Izadi Jakintza»Izadi jakintza

Gizakiaren ugal aparatua: anatomia, fisiologia, funtzio desegokitasun nagusiak eta gaixotasunak

LABURPENA: Gizonaren ugal aparatua organoek eta guruin osagarriek osatzen dute, eta espermatozoideak sortzea du zeregin nagusia. Hauek dira ugal aparatuko organoak: bi barrabil, bi epididimo, bi hodi deferente, hazia botatzeko bi hodi eta zakila, erekzio ahalmena duena; hauek dira guruinak: bi hazi besikula, prostataren guruina eta Cowper-en bi guruin edo erraboila-uretra guruinak.

Emakumearen ugal aparatuak obuluak sortzen ditu, espermatozoideak hartzen ditu eta garatzen ari den enbrioia elikatzen du. Barne organoak eta kanpo organoak ditu; barne organoak hauek dira: bi obulutegi eta sexu alderdietako bideak (Fallopioren hodiak, umetokia eta bagina); kanpoko organoari alua esaten zaio, eta hiru osagai ditu: ezpain handiak, ezpain txikiak eta klitorisa.

Koitoaren bidez gizonak hazia isurtzen du emakumearen baginan. Ernalkuntza Fallopioren hodietan izaten da, eta enbrioia umetokiko hormetan -endometrioa- txertatzen da, horma horiek aldez aurretik hormonen bidez prestatu direlarik. Gizona etengabe da emankor pubertaroaz geroztik; emakumeak emankortasun zikloak izaten ditu hilero, eta ziklo bakoitzeko egun gutxi batzutan baizik ezin du haurdun geratu.

Sarrera

Gizakian, gameto ar batek edo espermatozoide batek gameto eme batekin edo obulu batekin bat egiten du, koitoaren bidez, eta zigoto bat eratzen da horrela; zigoto hori enbrioi bihurtzen da pixkanaka-pixkanaka, umeki bihurtzen da gero, eta, azkenik, bederatzi hilabeteko haurdunaldiaren ondoren, pertsona heldu izateko eta sexu heldutasunera iristen denean zikloa isteko gauza izango den haur bat jaioko da.

Gizonaren eta emakumearen ugalketa sistemaren anatomia elkarren oso bestelakoa da, fisiologia bestelakoa duten bezalaxe.

Gizonak kanpoaldean du ia ugal aparatu osoa, eta gameto arrak sortzea du eginkizun nagusia, emakumearen ugal aparatuaren barnera sartzeko gameto horiek.

Emakumearen ugal aparatuak, berriz, gameto emeak sortzeaz gainera, garatzen ari den enbrioia bere baitan hartzea eta elikatzea du zeregina; gizonak ez bezala, emakumeak gorputz barnean du ugal aparatu ia osoa.

Gizonaren ugal aparatuaren anatomia (1. irudia)

Gizonaren ugal aparatua organo eta guruin osagarri multzo batek osatzen du.

Hauek dira organoak: bi barrabil, bi epididimo, bi hodi deferente, hazia botatzeko bi hodi eta zakila; hauek dira guruinak: bi hazi besikula, prostataren guruina eta Cowperen bi guruin edo erraboila-uretra guruinak. Uretra iraizte aparatuaren zati bat da.* Barrabilak espermatozoideak sortzen dituzten organoak dira. Obalo itxura dute, kanpoaldetik kapsula gogor batek estaltzen ditu, 4-5 cm. dira luze, eta 250-300 gingiletan daude zatituta. Gingil bakoitzaren barnean 2-3 hazi hodi biribilkatu daude; guztira 1.000 bat dira, eta, harrigarria badirudi ere, denen artean 125 metro dira luze; hazi hodiek elkarri lotutako hodi sare batean bat egiten dute, eta sare horri rete testis edo Haller-en sarea esaten zaio; sare horretatik 12-20 hazi hodi ateratzen dira eta epididimoan bukatzen dira.

- Hazia nola eratzen den. Espermatozoideak hazi hodien barnean sortzen dira, espermatogoniak oinarritzat harturik; espermatogonia horiek zelula diploide berezitu gabeak dira eta hodietako pareten alboan daude. Zelula horiek euskarri gisako zelula elikatzaile handi batzuekin elkartzen dira, Sertoliren zelulekin alegia. Hazi hodien artean dagoen ehun konjuntiboan daude zelula betegarriak, testosterona, gizonezkoen sexu hormona alegia, jariatzen dutenak.

Espermatozoideak kopuru egokian sor daitezen -200 bat milioi egunean-, barrabilen tenperaturak gorputzaren tenperatura baino 2°C beherago egon behar du; horretarako, barrabilak suspentsioan daude eskrotoaren barnean; eskrotoa pelbisaren azpian dagoen azal zorro bat da. Beraz, barrabilak gorputzaren barrunbetik kanpo daude, nahiz enbrioia garatzen ari zenean gorputzaren barnean egon ziren. Barrabilek nahitaez jaitsi behar dute eskrotorantz, espermatozoideak sortuko badira; horregatik, organoak gaizki eratuta edukitzearen ondorioz barrabilak eskrotorantz jaisten ez zaizkion gizona antzua izaten da.

