Artea»Antzin Aroa

Erroma: Behe Inperioa

Dioklezianok (284-305 bitartean enperadore) gobernu sistema berri bat antolatu zuen : tetrarkia. Hau da, lau agintariren esku utzi zituen gobernu zereginak : bi augusto (Dio- Ideziano eta Maximiniano) eta bi zesar (Galerio eta Konstantzio Kloro). Bera hil eta berehala desagertu zen tetrarkia, baina, hala ere, beste 150 urte irauteko adina egonkortasun politikoa eman zion gobernu sistema hark inperioari.

Anarkia militarraren garaian inperioko hiri nagusi gehienak harresiz inguratu zituzte, baina ez zen harresiez beste arkitektura lan aipagarririk egin. Lasaitasunezko aldi hura etorri zenean ordea, lapurretarik gabe, inbasiorik gabe, bestelako lanak (termak, basilikak) bultzatu ziren estatuak berriro.

Arkitektura

Diokleziano eta Konstantinoren termak

298. urtean Dioklezianoaren lagun augusto Maximianok terma handi batzuk eraikiarazi zituen Erroman, sekulako handienak : Dioklezianorenz termak. (Michelangelok, gero, Aingez iren Andre lllariarerz basilika egin zuen haietako parte batean). Konstantinoren termetako lanak berriz, 315ean bukatu ziren, baina haietatik ez dira estatua batzuk baizik gorde, apaingarri erabiliak, Montecaualloko dioskuroak.

Maxentzioren basilika

Auzitegi gisa edo bilera eta tratu leku bezala erabiltzen ziren areto handi batzuk ziren erromatarren garaiko basilikak. Hori dela-eta hiri handietan baizik ez ziren egiten eraikuntzok. Maxentzioren basilika enperadoreak berak eraikiarazi zuen 307. urtean eta Konstantinok bukatu zuen, Maxentzio garaitu ondoren Milvioko zubiko guduospetsuan (312) ; Maxentzio bera eta haren goardiako soldadu gehienak han hil ziren itota.

Haren aurreko basilikek zurezkoa zuten sabaia ; hortaz, askotan erretzen ziren, eta ez dira oso egoera onean gorde ; hobekien gorde denetako bat Severoren forukoa da, Leptis Magnan. Maxentzioren basilika egiteko ordea alde batera utzi ziren eraikuntza molde zaharrak, eta Dioklezianoren eta Karakalaren termetan lortu zen espazio handi hura -hargintzazko gangez estalia- antzeratzen saiatu ziren. Eraikuntzaren erdigunea areto handi bat zen, 47 metroko altuerakoa, gurutze gangez estalia. Areto nagusiaren albo banatan hiru areto garai elkartzen ziren, areto nagusiaren ardatzari buruz perpendikularrak eta kanoi gangez estaliak.

Areto nagusiaren gurutze gangek alboetarantz egiten zuten indarrari eusteko balio zuten beste gangok.

Konstantinok beste abside bat erantsiarazi zuen iparraldean eta ate bat, aurrean sei zutabe zituela, hegoaldean ; eraikuntzaren jatorrizko ardatza aldatu zuen horrela. Abside berria justizia auzitegiaren mahaia hartzeko erabili zen eta zaharrean, berriz, Konstantinoren estatua bat jarri zen. Maxentzioren basilika erromatarren garaiko eraikuntza teilatudun handiena izan zen. Oparotasun handiaz apaindu zuten barrutik, marmolaz eta estukoez, baina kanpoaldetik adreilua bistan utzi zen, zuen eginkizunerako zegokion soiltasun itxura emanez eraikuntzari.

