Gizarte jakintza»Gizarte gaiak

Trantsizio demokratikoak

Espainiako, Latinamerikako, eta Europako Ekialdeko trantsizioak

Trantsizio politikorako prozesuak

Trantsizio politikoak aipatzen direnean erregimen politikoa aldatzeko prozesuak adierazten dira funtsean, diktadura batetik erregimen demokratiko edo aniztasunean oinarritu batera iragateko aldaketak alegia; “trantsizio politiko” kontzeptu lauso honen baitan sartzen dira, horrenbestez, 1970 geroztik munduko hainbat herrialdetan izan diren prozesuak. Bilakaera horiek guztiak ez dira, inondik ere, urrats berean eginak izaten, eta erregimen desberdinak sorrarazten dituzte lehen zegoen erregimenaren ordez, esate baterako sistema erabat demokratikoak, “diktadura arinak”, “zaintzapeko demokraziak”, etab.

Horrelako prozesuak beti gertatu izan badira ere, gaur egun askoz sarriagoak dira, egitura politiko demokratikoak asko hedatu baitira mundu osoan; hala eta guztiz ere, “demokraziarako espainiar trantsizioa” esan izan zaionaz geroztik heldu diote adituek fenomeno honen azterketa sakonari.

Azken hogei urteetako trantsizio horien eremu geografikoak Europako hegoaldea, Latinamerika eta Europako ekialdea hartu izan ditu gehienbat. Ezin da, jakina, trantsizio politikoari buruzko teoria uniforme eta orokorrik eratu, zeren eta esparrua oso zabala izateaz gainera, asko eta oso desberdinak baitira aztertu beharreko kasuak, eta oraindik ere gertatzen ari baitira horrelako prozesuak; horrenbestez, gure azterketa honek nahitaez mugaturik beharko du egon orain arteko trantsizioen errealitateak, aurretikoak, eragileak eta joerak besterik ez aztertzera, eta haiek laburtzera eta ahalik eta argien esplikatzera orobat; beraz, ohikoenak nabarmenduko dira lan honetan (horiek izan baitira maizenak), eta trantsizioberezienak ere aipatuko dira, herrialde jakin bati dagozkiolako edo bilakaera jakin bat izan dutelako.

Trantsizioa aldaketa prozesu bat denez, denboran zehar gertatzen den gertaera gisa aztertuko da. Erregimen baten amaieratik beste baten sorrerara doan epea da trantsizioa, eta tartean hainbat aldi ditu: erregimen baten krisialdiaz geroztik haren ordez sortu dena finkatu den arteko bitartea, tarteko aldi guztiak barne.

Kontuan hartu beharra dago gainera aldaketa horiek ez direla erakundeetara mugatzen, eragina izaten baitute orobat estatu bakoitzaren baitako ekonomiaren, gizartearen eta lurraldearen alderdi jakin batzuetan.

Horrelako prozesuei buruzko lehenbiziko azterketak Almond, La Palombara eta beste zenbait adituk egin zituzten. Aditu horiek “garapena edo aurrerabidea” esan izan zaion gertaera horren ondorioz sortu ziren fenomeno politikoez arduratu ziren, alegia, deskolonizazioaren ondoren Hirugarren Munduan sortu ziren estatu berri ugari haiez, eta estatu horien sorrerak, aldaketak eta modernizazioak ekarri zituen arazoez.

Aztergaiak elkarren oso bestelakoak zirenez, ezin izan zuten teoria orokorrik sortu prozesu horiekin guztiekin ondo egokituko zenik, baina adituak bat etorri ziren azkenik bi ikuspegi nagusitan: • Herrialde berri horien errealitatea aztertzeko, mendebaleko eredua hartzea eredu nagusitzat.

• Era berean, mendebaleko historiaren aldiak bere horretan hartzea eta dagokion herrialdeari zuzenean aplikatzea azterketa egiteko.Hasierako ikerlan haiek aldaketa prozesuen “aldez aurreko baldintzak” hartzen zituzten oinarritzat, hau da, aldaketaren aurretik herrialde jakin bateko gizartea eta ekonomia zer egoeran zegoen jakitea (ekonomiaren aurrerapen maila, komunikazioak, hiritarren kultur maila, e.a.), baina geroztik ikerlariek baztertu egin zuten irizpide hori, eta irizpide lausoago bat hartu zuten haren ordez, “aldaketarena” alegia, gertaera hori eremu zabalago batean aztertzea, prozesu horietan zerikusia izaten duten beste elementu batzuk ere kontuan harturik arestian aipatu direnez gainera, horiek, izan ere, demokratizazio prozesuen ondorio izaten baitira askotan, baldintza baino gehiago.

