak
egin ziren egoera hori konpontzeko:
komunitatearen lurrak pribatizatu ziren
(itxiturak), eta lanaren gremiokako antolaketa
eta lanaren esplotazioa onartzen zuenlegedia deuseztu zen. Ez da harritzekoa ingeles
langileen lehenengo mugimenduek
1834ko Pobreen legea deuseztu nahi izana;
lege horiek onegitea desagerrarazi zuten eta
haren ordez pobreen esplotaziorako zentro
beldurgarriak bultzatu zituzten.
Lanaren munduaren egoera hobetzeko
gizarte berrikuntzak egin nahi ziren beraz,
eta kezka horrek diskurtsu berri bat osatu
zuen. XVIII. mende amaierako tradizio erradikal-demokratikoarekin
lotua zen diskurtsu
hura; eta proposamen sozialistei bidea ireki
zien. Ingalaterrako mugimendu kartistak bildu
zituen kezka horiek. Herriaren kartaren
inguruan egituratu zen kartismoa eta Ingalaterrako
parlamentuan hauteskundeak goitik
behera eraberritzeko ahalegina egin zuen
–1832koa baino aldaketa sakonagoa eskatzen
zuen–, langileei ordezkariak hautatzeko
eskubidea eta legegintzarako ahalak emateko.
Talde haren eskakizunak honela azal
zitezkeen garai hartako printzipioen arabera:
parlamentua jabeen interesen ordezkari
bada eta langileak beren lan ahalmenaren
jabe badira, orduan langileek ere izan behar
dute ordezkaritzarik. Horrela, legeak egiteko
ahalmenaren kontrolarekin alegia, desberdintasunak
gainditu ahal izango zirela uste
zuten. Hala ere, desberdintasunak suntsitzea
ez zen hain lan erraza, Frantzian 1848an gertatu
zenak, hau da gizonezkoentzako sufragio
unibertsala ezarri arren erradikalek eta
sozialistek ia ordezkaririk lortu ez izanak,
erakutsi zuen bezala.
Pierre-Joseph Proudhonen (Zer da jabegoa?,
1840) eta beste zenbaiten testuek
ziotenez desberdintasunaren gakoa lurraren
jabegoa eta kapitala jabego pribatu gisa
hartzea zen. Kritika horren sintesia 1848ko
iraultzan Komunisten ligaren eskariz argitara
eman zen beste testu batek egin zuen.
Liburu txiki bat zen, Manifestu komunista,
Carl Marx eta Frederic Engelsek idatzia; testu
hura gizartea eraldatzeko ideia bilduma gisa
hartu zen.