Dioklezianoren jauregia Spliten

Dioklezianok, tetrarkiaren sortzaileak, 304. urtean utzi zuen erregetza, haren ustez enperadoreak ez bailuke 20 urte baino gehiago agintari egon behar. Erretiroa hartzen zuenerako jauregi handi bat eginarazi zuen Spalatumen (Split), Dalmazian, Itsaso Adriatikoaren ertzean. Diokleziano soldadua zen eta urte asko eman zuen lejioetan. Etxebizitzaren eta gotorlekuaren hibridoa zen jauregia ; harresi karratu batez inguratua zegoen eta defentsarako dorreak zituen kantoietan, ateen alboetan eta ateen eta kantoien bitarteko harresi tarteen erdian. Harresietatik, sarrera nagusia (Porta Azrrea) baizik ez da gaur egun arte osorik gorde. Barrutik kanpamentu militar baten modura antolatua zegoen : bi bide nagusi gurutzatzen ziren barruti karratuaren erdigunean lau gune handi bereiziz. Iparraldeko biak soldaduen bizilekurako eta administraziorako ziren. Hegoaldean, berriz, hiru eraikuntza nagusi bereizten ziren : Dioldezianoren jauregia, mausoleoa -oktogono bat zen, biribila barruan ; horma hilobiak zituen, eta zutabeak apaingarri, hormen kontra jarriak- eta enperadorea -artean bizi zela ere Jupitertzat hartuagurtzeko tenplua. Hegoaldeko fatxadak itsasora ematen zuen, eta 160 metroko galeria zutabeetan arteko zuen puntu erdiko arkuekin . Galeriaren kontra, maIIadi batez bereizia, ontziratoki txiki bat zegoen.Tetrarken taldea, Erromako Behe Inperioaren garaiko eskultura aipagarriena, 300. urte ingurukoa . Veneziako San Marcos katedraleko alboko fatxadan ikus daiteke gaur egun.

Konstantinoren arkua

Galieno eta Diokleziano enperadoreek arku bana eraikiarazi zuten Erroman. Lehenengoarenetik ez da arrastorik gorde eta bigarrenarenetik ezer gutxi, zutabe oinarri batzuk hesterik ez, estilo klasikoko garaitien erliebe batzuekin. Konstantinoren arkua 312 eta 315 urte bitartean eraiki zen Maxentzio menderatu izana ospatzeko. Hura egiteko Severoren Arkua haren zen eredutzat ; bai arkitektura diseinua bai apaindurako erliebeak banatzeko modua Erromaren handitasunaren berritzea irudikatzen duten estilo klasiko tradizionalista batekoak dira. Arkitektura eskema Septimio Severorenaren berdin-berdina da, eta erliebeetako batzuk beste monumentu batzuetatik hartuak dira, Traxano, Adriano eta batez ere Marko Aureliorenetatik, eta horrek are itxura klasikoagoa ematen dio monumentuari.

Marko Aurelioren garaiko erliebeetan enperadore horren buruaren partez Konstantinorena jarri zen. Argi dago aldaketa hori ez zela oharkabean pasa garaikideentzat eta ez zela lapurreta asmo hutsez egin, Marko Aurelioren garaienaren antzeko aro berri baten berpiztea sinbolizatzeko baizik. Zutabe oinarrietako erliebeetan (garaipenaren irudiak eta ikurrak) Dioklezianoren arkukoak antzeratu ziren ; alboetako arkuen gainean dauden erliebe zerrendetan, berriz, Maxentzioren aurkako ekinaldiaren xehetasunak kontatzen dira : Konstantino eta bere gudarostea Milandik irteten, Veronako setioa, Milvioko zubiko gudua, Konstantino Erroman garaile sartzen, hitzaldia Errepublikaren Foruan eta diru banaketa ZesarrenForuan. Erliebe horiek, Severoren arkuan irudikatutako ekinaldienak bezala, ez dira klasikoak, arte herrikoia baizik : irudi txiki buruhandiak eta xehetasun asko. Antonino Pioren zutabearen oinarrian (pretoriarren karrusela) eta Marko Aurelioren zutabean hasitako estiloak erliebe horietan jo zuen goren maila. Erliebe zerrenda horien eginkizuna Konstantinoren ekinaldiak kontatzea zen hain zuzen, komiki bat bailitzan. Hori zela eta, ikusi hutsez denek erraz ulertzeko moduko hizkuntza zuzena eta herrikoia erabili behar zen. Galerioren Arkuaren hondarren artean (Tesalonika), oso antzeko erliebeak daude estiloari eta egikerari dagokienez, zeinetan tetrarkek partiarrekin kontra jotako ekinaldiak kontatzen baitira.

Garai horretan, arkitektura militarrari dagokionez, defentsa lanak egin ziren hirietan eta limes-etan. Horien artean aipagarria da Treverisko Porta Nigra, eraikuntza handi bat, ate arkudun bat hiriko harresietan .