Eskrotoko ehunetako gihar uzkurtzeek egokitzen dute eskrotoak gorputzarekiko duen kokalekua; hotza egiten badu, zorroa gorputzera hurbiltzen da; beroa egiten badu, giharrak lasaitu egiten dira eta zorroa jaitsi egiten da.

Arestian esan dugun bezala, espermatozoideak hazi hodietan eratzen dira, espermatogenesiaren bidez. Espermatogoniak hodietako paretetatik hurbil egoten dira; mitosi zatiketa izaten dutenean pareta horietatik urrunduz joaten dira eta pixkanaka-pixkanaka lehen mailako espermatozitoak eratzen dituzte; gero, I meiosia izaten dute, eta bigarren mailako espermatozito, haploide alegia, bihurtzen dira. Beste zatiketa meiotiko batek, II meiosiak espermatidak sortzen ditu, eta espermatida horiek pixkanaka-pixkanaka espermatozoide bihurtzen dira; prozesu horrek 9-10 aste irauten du.

Sertoliren zelulak elikaduraz arduratzen dira prozesu osoa bitartean, eta horiek dira hodietan dauden zelula bakarrak, bereizten ari diren zelulak izan ezik.

* Epididimoa. Eratu diren ondoren, espermatozoideak tolesdura asko dituenhodi luze -6 metro ere izan ditzake- batean barrena mugitzen dira; hodi horri epididimoa esaten zaio, eta espermatozoideak han umotzen dira eta han bilduta geratzen dira.

* Hodi deferentea. Epididimoaren jarraipena da, eta hazia bizkor garraiatzea du bereeginkizuna. Eskrototik ateratzen da eta pelbisaren barrunbean sartzen da. Basektomian hodi horiek ebaki eta lotzen dira hazia uretrara irits ez dadin; bikote batzuek esterilizazio mota hori aukeratzen dute jaiotza kontrolatzeko.* Eiakulazio hodia. Hodi deferente bakoitza eiakulazio hodi labur batean bukatzen da, eta hodi hori prostatan barrena igarotzen da eta uretrarekin lotzen da.

* Uretra. Eiakulazioa bitartean uretratik hazia isurtzen da, eta pixa egiterakoan, berriz, gernua; zakilan barrena dihoa kanpoalderaino.

* Zakila. Kopula egiteko organoa da, erekzioa izateko ahalmena du, eta hazia emakumearen ugal aparatu barneraino eramatea da haren zeregina. Zurtoin luze batek osatzen du, muturrean loditu egiten da -glandea- eta sentikortasun handia du. Prepuzio izeneko larruazal zati bat tolestu egiten da eta glandea estaltzen du.

Azalaren azpian, zakilak ehun zutikorreko hiru zutabe ditu, gorputz barrunbetsuak eta gorputz harroa (1 D irudia). Azken horrek zakila barnean dagoen uretraren zatia inguratzen du. Ehun hori odol hodi handiz betea dago -sinusoide zaintsuak-. Sexu kitzikadura gertatzen denean, odol kopuru handiak sartzen dira ehun horretan, eta ehuna puztu ahala, odola gero eta nekezago ateratzen da organo horretatik, eta, beraz, ateratzen den baino odol gehiago sartzen da, eta zakila zutitu egiten da. Zutitze horrek dirauen bitartean, zakila luzatu eta loditu egiten da eta baginara, emakumearen ugal aparatuko organura, sartzeko behar duen sendotasuna hartzen du.

* Hazi besikula. Fruktosa eta prostaglandinak dituen jariakari bat jariatzen du; fruktosak hazia elikatzen du, eta prostaglandinek mugitzen laguntzen diote haziari, uzkurtzeak eragiten baititu emakumearen ugaltze traktuan.

* Prostata. Guruin horrek gai alkalino bat jariatzen du uretran, eta gai horrek baginako jariakin azidoak neutralizatzeko balio izaten du; baginak 3.5-4ko pH izaten du, haziak, berriz, 6 du pH egokiena emankorra izateko eta mugitzeko.

* Erraboil-uretra guruinak edo Cowperenak.

Mukiaren antzeko trinkotasuna duen gai alkalino bat jariatzen dute; gai horrek zakila lubrikatzen du koitoak dirauen bitartean, eta mugitzen laguntzen dio haziari.

Haziak osagai asko ditu; espermatozoideez gainera, proteinak, fruktosa eta Cowperen guruinetako, hazi besikulako eta prostatako beste jariakin batzuk ere baditu.

Gizonaren ugalketa hormona bidez kontrolatzea (2B irudia) Hiru dira gizonaren ugaltze funtzioen kontrolean zuzenean edo zeharka parte hartzen duten hormonak. Testosterona, barrabiletako zelula interstizialek sortua; folikuluko hormona kitzikatzailea (FSH) eta hormona luteinizatzailea (LH); azken horiek aurreko hipofisian sortzen dira.

