Izadi Jakintza»Izadi jakintza

Gizakiaren sistema endokrinoa.

Disfuntzio nagusiak

2. Irudia: Hipotalamoaren eta hipofisiaren xehetasuna.<br><br>Lehen guruinaren eta bigarren guruineko parteen arteko harremanak ageri dira eskeman.<br><br>

LABURPENA: gorputzeko gune batzuetan hormona balioa duten gaiak pilatzen dira. Hauek dira gune horiek: epifisia, hipotalamoa, hipofisia, tiroidesa, paratiroidesa, pankreasa, giltzurrin gaineko guruinak, sexu organoak, eta urdail eta duodenoko epitelioko zelula batzuk. Hipofisiak erregulatzen du gizakiaren hormona jarioaren parterik handiena, hark kontrolatzen baitu beste guruinen hormona produkzioa; bestalde, hipotalamoko gaiek kontrolatzen dute hipofisia bera.

Hormonen ekoizpenaren aldaketak eritasun asko dakartza, sarritan sindrome gisa ezagutzen direnak.Gizakiak era askotako zelulak dauzka, eta horietako askok –zelula barreiatuek eta guruinek–, hormonak sortzeko helburua dute. Horiek guztiak biltzen dituen multzoari sistema endokrino esaten zaio. Animalia ornodun garenez gero, gure sistema endokrinoak liburu honen beste ataletan azaldu diren ezaugarri berak ditu.

Ondoren, guruinen eta hormonen ezaugarri bereziak xehetasunez azalduko dira, eta orobat giza sistema endokrinoaren disfuntzio nagusiak, eta horietatik datozen eritasunak.

Giza sistema endokrinoa

Guztira hamar eremuz dago osatua (guruin edo zelula sakabanatuz); eremu horiek hormona balioa duten kimika mezulariak isurtzen dituzte (1. irudia).Guruin pineala edo epifisia Entzefaloan dago, zerebreko hirugarren bentrikuluaren goialdean, eta neurona jariatzaileez dago osatua. Helduek bainohandiagoa izaten dute haur jaio berriek eta gazteek. Neurohormona bat jariatzen du, melatonina. Gizakiengan hormona horrek oxidazioaren kontrako eragina duela uste da, eta, era horretan, ehunak hondatzea eragozten duela; horrez gainera, sistema inmunologikoa ere estimulatzen du (eta, hortaz, zenbait tumor mota agertzea eragozten).

Beste ugaztunetan bezala, bioerritmoak kontrolatzen ditu, eta, hori dela-eta, jokabidearen alderdi batzuk ere erregulatzen ditu.

Guruin hau antzina-antzinatik ezagutzen da; bertan ipintzen zuen Galenok adimena (eta baita Descartesek ere), beste ornodunetan ez baitzuen halakorik aurkitzen.

- Hipotalamoa Hipofisiaren gain-gainean dagoen entzefaloaren partean dago (2. irudia), “sella turcica” deitzen zaion esfenoide hezurrarenSindrome adrenogenitala.

Guruin pineala edo epifisia

Entzefaloan dago, zerebreko hirugarren bentrikuluaren goialdean, eta neurona jariatzaileez dago osatua. Helduek bainohandiagoa izaten dute haur jaio berriek eta gazteek. Neurohormona bat jariatzen du, melatonina. Gizakiengan hormona horrek oxidazioaren kontrako eragina duela uste da, eta, era horretan, ehunak hondatzea eragozten duela; horrez gainera, sistema inmunologikoa ere estimulatzen du (eta, hortaz, zenbait tumor mota agertzea eragozten).

Beste ugaztunetan bezala, bioerritmoak kontrolatzen ditu, eta, hori dela-eta, jokabidearen alderdi batzuk ere erregulatzen ditu.

Guruin hau antzina-antzinatik ezagutzen da; bertan ipintzen zuen Galenok adimena (eta baita Descartesek ere), beste ornodunetan ez baitzuen halakorik aurkitzen.

- Hipotalamoa Hipofisiaren gain-gainean dagoen entzefaloaren partean dago (2. irudia), “sella turcica” deitzen zaion esfenoide hezurraren

- Hipotalamoa

Hipofisiaren gain-gainean dagoen entzefaloaren partean dago (2. irudia), “sella turcica” deitzen zaion esfenoide hezurrarensakonunearen gainean. Bi eratara lotzen zaio hipofisiari: neurohipofisiaz, nerbio zuntzen bitartez (hipotalamo-hipofisi traktu deritzanaz), eta adenohipofisiaz, odol hodien bidez (hipotalamo-hipofisi sistemaz). Zortzi neurohormona isurtzen ditu guztira; horietatik sei, hipofisiko erdiko irtenunean (plexu primarioan) dauden kapilareen kizkurretatik gertu dauden neuronek ekoizten dituzte.

