Literatura Unibertsala»Idazle hautatuak

William Faulkner (1897-1962)

William Faulkner 1897. urtean jaio zen New Albany-n (Mississippi), Estatu Batuetako «Hegoalde Barnean, Handik gutxira, familia Ripleyra joan zen bizitzera, eta Oxfordera gero. Han igaro zituen William Faulknerrek bere bizitzako urterik gehienak.

Faulkner jaio zenean osotara itxi gabe zeuden oraindik Estatu Batuetako gerra zibileko zauriak. Familia harro zegoen hegoaldetarra izateaz, eta gizon handitzat zeukaten idazlearen birraitona, William Falkner koronela (horrela, <.w,-rik gabe, hala baitzen familiaren jatorrizko deitura, harik eta idazleak ~~u» hori gehitu zion arte), Estatu Batuetako gerra zibilean Mississippiko infanteriako Bigarren errejimentua antolatu, finantzatu eta gidatu zuena. Falkner koronelak, gero, Ripley eta Tennessee arteko burdinbidea egin zuen, liburuak idatzi zituen, Europan zehar bidaiatu zuen eta dueloan hil zen.

William Faulkner irudimen handiko haurra izan zen eta etxean esklaboei buruzko kontakizunak entzunez eta eskuratu zituen liburuak irakurriz (Dickens eta ingeles klasiko asko) hornitu zuen bere irudimen berez ere handi hura. Ez zuen ikasten jarraitu nahi izan eta bertan behera utzi zuen goi mailako eskola bigarren urtean. Orduan lanean hasi zen aitonaren banketxean, bere auzoko neska gazte batekin, Estelle Oldhamekin, ezkontzeko asmoz. Bien bitartean, beste auzokide batek, Philipe Stonek, bere gain hartu zuen Faulknerren irakurketen ardura, eta Oxforden bestela lortu ezin zitezkeen liburuak eskuratu zizkion : Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Stephane Mallarme, eta Oscar Wilde, James joyce, T.S. Eliot.

Estelle beste gizon batekin ezkondu zen eta Sortaldera joan zen bizitzera. Faulkner, orduan, Kanadako Aire Armadan sartu zen.

Torontora bidali zuten pilotu kadete gisa (1918), baina berak oinarrizko entrenamendua baino lehen bukatu zen gerra. Oxfordera itzuli zen atzera, eta unibertsitate ikasketak egiten hasi zen, baina oraingoan ere ez zuen ezer amaitu. Hurrengo urteetan,idazten ikasi bitartean, "papera, tabakoa, jatekoa eta whisky pixka bat" eskuratu ahal izateko adina lan egin zuen, liburudenda batean New Yorken, eta posta bulego batean Oxfordetik hurbil. 1924an argitaratu zuen bere lehenengo liburua, The Marble Faun (1924, Marmolezko faunoa), artzain giroko poema ziklo bat.

1925. urtearen lehen erdia New Orleansen bizi izan zen, harremanetan jarri zen hango literatur elkartearekin eta bere lehenengo eleberria idatzi zuen, Soldiers Pay (Soldaduen saria), Georgiara itzultzen den hegazkin pilotu zauritu bati buruzkoa. Uda eta udazkena Europan igaro zituen, Italian eta Parisen. Oxfordera itzuli zenean, lantxoak egiten jarraitu zuen bizimodua ateratzeko (etxe margolari, zurgin, golf jokalari, marinel, kontrabandista), eta idazten, jo eta su. Handik gutxira argitaratu zuen bere bigarren eleberria, Mosquitoes (1927, Eltxoak), New Orleansen ezagutu zuen literatura zirkuluaren satira garratza. Eleberriez eta poemez gainera, ipuinak ere idatzi zituen, baina argitaletxeek atzera bota zizkioten denak. Hirugarren eleberria ere, Flags in the Dust (1927, Banderak hauts artean), atzera bota zioten, baina beste izenburu bat jarri (Sartoris) eta eskuizkribuan aldaketa batzuk egin ondoren, argitaratua izan zen, azkenik, handik bi urtera. Eleberri hori izan zen bere ofizio ikasketako lanetatik azkena, eta horrekin ekin zien «Yoknapatawphako konderrian» -berak asmatutako lurraldea, bere inidizko geografia eta historiarekin- kokatutako kontakizun zikloari.