Testosteronak funtzio asko ditu: espermatogenesia bizkortzen du, beharrezkoa dahazkuntzarako eta gizonaren ugal traktuko zati guztien funtzionamendurako, eta sexu jokabidearen garapena eta funtzionamendu normala bultzatzen ditu; azkenik, hormona horren mende daude sexuaren bigarren mailako ezaugarri batzuk ere: ahotsaren doinua, giharren nolakotasunaren aldaketak, bizarra edo pubiseko ilearen hazkundea. Barrabilak pubertaroa baino lehen erauziz gero -irentzea-, arrak ez ditu bigarren mailako sexu ezaugarriak garatzen, ez baitu testosteronarik; irenduak zeudelako izaten zuten antzina ?castratti? esaten zitzaien kantariek ahots berezi hura.

3952. irudian ageri dira gizonaren ugaltze funtzioen kontrolarekin zerikusia duten hormona zirkuituak.Sarrera

Emakumearen ugal aparatuaren anatomia

(3 eta 4 irudiak) Emakumearen ugal aparatuak obuluak sortu ez ezik, espermatozoideak hartzeko eta, ernalkuntza izan baldin bada, garatzen ari den enbrioia elikatzeko eta prestatua izan behar du.Emakumearen ugal aparatuak organo hauek ditu: barnekoak, alegia, bi obulutegi eta sexu alderdietako bideak (Fallopioren hodiak edo obiduktuak, umetokia edo umontzia eta bagina), eta horiekin batera guruin batzuk; kanpoko organoari alua esaten zaio; osagai hauek ditu: ezpain handiak, ezpain txikiak eta klitorisa. Titiek, ernalkuntzarako beharrezkoak ez badira ere, ugalketan parte hartzen dute, jaio berria elikatzeko zeregina baitute.- Oozitoen eraketa. Umekia eratzen ari denean -jaio aurreko aldia-, zelula diploide batzuk -oogonioak- mitosi bidez zatitzen dira eta lehen mailako oozitoak eratzen dituzte; horietako bakoitza epitelio zelulazko geruza bakarraz dago inguratua -zelula folikularrak- , eta geruza horrek lehen mailako folikulu bat eratzen du. Emakumea jaio baino lehen, lehen mailako oozito horiek hasia dute I meiosia, eta jaio berritan, bukatua dute lehenengo zatiketa meiotikoaren profasea.

396Metafasearekin jarraitu ordez, oozito horiek ?lotan? jarraitzen dute umetokian pubertaroa arte, orduan hasiko baita metafasea.

Neska bat jaiotzen denean, haren obulutegiek lehen mailako 2 milioi inguru oozito izaten ditu, eta pubertaroan baditu oraindik horietatik 40.000-300.000, eta ez ditu 500 bat baizik galduko. Alegia, emakumeak ?obulu? guztiekin jaiotzen dira, eta pubertarora iristen direnean obulu horiek helduzjoaten dira eta bereiziz hilekoa bitartean, eta horietako asko hondatu egiten dira; ziklo bakoitzean hiruzpalau obulu ontzen dira, baina bat baizik ez da askatzen, eta besteak hondatu egiten dira.

Emakumearen bizitzan ez da obulu berririk sortzen, gizonarengan ez bezala, gizonak pubertaroaz geroztik etengabe sortzen baititu espermatozoideak, bereizi gabeko zelulak oinarritzat harturik.

Pubertaroaz geroztik, lehen mailako oozitoek I meiosia osatzen dute eta ondu egiten dira; zelula folikularrak kubiko bihurtzen dira eta lodituz doan mukopolisakaridozko geruza bat eratzen dute oozitoaren inguruan -eremu peluzidoa-. Zelula folikularrek eratutako geruza ere gero eta gehiago loditzen da; aldi berean, barrunbeak agertzen dira zelula folikularren artean, barrunbe horiek bat egiten dute eta zulo folikularra eratzen dute. Heldutasuna iristen duenean, folikuluari De Graaf-en folikulua esaten zaio. Folikulua ondu den orduko, lehen mailako oozitoa latentzia alditik ateratzen da eta I meiosiarekin jarraitzen du, eta, horren ondorioz, bi zelula eratzen dira: zitoplasma gehiena hartzen duen bigarren mailako oozitoa, dagoeneko haploidea dena, eta ia zitoplasmarik hartzen ez duen lehen gorputz polar txiki-txiki bat, azkenean desagertu egingo dena. Bigarren mailako oozitoaren gunea atsedenaldian hasi baino lehen, II meiosia izaten da; ardatza eratzen hasten denean obulazioa izaten da, eta oozitoa obulutegitik kanpora botatzen da. II meiosia ez da bukatzen harik eta bigarren mailako oozitoa ernaltzen ez den arte; bestela, hondatu egiten da obulaziotik 24 bat ordura. Obulazioa izan ondoren, ireki egin den zulo folikularraren paretan gelditu diren zelula folikularrak baskularizatu egiten dira, eta, hormona luteinizatzailearen eraginez, koloregai hori batez betetzen dira, eta gorputz luteoa edo gorputz horia eratzen duten eta progesterona hormona jariatzen duten zelula luteiniko bihurtzen dira; prozesu hori guztia obulutegiaren barnean gertatzen da. Gero ikusiko da zer eragin duen horrek umetokiko paretetan.