Trantsizioa prozesu bizi bat denez, aldaera eta desberdintasun handiak izaten ditu herrialde batetik bestera, eta, horrenbestez, badago trantsitzio motak sailkatzea bai aldez aurretik zegoen erregimenaren aldaketa mailaren arabera –aldaketa mugatua/ aldaketa handia–, eta bai aldaketa horren lastertasunaren arabera –bizkorra/motela–.

Bereizi beharra daude baita ere alde batetik erregimen jakin batetik guztiz bestelako erregimen bat sorrarazten dutenak, eta, beste aldetik, erregimenaren beraren baitan aldaketaren bat izaten dutenak, erregimen hori bigundu-edo egin delako, edo ordu arte agintean zeuden pertsonen edo erakundeen ordez beste pertsona edo erakunde batzuk daudelako agintari.

Kontuak kontu, gogoan hartu beharra dago erregimen politikoak, gauza guztiak bezala, bilakaeran egoten direla, eta, beraz, ez da inoiz izan batere aldaketarik gabe iraun duen erregimenik, ezta izango ere, eta horrexegatik erregimen asko desagertu egin dira, beste asko aldatuz joan dira, eta batzuk hobetze bidean daude. Hortaz, erregimen horien bilakaera urratsez-urratsezkoa izaten da: sortu, sendotu edo ahuldu, eta, azkenik, suntsitu edo desagertu.

Europako hegoaldean, Latinamerikan eta Europako ekialdean 1970etik 1990era izandako trantsizioetan hiru dira lehendik zeuden erregimen autoritarioak ahultzen eta eraldatzen eragina izan duten eragile nagusiak:• Orokorrak: bi motatakoak dira: – Kanpoko eragileak: nazioarteko presio demokratizatzailea (batez ere mendebaleko demokrazien eta nazioarteko erakundeen presioa) eta ekonomia zabaltzeko prozesuak (herrialdeen arteko harremanetarako bidea eta salgaiak eta ideiak elkartrukatzeko bidea ematen dutenez, nekezago iraungo du bere baitan itxitako erregimenak).

– Barneko eragileak: herriaren mobilizazioek, agintarien eta gidarien baitako aldaketek, eta herrialdearen baliabideak aldatu izanak gorabehera handiaksortzen dituzte erregimen politiko jakin batek –erregimen autoritario batek, alegia– oinarrian duen elkarren kontrako indarren arteko harremanean.

• Eragile bereziak: erregimena bera (egiturak eta gobernuko elitea bera) zaharkituta geratzea, eta errealitate eta eskakizun berriei (ekonomian, nazioarteko harremanetan, arlo politiko, sozial eta bestelakoetan) erantzuteko gauza ez izatea.

• Eragile erabakigarriak: agintariek zilegitasuna galtzea ez direlako gizartearen errealitatera moldatzen, eta ez dietelako herriaren nahiei eta premiei erantzuten; barne krisiak gertatzea gobernu egituretan direnen artean; eta herri mobilizazioen indarrez gobernuak gizartea nekez menderatu ahal izatea, eta herria gobernuarekin zeharo etsaitzea.Europako ekialdeko trantsizioak.

Europa Ekialdean , aldaketa politikoak errenkadan etorri ziren laurogeiko hamarraldian . Erregimen sozialistak desagertu ziren , Sobiet Batasuna bera barne. Aldaketa horien eragina hiru mailatakoa izan da , eta adituek trantsizio politikorako prozesuen ‘ aldaketa eremua ’ esaten dio horri. Hona hemen hiru maila horiek :.

• Eremu politiko-instituzionala Zuzen-zuzeneko eragina izan zuen alderdi bakarreko erregimena desagertu zedin ; alderdi aniztasuna ezarri dute erregimen guztietan , kasu bakoitzak bere formula instituzionalak izan arren , parlamentarismo klasikotik ( Polonia , Hungaria ) formula presidentzialistetara ( Errusian edo Errumanian ). Bloke sozialistako herrialde guztiak abiatu dira aniztasun politikorantz , baina ez dituzte zehatz-mehatz kopiatu Europako mendebalean ohikoenak diren taldeak edo joerak. Kasuan kasuko baldintza politiko , historiko eta sozio-ekonomikoen ondorioz , mendebaldeko kultura politikoan ikusten ez diren taldeak eratu dituzte , nekazarien alderdiak , adibidez.• Eremu ekonomiko-soziala.