1929ko ekainean ezkondu egin zen, Estelle Oldhamekin, aurreko ezkontzak porrot egin ondoren Oxfordera itzuli baitzen atzera. Urrian The Sound and the Fury (Hotsa eta ardaila) argitaratu zuen, haren lehen maisulana, ikusgarria teknikaren eta psikologiaren erabileragatik. Eleberrian aristokraziako familia baten -eta bidenabar, gizarte maila horren- gainbehera kontatu zuen. Udaberriaz geroztik prest zuen besteeleberri bat, Sanctuary (Santutegia), "bururatu zaidan kontakizunik izugarriena", baina argitaratzaileak ez zion argitaratu nahi izan, espetxeratuko zuten beldurrez. Urte gorabeheratsu hartako udazkenaren bukaeran As ILay Dying (Hiltzorian nagoen bitartean) idatzi zuen, eta, aspaldiko partez, ipuinak argitara ziezaizkioten lortu zuen : A Rose forEmily (Arrosa bat Emilyrentzat) argitaratu zioten aurrena, aldizkari batean, 1930eko apirilean.

Hurrengo urteak Faulknerren karrerako urterik oparoenak eta inportanteenak izan ziren. 1930-1940 bitartean asko idatzi eta argitaratu zuen : bi ipuin bilduma, bere bigarren eta azken poema liburua A Green Bough (1933, Adar berdea), eta bederatzi eleberri, beste lan batzuez gainera. Hauek dira bederatzi eleberriak : As I Lay Dying (1930, Hiltzorian nagoen bitartean) ; Sanctuary (1931, Santutegia) ; Light in August (1932, Argia Abuztuan) ; Pylon (1935) ; Absalom, Absalom! (1936, Absalon, Absalon!) ; The Unvanquished (1938, Garaitu gabeak) ; The Wild Palms (1939, Basa palmondoak) ; 7he Hamlet (1940, Herrixka), Snopes familiari buruzko trilogiaren aurrena ; eta Go Down, Moses (1942, jaitsi zaitez, Moises).

Pylon (1935) izan ezik, eleberri guztiak Yoknapatawpha ziklokoak dira.

Nolanahi ere, 1940 ondoko urteetan jendeak ahaztu egin zuen haren lana, eta Hollywooden filmetarako historiak idazten hasi behar izan zuen bizimodua ateratzeko.

1946an, baina, The Portable Faulkner argitaratu zuen M. Cowleyk -Yoknapatawphako konderriaren azalpena, bere liburuetako pasarteez hornitua- eta izugarrizko arrakasta izan zuen. Haren lana miresten zuten idazleek hari buruzko saiakerak idatzi zituzten, jendea haren lanaren balioaz ohartzen hasi zen, eta argitaletxeak atzera inprimatu zituen liburu guztiak. 1948an beste eleberri bat argitaratu zuen, Intruder in the Dust (Intrusoa hauts artean), mutil beltz bat lintxatzetik salbatzen duen mutil zuri bati buruzkoa, eta Collected Stories (Ipuin guztiak) 1950ean. Azkeneko liburu horrekin literaturako sari nazionala irabazi zuen eta urte horren amaieran bertan Nobel Saria eman zioten.

Hurrengo urteetan Kanpo Arazoetako Ministerioarentzat lan egin zuen eta herrialde asko bisitatu zituen : Peru eta Brasil (1954) ; Japonia, Filipinak eta Europako mendebaldea (1955) ; Grezia (1957); Venezuela (1961). Bien bitartean idazten jarraitu zuen. 1951n Santutegia-ren jarraipena argitaratu zuen, Requiem for a Nun (Moja baten requiema), eta 1954an A Fable (Alegia bat), idatzi zuen eleberririk luzeena ; Kristo du protagonista, Lehen Mundu gerran kaporal frantses baten baitan herri gizon egina. Gero, The Town (1957, Hiria) eta The Manion ( 1959, Etxandia) idatzi zituen, Snopes familiaren trilogiako azken biak. Haren azkeneko lana, The Reivers (Lapurrak), bere haurtzaroari buruzko komedia bat, hura hil baino hilabete lehenago argitaratu zen, 1962an.

Faulknerren obra

Gaur egungo kritikarentzat guztiz idazle modernoa bada ere, William Faulknerrek oso lotura handia izan zuen beti tradizioarekin, eta askotan jo zuen Bibliara edo Shakespeareren lanetara erreferentzia puntuen bila. Beraz, aurrekoak oso kontuan hartuz idatzi zuen. Bestetik, askotan aitortu zuenez, haurtzaroan eta nerabezaroan familiartean entzundako narrazioak izan ziren haren etorriaren iturri nagusiak.