Denak dira jario eragileak: tirotropina, kortikotropina, somatotropina, folikuluaren eta hormona luteinizatzailearen hormona estimulatzailea; denek dute zeinek bere hormonaren jarioa aktibatzeko tasuna. Seigarren faktoreak, prolaktinak, hormona horren isuria inhibitzen du.

Hipotalamo-hipofisi traktua osatzen duten neuronek ekoizten dituzte beste bi faktoreak.

Guruin pituitarioa edo hipofisia

Guruin txiki bat da, hipotalamotik “zintzilik” dagoena, eta, “hipofisi enbor” deritzanaren bidez, harekin lotua; enbor horretatik igarotzen dira hipotalamo-hipofisi traktuko axoiak. Hiru parte ditu:

Pars nervosa edo neurohipofisia

Hipofisiaren lobulua edo atzeko partea da. Bertan amaitzen dira traktuko hipotalamo neuronak, eta hantxe deskargatzen dituzte bere hormonak, oxitozina eta basopresina, peptidoen sailekoak biak.

Hortaz, oxitozina eta basopresina neurohipofisian askatzen diren arren, ekoiztu, zelula gorputza hipotalamoan duten neuronek ekoizten dute.

Oxitozinak umetokiaren giharrak uzkurrarazten ditu, eta, erditzean, umekiaren kanporatzea errazten du; horrez gainera, bular guruinetako esne jarioa ere aktibatzen du erditu ondoren. Hormona horren kontzentrazioak izaten dituzte erditzea bizkortzeko ematen diren tantak.

Basopresinari hormona antidiuretiko (ADH) ere esaten zaio; urari eusten laguntzen die giltzurrinei, eta, kopuru handietan, odol presioa gehitzen du.

Pars distalis edo adenohipofisia

Hipofisiaren aurreko lobulua da. Bertan isurtzen dira hipotalamoko jario eragileek bideratutako hormona guztiak: tiroidesaren hormona estimulatzailea edo tirotropina (TSH), folikuluaren hormona estimulatzailea (FSH), hormona luteinizatzailea (LH), hormona adrenokortikotropikoa (ACTH), hazkundearen hormona edo somatotropina (GH edo STH), eta prolaktina edo luteotropina (LTH). Hormona horien eginkizuna beste guruinei eragitea da, eta haien jarioa areagotu edo geldiaraztea. Xehetasunak I. taulan ageri dira.

Pars intermedia

Aurreko bi lobuluen artean dago, eta adenohipofisiaren partetzat hartzen da zenbaitetan.

Hormona melanozito-estimulatzailea isurtzen du (MSH), larruazalaren pigmentazioari eragiten diona.

Esan daiteke hipofisia dela giza sistema endokrino osoko mekanismo kontrolatzaile nagusia, zeren han sortzen diren hormonek gizakiaren guruin endokrino gehienei eragiten baitiete (3. irud.).

Tiroidesa

Bi lobuluk osatzen dute, ehun zerrenda batez (istmoaz) loturik; laringearen gainean dago, irtenune moduko bat egiten duela (4.. rud.).

Tiroidesaren folikulu zelulek bi hormona ekoizten dituzte, tiroxina (T ) eta triiodo- 4 trionina (T ); iodoa dute biek, eta tirosina 3 aminoazidoaren eratorriak dira. Bi hormona horiek erregulatzen dute metabolismoa (I. Taula).Tiroidesak hotz handiko egoeretan erreakzionatzen du, metabolismoa aktibatu eta gorputza berotzeko, energia gehiago lortzeko premia dagoenean. Oso hotz handia denean, hipotalamoak faktore erregulatzaile gehiago isurtzen ditu, eta, hurrengo hiru edo lau asteetan, pixkana-pixkana handitu egiten da tiroidesa. Aldi berean, metabolismo basala areagotzen da, eta % 20-30eraino indartzen.

C zelula edo zelula parafolikularrek kaltzitonina ekoizten dute, hezur eta giltzurrinetako kaltzioaren metabolismoaren gainean jarduten duen gaia, eta elementu horren kanporatzea eragiten duena.

Paratiroidesa

Lau guruin dira, tiroidesaren ertzetan daudenak (4. irud.).

Parathormona ekoizten du (I. taula), kaltzioaren metabolismoan parte hartzen duena, kaltzitonina (5. irudia) eta fosoforoarekin batera.

Timoa

Bularrezurraren atzean dago, toraxaren barruan. Haurtzaroan asko hazten da, baina endurtu egiten da pubertarotik aurrera.