* Fallopioren hodiek bigarren mailako oozitoa hartzen dute eta umetokiraino eramaten; hodi horietan izaten da ernalkuntza.

10 bat zentimetro dira luze, eta muturrak enbutu itxura du eta hatz moduko luzakin batzuk izaten ditu -infundibulua esaten zaie luzakin horiei; oozitoa hartzeko zeregina du infundibulu horrek-; Fallopioren hodiak ez daude obulutegiari lotuta. Gihar organoak dira, hormetan epitelio ziliatu bat dute, eta epitelio horiek, uzkurtze peristaltikoekin batera, umetokirantz bultzatzen dute oozitoa.

Fallopioren hodiak zeregin garrantzitsua dute ugalketan, eta hodi horietan edozein aldaketa gertatuz gero emakumea antzu geradaiteke; hodi horiek lotzea jaiotza kontrolatzeko bide bat da.

* Umetokia organo huts bat da, udare itxurakoa, eta ukabil baten tamainakoa; Fallopioren hodiak umetokiaren goiko ertzetan bukatzen dira. Umetokiko hormak gihar lauzko geruza lodi bat dira, miometrio esaten zaiona; miometrio horrek muki estalki bat du, endometrioa; gorputz luteoak jariatzen duen progesteronaren eraginez, endometrioa gero eta gehiago loditzen da, haurdunaldirik izaten bada prest egoteko.

Ehun konjuntiboa, guruinak eta odol hodiak dira endometrioaren osagaiak. Bigarren mailako oozitoa ernaltzen baldin bada, enbrioia endometrioraino iristen da, han txertatzen da, eta hazten eta garatzen da, amaren odol hodi ugariei esker. Ernalkuntzarik ez baldin badago, endometrioa askatu egiten da eta kanpora botatzen baginatik; horri hilekoa esaten zaio.

Umetokiaren behealdea erreten estu bat da, umetokiko lepoa esaten zaio eta haren zati txiki batek baginara ematen du; koitoan hazia hartzen duen baginaren zatiarekin dago lotuta zati txiki hori. Umetokiaren behealde hori mukiz estalia dago, umetokira partikularik sar ez dadin, eta, era horretara, bakterio infekzioaren arrisku gutxiago izan dadin; obulazioan, berriz, muki hori arindu egiten da hazia sartu ahal izan dadin.

* Bagina giharrezko erreten malgu bat da, 10 bat zentimetro da luze, umetokitik gorputzaren kanpoalderaino. Koitoan zakila hartzen du, eta erditzeko unean umea baginatik ateratzen da. Baginaren sarbidearen zati bat emamintzak oztopatzen du; emamintza ehunezko eraztun bat da, eta lehenengo sexu harremanean hautsi egiten da, beste arrazoi batzuengatik hauts badaiteke ere, kirola egiteagatik, adibidez.

* Kanpoko sexu organoa alua da. Ezpain itxurako tolesdura batzuk ditu, ezpain txikiak, baginako eta uretrako zuloen inguruan; hodi asko dituzten bi azal tolesdura dira. Ezpain txikien kanpoaldean ezpain handiak daude, gantz ehuna dute, aurrealdean bat egiten dute, eta klitorisa estaltzen duen prepuzio bat eratzen dute. Klitorisa zutikorra da, oso sentikorra da, nerbio bukaera asko baititu, eta gizonaren glandearekin konpara daiteke. Sexu kitzikadura bitartean odolez betetzen da.

Klitorisaren gainean, izterrak giza enborrarekin bat egiten duten lekuan, Venusen mendia dago, gantz ehunezko goragune bat da pubertaroan ilez betetzen dena.

* Sakonuneko guruinak edo Bartholin-en guruinak: baginaren bi aldeetan, atzealdean eta alboetan, dauden bi guruin txiki dira; mukia jariatzen dute baginatik kanpoaldera, eta sexu harremana bitartean lubrikatzeko zeregina du muki horrek.* Titiak (3B irudia) esfera erdiaren itxurako bi organo dira, bularreko giharren gaine- 397an kokatuta daude, eta ehun konjuntiboaren bidez daude gihar horiei itsatsita. Ugatz guruinak, jaio berria elikatzeko esnea sorrarazten dutenak, eta titien tamaina tankeratzen duten gantz ehun kopuruz aldagarriak dira titien osagaiak. Pubertaroan titiak handitu egiten dira, eta hori da emakumearen bigarren mailako sexu ezaugarrietako bat.

Titien gainaldean titi buruak daude, zilindro itxurakoak eta areolaz inguratuak, gantz guruin areolarrak dituztela.

Titi bakoitzak guruin ehunezko 15-20 gingil ditu, eta gingil horiek beste gingil batzuetan daude banatuta. Esnea jariatzen duten zelulak albeolo izeneko mordotan kokatuta daude; albeolo horietatik elkarri lotuz dihoazen hodiak ateratzen dira, harik eta lobulu bakoitzeko hodi galaktoforo bakarrean bukatzen diren arte; titi buru bakoitzean, beraz, esnea ateratzeko diren 15-20 zulo txiki daude. Titi buruak organo zutikorrak dira, eta sexu kitzikadurak eragina du haietan ere.