Haren lehenengo bi eleberriak -Eltxoak eta Marmolezko faunoa- estilo ariketa merezimendudunak dira, Faulknerrek bere baitako idazlea topatzeko eginiko ahaleginak, baina ez dira guztiz faulknerrianoak. Faulknerren estiloa Sartoris (1929) idaztean sortu zen. Eleberri hau ere ez da biribila ; aitzitik, aurrekoak baino koska gehiago ditu beharbada, baina han dago bilduta Faulknerrek gerora idatziko zuen guztiaren ernamuina, bere familiaren eta ingurukoen historia, haurtzaroan entzun zuenaren arabera kontatua. Urte hartan bertan Hotsa eta ardaila idatzi zuen, XX. mendeko eleberri bitxi, zail eta hunkigarrienetako bat.

Banderak hauts artean atzera bota izanak inoren esanetara idatzi beharraren mendekotasunetik atera zuen idazlea : "Orain bai, idazten has naiteke" esan zuen, irakurlea kontuan hartu gabe eta askatasunez idazten has zitekeela adierazi nahiz. Eleberri hura Sartoris titulupean argitaratu zen azkenean, eta heriotza hera eta heriotzak sortzen duen beldur zorrotza aztertu zituen bertan, gertaera bat beraren lau ikusmiren kontakizun bana eginez. Gai hori bera aztertu zuen bere hurrengo eleberrian (1930, Hilzorian nagoen bitartean), baina oraingoan ikusmira gehiagotatik aztertuta, eta, aurrekoan ez bezala, gertakizuna familia behartsu batean kokatuta.

Faulknerren eleberrietan gizakiaren patuaren madarikazioari beste bat gehitzen zitzaion, gizon batzuk beste batzuentzat ziren zigorrarena. Hala, heriotza onartu ezinak banakoari dakarkion gaitzari gaitz soziala gehitu behar zitzaion : esplotazioa, bestelakoaren gorrota (arrazismoa, «Hegoalde Barnean»), diruzalekeria, handiustea eta Gaizkiaren gainerako aldaerak. Gaizkiak indarkeria dakar eta indarkeria izan zen Faulknerren lehen eleberri arrakastatsuaren gai nagusia : Santutegia, neska baten bahiketaren historia.

Baina eleberri horretan trajediaz gainera garrantzi handiko beste osagai bat zegoen : komedia, hain zuzen. Izan ere, Santutegia-z geroko eleberrietan askotan erabili zituen batera trajediako eta komediako elementuak . Hala egin zuen, adibidez, Garaitu gabeak, Estatu Batuetako gerra zibileko istorio bilduma bat, eta Herrixka obretan.

Faulknerrentzat Mississippiko garai bateko nekazari mundu zahar hark, hierarkiatan gogorki mailakatua, esklabotasunak zamatua, eta ahaidekeriak joa egon arren, bazituen zenbait bertute ere, gizonaren patutrajikoaren lagungarri. Iparralde industrialaren garaipenetik sortu ziren buruzagi berrien lapurreria, jendetasunik eza eta izaera doilorrak ez zuten berez larria zen gauzen egoera larriagotu baizik egin, eta lehengo mundu desitxuratuarenak baino askoz ere kaos handiagoa eragin. Horra Faulknerrek Snopes familiari buruzko hiru eleberrietan landu zuen gaia. Baina behinolako gertaerak ez ezik bere garaikoak ere landu zituen : Pylon eta Basa palmondoak eleberrietan, adibidez, maitasun obsesiboaz eta horrek dakarren kalteaz idatzi zuen.

Faulknerren eleberririk konplexuena, dudarik gabe, Ahsalon, Absalon! da. Henry Sutpen-en trajedia kontatzen da bertan, Quentin eta Shreve gazteek kontatua.

Hauen ikuspegia, baina, beste bi lekukoen kontakizunen arabera dago moldatua, eta Sutpenen ondorengo baten ikusmoldearen galbahetik igaroarazia. Pertsonaiak eta horien historia eraikitzeko erabiltzen dituen material narratiboak zatika agertze hori ez da, noski, erabaki arbitrarioa, egia era horretara eta horrela bakarrik lor daitekeelako uste sendoa baizik. Faulknerren munduan barrena egitea ez da gauza erraza, baina lortzen duenak nekez aurkituko du beste mundu bat biziagoa eta osoagoa «Yoknapatawpaha konderriko» hori baino.