Arlo honetan ere aldaketa nabarmena izan da , eta ekonomia oso zentralizatu eta planifikatutakoetik merkatu librean oinarritutako sistema ekonomikoetara igaro dira.

Gainera , nazioarteko merkatuan sartzeko joera izan dute. Kontu honetan , kasu bakoitzak bere bilakaera erritmoa izan du , zeren eta herrialde batzuetan aldaketa ekonomikoak abian ziren jadanik sistema politikoa aldatu aurretik , liberalizazioak eta pribatizazioak hasiak baitziren ( Polonia eta Hungaria ); beste batzuetan , berriz , aldaketa politikoa aldaketa ekonomikoa baino lehen izan zen ( Errusia ). Ondorioak ere desberdinak izan dira , zeren eta batzuetan ekonomiak hobera egin baitu ( Txekiar Errepublika , Hungaria ), eta okerrera beste batzuetan , hasieran behintzat ( Errusia , Errumania , Bulgaria )..

• Lurralde eremu nazionala.

Aldaketa ikusgarrienak eremu honetan gertatu dira , Bigarren Mundu Gerraz geroztik finkatutako mugei dagokienez batez ere.

Ziren hiru federazioak ( SESB , Jugoslavia , Txekoslovakia ) desagertu egin dira , eta Alemaniako Errepublika Demokratikoa Errepublika Federalak hartu du bere baitan. Bereizte prozesu horietatik herrialde berriak sortu dira : Eslovakia , Kroazia , Estonia , Letonia , Lituania , besteak beste. Horiek guztiek erregimen demokratikoak ezarri dituzte , konstituzio berrietan oinarriturik..

Europako Ekialdeko herrialdeetako trantsizioak Polonian abiatu ziren , 1980an “ Solidarnosc ” (“ Elkartasuna ”) sindikatua sortu zenean. Sindikatu horrek erronka egin zion poloniar estatuko egitura sindikal eta politikoari , eta erregimenak kontrolatzerik ez zeukan indarra bihurtu zen. Geroago Sobietar Batasunean halako irekitze prozesu bat heldu zen , Mikhail Gorbatxov , Alderdi Komunistako buru izendatu zutenean , au-tonomia handiagoa eman baitzien “ bloke ” sozialistako herrialdeei , eta horrela prozesu demokratizatzaileak zabaldu ziren. Prozesu horiek Berlingo harresia erori zenean ( 1989 ) iritsi zuten adierazpide sinbolikorik gorena..

Europa Ekialdeko aldaketen oinarrian badira faktore soziologiko garrantzi handikoak ; eta eragin handia izan zuten nazioarteko testuinguruak , gizarte zibilak eta ekonomiaren eragin zuzenak. Gizarteen eta erregimenen arteko harremana aldatuz joan zen urtez urte , eta horrela prestatu ziren aldaketetarako bideak ; adituak , nolanahi ere , ez ziren aldaketa horiek aldez aurretik ikusteko gauza izan..

Sistema sozialistak , beren lehen finkatze aldian , gizarteko esparru guztiak hartzen ahalegindu ziren ( sindikatuak , alderdia , estatuko botereak ); are gehiago , stalinismoa bitartean esparru pribatura heltzeko saioak egin zituen estatuak , baina zenbait adituren iritziz ( Havel ) orduantxe sortu ziren erregimenaren aurkako lehenengo indarrak..

Stalinismoaren ondoren sistema horiek aldatu egin ziren ( sistema sobietarra batez ere ), eta estalinismoa bitartean egin ziren gehiegikeriak jendaurrera atera zituztenean zilegitasun handia galdu zuten erregimen horiek ; harrezkero , itun moduko bat egin zuten erregimenak eta gizarteak elkarri kontra ez egiteko , eta horren arabera , sistema politikoak uko egiten zion gizartea erabat kontrolatzeari , eta gizarteak , ordainetan , sistemaren beraren izatea onartuko zuen..

Egoera hark hiru elementu zituen oinarritzat : despolitizazio handia , tolerantzia handiagoa jarduera ekonomiko pribatuekiko , eta bizitzako baldintza materialen hobekuntza , eta horren truke , herritarrek aintzat edo hartu beharra zeukaten erregimen politikoa.