Inmunologia gertaeretan parte hartzen du, bereziki transplanteen arbuioarekin zerikusi dutenetan. Timosina izeneko hormona ekoizten du, baina oraindik ez da ezagutzen hormona horrek zein mekanismoz jarduten duen.

Pankreasa

Sabelaldearen ezkerretara dago guruin hau, urdailaren azpian. Guruin mistoa da, hormonez gainera, pankresas urina isurtzen duena (kasu honetan, txegoste hodira) (6.. rud.).

Langerhansen guneek bi eratako hormonak isurtzen dituzte: intsulina (ß zelulek jariatzen dutena) eta glukagoia (a zelulek jariatzen dutena), glukosaren metabolismoarekin zerikusia dutenak (6. irudia, I. taula). Bada hirugarren mota bat ere, zelulak, baina ez da oraindik aurkitu zein eginkizun duten.

Giltzurrin gaineko guruinak

Giltzurrin bakoitzaren goiko aldean daude. Ilargi erdi baten forma dute, eta bi atalez daude osatuak (7. irud.): kortexa eta muina, bakoitzak bere jariakinak dituela.

-Giltzurrin gaineko kortexa

Guruinaren parte azalekoena da, eta ACTH-ak menderatzen du bere jarioa. Hiru hormona familia ekoizten ditu, kolesteroletik eratorriak hirurak (8. irud.):* Mineralokortikoidesa. Hauen artean aldosterona, kortikosterona eta dexosikortikosterona aipa daitezke. Gluzidoen metabolismoa erregulatzen dute, baina baita ere, partez, lipido eta proteinena ere.* Androgenoak eta estrogenoak. Gizonezkoen sexu hormonak dira aurrenekoak, eta emakumezkoen sexu hormonak bigarrenak (9. irudia). Sexu ezaugarri sekundarioak erregulatzen dituzte, eta odolean dabiltzan hormona esteroideen gainean jarduten dute.

Hormona hauek, androgenoek hain zuzen ere, metabolismoa indartzen eta gihar masa gehitzen dute, eta, hortaz, eliteko kirolariak prestatzeko erabili izan dira. Estrogenoek larruazal azpiko gantza pilaketa areagotzen dute, eta erresistentzia handiagoa ematen diote organismoari eginahal luzeko egoeretan.

- Giltzurrin gaineko muina

Guruinen barneko partean dago, eta nerbio sistema autonomoak erregulatzen du.

Bi hormona ekoizten ditu, katekolamina esaten zaiena: adrenalina, jarioaren %80, eta noradrenalina, %20. Estres egoeretarako prestaten dute organismoa (II. taula).

Sexu guruinak

Gonadetan sortzen dira, eta sexu organoen desberdintzeaz, garatzeaz eta jardunaz arduratzen dira (9. irud.). Horrez gainera, badute eraginik sexu ezaugarri primarioen eta sekundarioen mantentzean ere.- Androgenoak. Hauek ere giltzurrin gaineko kortexak isurtzen dituen arren, barrabiletan sortzen da gehiena. Zehatzago, betegarrizko zelulek edo Leydingen zelulek isurtzen dituzte. Ekoizten diren hormonak testosterona, androsterona eta epiandrosterona dira (III. taula).

- Estrogenoak. Aurrekoak bezalaxe, giltzurrin gaineko kortexean sortzen dira hauek ere. Obulutegiko folikulu helduen umetoki tekan ekoizten dira, karenean eta gorputz luteoan. Estradiola eta estrona dira garrantzitsuenak.

- Progesterona. Gorputz luteoak ekoizten du, eta enbrioia hartzeko prestatzean umetokian gertatzen diren aldaketen eragile da.

- Relaxina. Gorputz luteoaren zelulek ekoizten dute, eta “pubis sinfisia” lasaitzen du (pubisaren bi adarrak aurretik lotzen dituen lotura zaina), erditzerakoan umekia errazago irten dadin.

- Korion gonadotropina (HCG). Korionak, hau da, enbrioiaren bildukinetako batek, isurtzen du. Haurdunaldian zehar, gorputz luteoari eustea (progesteronari) eta estrogenoak ekoiztea du helburua.

Urdail-hesteetako hormonak

Urdailaren muki mintzaren eta duodenoko muki mintzaren zelula bakanek isurtzen dute (10. irud.). Hauek dira garrantzitsuenak: - Gastrina. Urdaileko pareteko zelulek isurtzen dute, eta HCl-aren eta pepsinaren ekoizpena gehitzen dute.

- Gastrona. Duodenoan ekoizten da, eta gastrinaren kontrako eragina du.