Hilekoa

Gizonek ez bezala, emakumeek ugaltze ahalmen zikliko eta aldizkakoa dute; hilekoa esaten zaio ahalmen horri, eta 13 urterekin hasi eta menopausia arte irauten du.

Ziklo horrek 28 bat egun irauten du gutxi gorabehera, tarte hori 22 eta 36 egun artekoa ere izan daitekeelarik. Ziklo horrek dirauen bitartean hipotalamoak eta aurreko hipofisiak kontrolaturiko aldaketak izaten dira obulutegian eta endometrioan. Labur esanda, prozesu hori oozito bat botatzea eta folikulu multzo bat aldian aldiro ontzea da.

Hilekoaren lehenengo egunean odola eta endometrioko ehuna galtzen dira baginatik kanpora. Ziklo horretako lehenengo aldian - bost bat egun irauten du- hipofisiak FSH jariatzen du; jariakin horrek obulutegiko hiruzpalau folikulu kitzikatzen ditu, eta horietatik bakarrak iritsiko du heldutasuna.

Seigarren egunetik hamahirugarren eguna bitarte -obulazio aurreko aldia-, oozitoa garatzen ari da, eta inguruko zelula folikularretatik bereizten da eremu peluzidoan zehar. Folikulua gero eta handiago egiten da, eta zuloa eratzen da; zelula folikularrak inguratzen dituen ehunean estrogeno asko jariatzen dira. Folikulua ontzen ari den ahala, obulutegiko gainaldera hurbilduz joaten da, eta une horretan isurkariz betetako ontzi bat da folikulu hori, De Graaf-en Folikulua deritzana. Aldi berean, isuri diren estrogenoen eraginez, endometrioa loditu egiten da eta hodiz betetzen; estrogeno horiek berek hipofisiaren aurreko gingila kitzikatzen dute LH jaria dezan. LHek eta FSHek obulazioa kitzikatzen dute; zikloko 14. egunean izaten da obulazioa; obulazio ondorengo fasean -14. egunetik 28.era-, oozitoa Fallopioren hodira bota ondorenobulutegian geratu den folikuluaren zatia kitzikatzen du LHek. Folikuluaren zati hori gorputz luteo bihurtzen da.

Gorputz luteoa aldi baterako guruin endokrino bat da; zikloaren obulazio ondorengo aldian estrogenoak eta progesterona sortzen ditu, eta umetokia kitzikatzea eta haurdunaldirako prestatzea ditu zeregin nagusiak. Progesteronak endometrioko guruinak kitzikatzen ditu, ernalkuntza gertatuz gero enbrioia elikatuko duen isurkari bat jaria dezaten.

Ernalkuntza gertatzen bada, obulu ernaldua umetokira iristen da ernalkuntza gertatu eta handik lau egunera, eta handik zazpi egunera obulu hori endometrio lodituan txertatzen da. Enbrioi txertatu horren inguruan HGC hormona (gizakiaren gonadotropiko korionikoa) darien mintz batzuk eratzen dira; hor- 398mona horrek gorputz luteoa kitzikatzen du, eta obulutegian gelditzen da gorputz hori hormonak jariatzen.

Ez bada ernalkuntzarik, gorputz luteoa hondatu egiten da, eta odoleko progesterona eta estrogeno kontzentrazioa gutxitu egiten da. Endometrio loditura odola eramaten duten arteriak estutu egiten dira, eta arteria horiek ordu arte elikatzen zuten endometrioaren ehunak oxigeno gutxiegi hartzen du orduan. Zelulak hil egiten dira eta arteriak hautsi, hilekoa berriz hasten delarik orduan.

Koitoa.

Koitoaren ondorioz espermatozoide batek bigarren mailako oozito bat aurkitzen du. Era askotako sentipen askorenondorioz -ukimenezkoak, entzumenezkoak, ikusmenezkoak, etab.- nerbio kitzika batzuk sortzen dira, eta muinaren bidez garuneko eremu ondo definitu gabeetara iristen dira, eta han erantzun batzuk sortzen dira, bide parasinpatikoz transmititzen direnak. Kitzikaduraren aldia da hori; osagai psikikoak eta nerbiotakoak ditu aldi horrek.

Aldi horretan gizonaren erantzuna zakila zutitzea izaten da, odol asko sartzen baita zakila barneko barrunbeetan, eta Cowperen guruinek isurkari lubrikantea jariatzen baitute. Erekzioaren bidez zakilak baginan sartzeko behar duen tamaina eta zurruntasuna hartzen du.

Emakumearen erantzuna klitorisaren erekzioa eta baginako giharrak uzkurtzea izaten da, bagina zakila hartzeko prestatzen delarik. Sistema parasinpatikoaren eraginez, baginako mukiak eta Bartholinen guruinek gai lubrikanteak jariatzen dituzte.