Eskultura

Anarkia Militarraren azkenaldian izandako bilakaera bera izan zuen erretratuak Tetrarkiaren garaian ere : hau da, errealismo klasikotik aldenduz eta arte herrikoi adierazkorrera hurbilduz joan zen. Begiak handiak dira eta begira-begira daude ; zulotxo landugabe batzuk besterik ez dira ilea eta bizarra. Gainera, erabilitako materialek are nabarmenagoa egiten zuten tailuaren landugabetasuna. Garai hartan porfido harria jarri zen modan, oso harri trinkoa eta gogorra. Egipton asko erabili zen faraoien garaian, baina Greziako eta Erromako lantegietan ez zeuden hain harri gogorretara ohituta. Erretratu ofizialetarako ez ezik, edalontziak eta sarkofagoak egiteko ere erabili zen porfidoa. Nolanahi ere eskulturen geometrizazioa eta eskernatizazioa ez zegozkion porfidoaren gogortasunari balearrik, gizakiari buruzko ikusmolde berri baten adierazpen artistikoari baizik. Erdi Aroaren ataria zen.

Tetrarken taldea

Garai honetako eskultura da famatuena . Jatorriz Konstantinoplakoa da, 300. urte inguruan porfirio harrian landua. Gaur egun Venezian dago, San Markosko katedralaren alboko fatxadan jarria. Tetrarkak irudikatzen ditu : bi augustoak eta haien bi zesarrak militarrez jantzita eta binaka besarkaturik.

Lau-lauak, berdinak dira, bizigabeak, bata bestearengandik bereiz ditzakeen xehetasunik gabeak. Tetrarken eskultura ez zen, asmoz, erretratu bat, sistema politiko baten adierazpena baizik, agintarien propaganda hutsa, herritar guztiek ulertzeko moduko hizkuntza batean adierazia.

Konstantinoren estatua erraldoia

Konstantinoren garaian Augustoren garaiko Idasizismoa antzeratzera jo zen, baina lortu gabe, estilo adierazkor herrikoia nagusitu baitzen. Konstantinoren estatua erraldoia da lan aipagarrienetako bat. Maxentzioren basilikako absidean zegoen estatua, baina burua eta eskua baizik ez dira gorde.

Marmolezkoa izateak atzera material tradizionalak erabiltzen hasi zirela adierazten du, baina haren adierazkortasuna, begietara mugatua, klasizismotik urrun dago. Ilea egiteko moduan Augustoren klasizismoa antzeratu nahia sumatzen den arren, ilea ez da estalki apaingarri moduko bat baizik.

Mosaikoak

Behe inperioan asko zabaldu zen herrietako lurjabe aberatsen etxeetan, apaingarri, mosaikoak jartzeko ohitura. Era askotako teknikak erabili ziren langintza horretan, baina berrikuntza nagusia opets sectrle-a erabiltzea izan zen : ebakitako zati txikiak marmolean, harrian eta beirazko xafletan sartzea. Batzuetan estilo bat baino gehiago erabili zen batera, Jtturo Bassoren Basilikara (Erroma), adibidez. Sortaldean helenismoak eragin handia izaten jarraitu zuen eta mitologia gaien ikonografia trazizionalari eutsi zitzaion, konposizio handiak, trebetasun eta zehaztasun handiko marrazkiak eta kolore apalak erabiliz. Honen adibide aipagarria da Ebizaren eta urtaroen mosaikoa (Louvre, Paris). Berrikuntza gehienak Afrikako iparraldean egin ziren.

Nekazari girotako lurjabe aberatsek mosaikoak erabiltzen zituzten beren luxuzko urllce-ak apaintzeko. Aipagarria da Jrrlitrs jattraaren mosaikoa (Tunisia), zeinetan landetxe gotortu handi batean bizimodua irudikatzen baita. Sizilian, berriz, Irillla de Piazza Ameriraa da aipagarria, 3.500 metro koadro mosaikoz betea, mosaiko figuratiboak batzuk, apaintzekoak beste batzuk, afrikar artistek eginak Konstantinoren garaian . Guztietan aipagarriena zirkoko ehiza jokoetan erabiltzeko animalien ehiza da.