Egoera horri “ ihes-balbularen estrategia ” deitu izan zaio. 1968an egoera hori zeharo aldatu zuen Txekoslovakiako krisiak ( PradiktadurarenEuropako ekialdeko trantsizioak.

Europa Ekialdean , aldaketa politikoak errenkadan etorri ziren laurogeiko hamarraldian . Erregimen sozialistak desagertu ziren , Sobiet Batasuna bera barne. Aldaketa horien eragina hiru mailatakoa izan da , eta adituek trantsizio politikorako prozesuen ‘ aldaketa eremua ’ esaten dio horri. Hona hemen hiru maila horiek :.

• Eremu politiko-instituzionala Zuzen-zuzeneko eragina izan zuen alderdi bakarreko erregimena desagertu zedin ; alderdi aniztasuna ezarri dute erregimen guztietan , kasu bakoitzak bere formula instituzionalak izan arren , parlamentarismo klasikotik ( Polonia , Hungaria ) formula presidentzialistetara ( Errusian edo Errumanian ). Bloke sozialistako herrialde guztiak abiatu dira aniztasun politikorantz , baina ez dituzte zehatz-mehatz kopiatu Europako mendebalean ohikoenak diren taldeak edo joerak. Kasuan kasuko baldintza politiko , historiko eta sozio-ekonomikoen ondorioz , mendebaldeko kultura politikoan ikusten ez diren taldeak eratu dituzte , nekazarien alderdiak , adibidez.• Eremu ekonomiko-soziala.

Arlo honetan ere aldaketa nabarmena izan da , eta ekonomia oso zentralizatu eta planifikatutakoetik merkatu librean oinarritutako sistema ekonomikoetara igaro dira.

Gainera , nazioarteko merkatuan sartzeko joera izan dute. Kontu honetan , kasu bakoitzak bere bilakaera erritmoa izan du , zeren eta herrialde batzuetan aldaketa ekonomikoak abian ziren jadanik sistema politikoa aldatu aurretik , liberalizazioak eta pribatizazioak hasiak baitziren ( Polonia eta Hungaria ); beste batzuetan , berriz , aldaketa politikoa aldaketa ekonomikoa baino lehen izan zen ( Errusia ). Ondorioak ere desberdinak izan dira , zeren eta batzuetan ekonomiak hobera egin baitu ( Txekiar Errepublika , Hungaria ), eta okerrera beste batzuetan , hasieran behintzat ( Errusia , Errumania , Bulgaria )..

• Lurralde eremu nazionala.

Aldaketa ikusgarrienak eremu honetan gertatu dira , Bigarren Mundu Gerraz geroztik finkatutako mugei dagokienez batez ere.

Ziren hiru federazioak ( SESB , Jugoslavia , Txekoslovakia ) desagertu egin dira , eta Alemaniako Errepublika Demokratikoa Errepublika Federalak hartu du bere baitan. Bereizte prozesu horietatik herrialde berriak sortu dira : Eslovakia , Kroazia , Estonia , Letonia , Lituania , besteak beste. Horiek guztiek erregimen demokratikoak ezarri dituzte , konstituzio berrietan oinarriturik..

Europako Ekialdeko herrialdeetako trantsizioak Polonian abiatu ziren , 1980an “ Solidarnosc ” (“ Elkartasuna ”) sindikatua sortu zenean. Sindikatu horrek erronka egin zion poloniar estatuko egitura sindikal eta politikoari , eta erregimenak kontrolatzerik ez zeukan indarra bihurtu zen. Geroago Sobietar Batasunean halako irekitze prozesu bat heldu zen , Mikhail Gorbatxov , Alderdi Komunistako buru izendatu zutenean , au-tonomia handiagoa eman baitzien “ bloke ” sozialistako herrialdeei , eta horrela prozesu demokratizatzaileak zabaldu ziren. Prozesu horiek Berlingo harresia erori zenean ( 1989 ) iritsi zuten adierazpide sinbolikorik gorena..

Europa Ekialdeko aldaketen oinarrian badira faktore soziologiko garrantzi handikoak ; eta eragin handia izan zuten nazioarteko testuinguruak , gizarte zibilak eta ekonomiaren eragin zuzenak. Gizarteen eta erregimenen arteko harremana aldatuz joan zen urtez urte , eta horrela prestatu ziren aldaketetarako bideak ; adituak , nolanahi ere , ez ziren aldaketa horiek aldez aurretik ikusteko gauza izan..