Egoera horretan, zakila baginan sar daiteke; sartu-ateratzeari eta lubrikazioari esker zakila, baginako paretak eta klitorisa kitzikatu egiten dira. Gizonaren kasuan, baldin eta kitzika behar bezain handia izan bada, muineko erreflexu zentruek bultzada sinpatikoak bidaltzen dituzte sexu alderdietara, eta eiakulazioa izaten da. Gihar uzkurdura erritmikoak izaten dira orduan, eta horien eraginez hazi besikuletako eta prostatako edukia uretratik kanpora ateratzen da eta hazia isurtzen da bagina barrura. Oharkabeko gihar uzkurdurak, eiakulazioa eta horrekin batera sortzen diren atseginezko eta lasaitasunezko sentipenak; hori guztiari orgasmoa esaten zaio.

Orgasmoak antzeko sentipenak sortzen ditu emakumearengan: baginako giharrak uzkurtzea, lasaitasuna eta atsegina. Koitoa bitartean emakumeak atseginik hartzen ez badu ere, haurdun gera daiteke. Gizonarengan, berriz, hazia botatzea orgasmoarekin batera gertatzen da, nahiz orgasmorik izan gabe ere espermatozoide batzuk isur daitezkeen; arrazoi horregatik, emakumea haurdun geldi daiteke gizonak eiakulaziorik izan gabe, baina hori ez da erraz gertatzen.

Ernaltzea eta txertatzea

Obulazioa baino hiru egun lehenago edo geroago hazia bagina barnean isurtzen baldin bada, baliteke obulua ernaltzea eta emakumea haurdun gelditzea. Eiakulazioan 150-300 milioi espermatozoide isurtzen dira, eta horietatik ehundaka batzuek baizik ez dute iritsiko hodietako goialdea, hain zuzen ere ernalkuntza izaten den lekua, etaaskoz gutxiagok lortuko dute oraindik bigarren mailako oozitoarekin bat egitea.

Eiakulazioa izan eta handik 30etik 60 bat minutura, espermatozoideak umetokian barrena mugitzen dira, haziaren isurkariaren edukiaren eta umetokiko pareten uzkurtze mugimenduen eraginez, Fallopioren hodietarantz, bigarren mailako oozitoaren bila; haziaren prostaglandinak lagungarriak dira prozesu horretan.

Haziak oozitoaren gainaldea iritsi duenean, oozitoaren barnean sartu behar du; horretarako, oozitoa inguratzen duten zelula folikularrak zeharkatu behar ditu, eremu peluzidoa hain zuzen, eta bat egin behar du bitelio mintzaren gainaldeko hartzaile bereziekin. Akrosomak entzimak igortzen ditu, eta sarbide berezi bat zabaltzen dute entzima horiek espermatozoidearen buruarentzat, azkenean bitelioaren mintzaren eta plasmaren mintzaren artean dagoen tartean sartzen delarik espermatozoidea; une horretan, bitelioaren mintza ernalkuntza mintz bihurtzen da, eta ez dio sartzen uzten beste ezein espermatozoideri.

Espermatozoidea oozitora sartu denean, oozitoa kitzikatzen du II meiosia bukatzeko, etenda baitzegoen. Une horretan bakarrik esan daiteke oozito hori obulu ondua dela.

Ordu erdi behar dute espermatozoidearen mintzak eta obuluaren bitelio mintzak bat egiteko; eta espermatozoidearen gunea oozitoaren zitoplasma barnera sartzen da zentrioloarekin batera, meiosia bukatzen da eta obulu ondua eratzen da. Gero, espermatozoidearen gunea obuluaren zitoplasma barnera sartzen da, harekin bat egiten du (kariogamia), eta zigotoa eratzen da. Obuluko eta espermatozoideko kromosomek elkar osatzen dute joko bikoitz berezia (2n) berriz egiteko. Baliteke espermatozoide bat baino gehiago sartzea obuluko eremu peluzidora, nahiz espermatozoide bakarraren guneak egingo duen bat obuluaren gunearekin.

Baginan isuritako espermatozoideek 24 orduz iraun dezakete bizirik eta ernaltzeko gaitasunez. Epe horretan bertan irauten du emankor obuluak obulazioaren ondoren; horrexegatik du ernaltzeko ahalmenak egun gutxi batzuko epe mugatua.

Ernalkuntza izan eta handik lau egunera iristen da oozitoa umetokira (4C irudia), eta handik 5-6 egunera txertatzen da endometrioan.Zergatik eiakulazioan horren espermatozoide kopuru handia isurtzen da, bat besterik ez bada behar ernalkuntzarako? Esplikazio asko dago horretarako. Espermatozoide 399asko akastunak dira, beste asko hil egiten dira baginako pH desegokia delako, beste batzuk emakumearen ugal aparatuko makrofagoek fagozitatzen dituzte, eta beste askok ez dute bide egokia hartzen (umetokirako bidea) eta galdu egiten dira. Bestalde, espermatozoide bakarra oozitora sar dadin, beren akrosomako entzima kopuru txikiak askatzen dituzten eta akrosoma hori estaltzen duten zelula folikularren estalkia ahultzen duten beste espermatozoide askoren laguntza behar izaten da, ustez.

Funtzio desegokitasun nagusiak eta sexu bidez kutsatutako gaixotasunak

Gizon-emakumeen ugalketa eragozten duten funtzio desegokitasun nagusiak era askotakoak dira jatorriz, nahiz bi multzo nagusitan sailka daitezkeen: sexu harremana gauzatzen uzten ez dutenak -organoak gaizki eratuta egotea, sexu harremanak izateko ezintasuna, arrazoi psikikoak-, eta ernalkuntza prozesuari edo gametoen eraketari (antzutasuna) dagozkienak.