- Pankreomizina. Hau ere duodenoak ekoizten du, eta entzimetan aberatsa den pankreas urinaren ekoizpena estimulatzen du.

- Sekretina. Hauxe da aurkitu zen lehen hormona. Dudoenoak isurtzen du, eta bikarbonatoan aberats eta entzimetan pobre den pankreas urinaren ekoizpena estimulatzen du.

- Kolezistokinina. Duodenoko muki mintzak ekoitzen du, eta behazunaren uzkurtzea eta behazunaren jariatzea eragiten du.

- Enterokrinina. Heste urinaren isuria estimulatzen du.

Disfuntzio nagusiak

Giza sistema endokrinoaren disfuntzioek eritasunak ekartzen dituzte, zenbaitetan sindrome izenaz ezagutzen direnak. Gertatzen diren guruin motaren araberakoak izaten dira.

Ez da antzeman hipotalamoari eragiten dion disfuntzio argirik.Badira epifisiaren disfuntzioak sortutako biorritmo aldaketei buruzko lanak, baina, egin berriak izanik, ikertzen ari dira oraindik ere.

Hipofisia

Eritasun bat baino gehiago dago hipofisiaren disfuntzioek eragina, eta denek dute zerikusia adenohipofisiak isurtzen dituen jario eragileekin:

Hazkundearen hormonaren isurian gertatzen diren irregulartasunak :

Hormona gehiegi edo gutxiegi jariatzen den, bi sindrome mota dira: - Enanismoa.

Adenohipofisiak STH aski jariatzen ez dien pertsonei gertatzen zaie; ez dira gehiago hazten, eta “enano hipofisiario” deitzen direnak bihurtzen dira. Itxuraz haurren ezaugarriak dituzten pertsonak dira; hau da, ez zaizkie hazten ez hezurrak ez organoak, eta sexu garapena haur batena dute, nahiz eta helduak izan. Kasurik gehienetan, ez dira iristen haur jaio berri baten tamainaren halako bi izatera. Enano gehienak ordea ez dira mota honetakoak, heredentziazkoak baizik; horren froga da itxura aldatu egiten zaiela adinarekin, eta sexu heldutasuna ere iristen dutela.

Gaur egun sindrome hau trata daiteke, ingenieria genetikoaren bidez lorturiko STHa emanez.

- STH gehiegi isurtzea.

Disfuntzioa gertatzen den garaiaren araberakoa da (pubertaroaren aurretik ala ondoren) hormona gehiegi isurtzetik datorren sindromea. Alegia, pertsonaren ohiko garapena bukatu baino lehen ala geroago, une horretan hezurrak erabat hezurtu baitira, eta guztiz galtzen baitira hezurren hazkundea ahalbideratzen duten kartilago diskoak.

Gigantismoa. Nerabearoaren aurretik hazkundearen hormonaren jarioan izandako disfuntzioren batek sortzen ditu erraldoien ezaugarriak. Proportzioz egokiak izaten dira, baina neurriak ohiz kanpokoak izaten dituzte.

Sindrome hau dute saskibaloiko jokalari garaienetako batzuek; halako masa handia dute, non mugimendu aski motelak egiten baitituzte, pertsona garai “normalen” aldean.

Akromegalia. STH-aren jario gehiegizkoa nerabearoaren ondoren gertatzen denean sortzen da. Organismoko parte batzuk, irtenenak, gehiegi hazten zaizkie pertsona hauei: kokotsa (2 cm baino gehiago ere irten daiteke aurpegitik), sudurra, eskuak eta oinak. Ehun bigunak ere bolumenez handitzen dira, eta, hortaz, organo batzuen tamaina ere hazten da: ezpainak, mingaina, gibela eta beste guruin batzuk (1. argazkia).Gainerako jario eragileen disfuntzioa nahastu egiten da faktore horiek eragiten dieten guruinen beren disfuntzioekin, eta, era horretan, bi sorburu izan ditzakete deskribatzen diren sindromeek: hormona sortzen duen guruinaren disfuntzioa, edo hormona horiei dagozkien hipofisiko jario eragileen jarioaren eraldaketa.

Basopresinaren jarioaren irregulartasunak.

Hipotalamoko edo hipofisiko kalteren batek eragiten du (lotuak daude biak neurohormona ekoizteko). Horren ondorio dira gernu isuri gehiegizkoa (baita 30 eta 40 litro ere), eta egarri handia izatea, galdutako isurkaria berreskuratzeko. Sindrome honi diabete gozoa esaten zaio, eta basopresinako injekzioak ipiniz apaltzen da, baina ez da erabat sendatzen.