Sistema sozialistak , beren lehen finkatze aldian , gizarteko esparru guztiak hartzen ahalegindu ziren ( sindikatuak , alderdia , estatuko botereak ); are gehiago , stalinismoa bitartean esparru pribatura heltzeko saioak egin zituen estatuak , baina zenbait adituren iritziz ( Havel ) orduantxe sortu ziren erregimenaren aurkako lehenengo indarrak..

Stalinismoaren ondoren sistema horiek aldatu egin ziren ( sistema sobietarra batez ere ), eta estalinismoa bitartean egin ziren gehiegikeriak jendaurrera atera zituztenean zilegitasun handia galdu zuten erregimen horiek ; harrezkero , itun moduko bat egin zuten erregimenak eta gizarteak elkarri kontra ez egiteko , eta horren arabera , sistema politikoak uko egiten zion gizartea erabat kontrolatzeari , eta gizarteak , ordainetan , sistemaren beraren izatea onartuko zuen..

Egoera hark hiru elementu zituen oinarritzat : despolitizazio handia , tolerantzia handiagoa jarduera ekonomiko pribatuekiko , eta bizitzako baldintza materialen hobekuntza , eta horren truke , herritarrek aintzat edo hartu beharra zeukaten erregimen politikoa.

Egoera horri “ ihes-balbularen estrategia ” deitu izan zaio. 1968an egoera hori zeharo aldatu zuen Txekoslovakiako krisiak ( Pradiktadurarenalderdi politiko zailtasun handiz demokratikoetan.. zan den kasuetan erregimenetik beretik den alderditik dute sistema bideratu ahal hartzen baitute Azkenean , gobernu ez da egiten , gabe gainera ; bat... ldaketa politikoak laurogeiko hamarraldian sozialistak desagertu barne. Aldaketa mailatakoa izan da , politikorako prozesuen horri. Hona.. olitiko-instituzionala izan zuen alderdi desagertu zedin ezarri dute erregimen bakoitzak bere formula parlamentarismo Hungaria ) formula edo Errumanian herrialde guztiak politikorantz , baina ez kopiatu Europako diren taldeak edo baldintza politiko , sozio-ekonomikoen ondorioz , politikoan ikusten ez nekazarien alderdiakgako Udaberria ), buruzagi txekiarrek politikaren eta ekonomiaren demokratizazio prozesu bat abian jartzen saiatu zirenean.

Varsoviako Ituneko beste herrialde sozialistek arriskutsu iritzi zioten prozesu hari , eta militarrek esku hartu zuten Txekoslovakiako aldaketa haiek aurrera egin ez zezaten , eta demokratizazio prozesu haiek beste inora zabaltzerik izan ez zezaten..

Arestian esan den bezala , Polonian Solidarnosc sindikatua sortzeak ( 1980 ) ahalegin handia izan zen , eta arrakasta handia izan zuen gainera , hainbesteraino non hamar bat urteko epean bloke sozialistako erregimenen aldaketa orokorra ekarri baitzuen . Mugimendu sindikal bat zen hura , sistema politikoaren egituraren baitan zeuden sindikatu klasikoetatik bereizia zena.

Berez , sakoneko aldaketa bat zekarkion indarrean zen egiturari , baina horrez gainera , sindikatu haren azpian erregimenaren aurkako mugimendu politiko oso bat zegoen , hasi eliza katolikotik eta ezkerreko oposizioko sektore laikoetaraino , denak hantxe ziren bilduta..

Oraingoan ere estatuak erantzun autoritarioa izan zuen , Txekoslovakian gertatu bezala hain justu , Jaruzelski jeneralaren 1981eko estatu kolpeaz..

Nolako erantzunak sortzen ziren ikusita , aldaketarako estrategiak erregimenari kontra egiteari utzi zion , eta gehiago bideratu zen ekonomia eta gizarte zibiletara , komunismoaren monopolio politikoa zalantzan jarri gabe. Hortaz , estatu sozialistaren eta etxeko esparruaren artean ziren espazioak hobeto antolatu ziren , eta gizarteak ere egituratuago geratu ziren hainbat tokitan , Hungarian eta Polonian esaterako ; urrats horiez guztiez , erregimenetako buruzagi pragmatikoenekiko negoziazioak abiatu ziren , erregimenak aldatzeko..