Gaixotasun infekziosoek antzutasuna sor dezakete obulutegietan, barrabiletan edo beste organo batzuetan eragina dutenean, nahiz sexu harremana gauzatzeko oztoporik ez egon. Enbrioia garatzen ari zenean izandako gorabeheren ondorioz gaizki eratutako organoek ugaltzeko ezintasuna ekar dezakete, eta arrazoi psikikoek ere sexu harremana eragotz dezakete gizonarengan nahiz emakumearengan.

Azkenik, gaixotasun eta parasitosi batzuk sexu harremanaren bidez kutsatzen dira (sexu bidez kutsatutako gaixotasunak).

* Antzutasuna. Gizona zein emakumea antzuak izan daitezke; izan ere, hogei emakumetatik bat, eta hogei edo hogeita bost gizonetatik bat antzuak dira. Hazi mililitro bakoitzean 20.000.000 espermatozoidetik behera dituen gizona antzutzat jotzen da, nahiz haren espermatozoideak funtzionalak izan. Bestalde, gizonak espermatozoide kopuru egokia izan dezake, baina espermatozoideak akastunak izan daitezke -bi isats, bi buru, gutxi mugitzea-; beste batzutan, hainbat arrazoi direla eta, gaixotasun infekziosoengatik, adibidez (gonorrea), gizonak ez du espermatozoiderik izaten. Azkenik, eiakulatzerakoan isuritako hazi kopurua txikiegia izaten da batzutan.Infekzio batzuek antzutasuna sortzen dute emakumearengan, hodietan orbainak sortu, hodi horiek trabatu eta ez baitiete obuluei umetokirantz jaisten uzten. Infekzioek (gonorrea) eragina izan dezakete obulutegietan, eta antzeko ondorioa eragin.

Gerta daiteke obulutegiak ez izatea berez oozitoak askatzeko gauza, hormonen kitzikadura ez delako behar adinakoa izan, edo jaiotzez organoren bat gaizki eratuta izateagatik.

* Sexu harremanak izateko ezintasuna.

Gizon batzuk ez dira sexu harremana izateko gauza, ezin dutelako erekziorik izan edo erekzioari ezin eutsi diotelako. Ezintasun horrek arrazoi organikoak edo psikikoak izan ditzake.

Sexu harremanetan garrantzi handia du osagai psikikoak, eta askotan hori izaten da sexu harremanak izateko ezintasunaren arrazoi nagusia bai gizonengan eta bai emakumeengan.

Behar bezala aritzeko gauza ez izateko beldurragatik zakila baginan sartzeko ezintasun aldi batekoa ez da bakan gertatzen gizonengan. Orobat ez da batere bakana izaten emakumeak beldurren eta ziurgabetasunaren eraginez sexu harremana ezin gauzatzea.

* Organoak gaizki eratuta egotea. Kromosometako akatsek -gaixotasun genetikoaketa enbrioiaren garapenetik eratorritako arazoek gaizki eratutako organoak sor ditzakete, eta gaizki eratze horiek eragina izaten dute gero gizabanakoaren sexu harremanetan, antzutasuna sortzen baitute batzutan edo sexu harremana gauzatzeko ezintasuna eragiten bestetan.

-Kriptorkidia. Arraren enbrioia garatzen ari den bitartean, barrabilak sabelaldeko barrunbean eratzen dira, eta eskrotora mugitzen dira gero. Gerta daiteke leku aldatzerik ez izatea eta barrabil bat edo biak pelbisean edo beste lekuren batean gelditzea.

Hori dela eta, ez da espermatozoide heldurik sortzen, sabelaldearen barrunbeko tenperatura handiagatik agian, eta orduan gizona antzua izaten da.

- Umetokiko hodiaren bikoizketa eta atresia.

Umetokia Müller-en hodiek bat egiten dutenean eratzen da enbrioiaren garatze aldian; gerta daiteke hodi horiek bat ez egitea edo aldez baizik ez egitea. Hori dela eta, umetoki bikoitzak (didelfoak), umetoki kakotuak eta umetoki adar bikoak sortzen dira.

Atresiak edo hodi bat zulatu gabe egotea ere gerta daiteke; badira atresia lepokoak edo baginakoak, lepoa edo bagina itxita geratzen dira orduan. Bagina bikoitzak ere izan daitezke.

-Hipospadiak. Zakilaren behe aldean, glandetik hurbil, uretrak ohi ez bezalako irekiuneak izan ditzake. Enbrioia garatzen arizenean uretrako ildoek behar bezala bat egin ez zutelako gertatzen da hori.

-Sasihermafroditismoa. Kanpo aldeko sexu alderdiak eta gonadak arrarenak eta emearenak izango lituzkeen gizabanakoari hermafrodita esango litzaioke, baina horrelakorik ez da inoiz gertatu gizakiarengan. Nolanahi ere, badira sasihermafroditismo egoerak, non genetikaren aldetik zehazturiko sexuaren kanpoaldeko itxurak (fenotipoa) beste sexuari dagozkion ezaugarriak baititu; gizonezko sasihermafrodita esaten zaio barrabilak dituenari, eta emakumezko sasihermafrodita, berriz, obulutegiak dituenari.

Emakumezko sasihermafroditetan giltzurrun gaineko guruinek androgeno gehiegi sortu izana da horren arrazoia, hala kanpo aldeko sexu alderdiek gizonezkoen ezaugarriak hartzen dituzte; klitorisa hipertrofiatu egiten da, ezpain handiek bat egiten dute eskroto baten modura, etab. Gizonezko sasihermafroditetan androgeno gutxiegi sortzen dira, edo ez dira behar den unean sortzen.

-Gonaden disgenesia. Ernamuinerako zelulak ez dira eratzen edo ez dira gonadetarantz mugitzen; ez dago beraz ez obulutegirik eta ez barrabilik.

-Obulutegien hipoplasia. Turner-en sindromea duten gaixoek izaten dute gaizki eratze mota hau. Emakume horiek 44 + XO kromosoma izaten dituzte ohiko 46 kromosomak izan ordez. Horren ondorioz, sexu ezaugarriak ume bati dagokion egoeran gelditzen dira, eta ez da ernamuinerako zelularik izaten gonadetan.

- Emakumezkoek barrabilak izatearen sindromea.

Sindrome hau izaten dutenek 44 + XY kromosoma dituzte (gizonari dagozkionak, alegia), baina kanpoko itxura emakumearena dute, eta kanpoaldeko sexu atalak ere emakumezkoenak dituzte. Hala ere, ez dute ez umetokirik ez hodirik, eta barrabilak izaten dituzte, iztartean gehienetan.

* Sexu bidez kutsatutako gaixotasunak edo gaixotasun benereoak. Sexu harremanetan kutsatzen diren bakterioek eta birusek sortzen dituzte gehienbat gaixotasun horiek.

HIES gaitz larria asko zabaldu izanak gaixotasun mota horiei buruz jendeak kontzientzia hartzea ekarri du, eragin handia baitute, izan ere. Herpesak, adibidez, eragina du jaio berriengan; hil egin ditzake edo akats neurologiko larriak sortu bestela. Arestian ikusi dugu, bestalde, gonorreak antzutasuna sor diezaiokeela emakumeari.

-HIES. Lan honen beste atal batean aztertzen da gaitz hau. Gorputzeko jariakinenbidez kutsatzen da: odola, hazia, gernua edo baginako jariakinen bidez. Birusak gaixoa infektatu ondoren ondoez kronikoak sortzen dira.

-Gonorrea. Neisseria gonorrh?æ bakteriak sorturiko gaixotasun hau maiz agertzen da, eta sexu alderdietako traktuko epitelioko zelulak, begiak eta eztarria infektatzen ditu. Gizonetan aise antzematen eta sendatzen da; emakumeetan, berriz, ez da erraz sumatzen eta bakterioa hodietara aise zabal daiteke eta, luzarora, antzutasuna sortu.

-Sifilisa. Sexu harremanez bidez kutsatzen den Treponema pallidum bakterioak sortua da; gonorrea baino askoz larriagoa da. Azaleko edozein zauritatik ehunetara sartu ondoren, egun batean hedatzen da linfa eta zirkulazio sisteman barrena, eta infekzioa gorputz osoan zabaltzen da. Gaixotasun horrek bizpahiru aldi ditu; lehenengo aldian ultzerazio edo txankro bat agertzen da infekzioa izan den lekuan, oro har, zakilan, aluan, baginan edo lepoan.

Gaixotasun horri tratamendurik ematen ez bazaio, ezkutatuta gera daiteke 20 urtetan edo gehiagotan, aldi horretan organoak hartzen dituelarik bere mendean, eta heriotza ere eragin dezakeelarik, batez ere infekzioak sistema kardiobaskularrari erasotzen dionean.

- Sexu alderdietako Herpesa. Birus batek sortzen du infekzio hori, eta lehenengo sintomak kutsatu eta handik aste betera agertzen dira: baba txiki oso mingarriak sexu alderdietan, sukarra eta linfa guruinen hantura.

Sintoma horiek, oso larriak ez badira, oharkabean gera daitezke. Pertsona batzuengan gaixotasun hori desagertu egiten da, baina beste batzuengan, behin eta berriz agertzen da aldian aldiro. Ez du sendabiderik.

-Pelbisaren hanturaren gaixotasuna. Umetokiko, hodietako eta obulutegietako gaixotasun bat da. Bi eratako kausak ditu; batetik, beste gaixotasun benereo batzuetatik erator daiteke, baina kutsa daiteke baginako mikrobio normalak pelbis aldera igotzen direnean ere, edo antisorgailu jakin batzuk erabili izanaren ondorioz bestela. Antzutasuna sor dezake.-Trikomoniasia. Trichomonas vaginalis protozoo flagelodunak sortutako infekzioa da; sexu harreman zuzenen bidez kutsa daiteke, edo komunetan, edo eskuoihalen bidez, etab. Azkura sortzen du, eta jariakinak jariatzen ditu baginan.