Mundu sozialistaren krisiaren beste eragile bat ekonomia izan zen : hasieran , emaitza ekonomiko bikainak lortu zituzten , baina gero , inbertsioen produktibitatea areagotzeko , edota baliabideen banaketa edo berrikuntzak eraginkorragoa behar zuen unea heldu zenean , zeharo zentralizatutako ekonomia haiek ezin izan zioten behar bezala erantzun..

1970 inguruko krisiak latz tratatu zituen herrialde sozialistak , eta hazkunde politikan sartuta zeudela , nazioarteko kreditura jo behar izan zuten , hura finantzatzeko. Politika horren kostuak handiak izan ziren , eta emaitzak , aldiz , eskasak ; buruzagiek egonkortze politikei ekiteko asmoa izan zuen , baina ez zuten arrakastarik izan , gizarte erantzunaren beldur zirelako funtsean..

Egoera hark txarrera egiten zuen , eta protestak areagotuz joan ziren ; protesta horiek , dagoeneko , ez zuten bizi-baldintzen hobekuntza eskatzen , baizik eta buruzagiak edota erregimenaren egiturako hainbat elementugako Udaberria ), buruzagi txekiarrek politikaren eta ekonomiaren demokratizazio prozesu bat abian jartzen saiatu zirenean.

Varsoviako Ituneko beste herrialde sozialistek arriskutsu iritzi zioten prozesu hari , eta militarrek esku hartu zuten Txekoslovakiako aldaketa haiek aurrera egin ez zezaten , eta demokratizazio prozesu haiek beste inora zabaltzerik izan ez zezaten..

Arestian esan den bezala , Polonian Solidarnosc sindikatua sortzeak ( 1980 ) ahalegin handia izan zen , eta arrakasta handia izan zuen gainera , hainbesteraino non hamar bat urteko epean bloke sozialistako erregimenen aldaketa orokorra ekarri baitzuen . Mugimendu sindikal bat zen hura , sistema politikoaren egituraren baitan zeuden sindikatu klasikoetatik bereizia zena.

Berez , sakoneko aldaketa bat zekarkion indarrean zen egiturari , baina horrez gainera , sindikatu haren azpian erregimenaren aurkako mugimendu politiko oso bat zegoen , hasi eliza katolikotik eta ezkerreko oposizioko sektore laikoetaraino , denak hantxe ziren bilduta..

Oraingoan ere estatuak erantzun autoritarioa izan zuen , Txekoslovakian gertatu bezala hain justu , Jaruzelski jeneralaren 1981eko estatu kolpeaz..

Nolako erantzunak sortzen ziren ikusita , aldaketarako estrategiak erregimenari kontra egiteari utzi zion , eta gehiago bideratu zen ekonomia eta gizarte zibiletara , komunismoaren monopolio politikoa zalantzan jarri gabe. Hortaz , estatu sozialistaren eta etxeko esparruaren artean ziren espazioak hobeto antolatu ziren , eta gizarteak ere egituratuago geratu ziren hainbat tokitan , Hungarian eta Polonian esaterako ; urrats horiez guztiez , erregimenetako buruzagi pragmatikoenekiko negoziazioak abiatu ziren , erregimenak aldatzeko..

Mundu sozialistaren krisiaren beste eragile bat ekonomia izan zen : hasieran , emaitza ekonomiko bikainak lortu zituzten , baina gero , inbertsioen produktibitatea areagotzeko , edota baliabideen banaketa edo berrikuntzak eraginkorragoa behar zuen unea heldu zenean , zeharo zentralizatutako ekonomia haiek ezin izan zioten behar bezala erantzun..

1970 inguruko krisiak latz tratatu zituen herrialde sozialistak , eta hazkunde politikan sartuta zeudela , nazioarteko kreditura jo behar izan zuten , hura finantzatzeko. Politika horren kostuak handiak izan ziren , eta emaitzak , aldiz , eskasak ; buruzagiek egonkortze politikei ekiteko asmoa izan zuen , baina ez zuten arrakastarik izan , gizarte erantzunaren beldur zirelako funtsean..

Egoera hark txarrera egiten zuen , eta protestak areagotuz joan ziren ; protesta horiek , dagoeneko , ez zuten bizi-baldintzen hobekuntza eskatzen , baizik eta buruzagiak edota erregimenaren egiturako hainbat elementuordezkatzea ( esate baterako sindikatuak oso ospe txarra zuten )..

Prozesu horren amaieran , oposizio mugimenduek garbi ikusi zuten sistema sozialisten muga politikoak eragozgarri nabarmenak zirela ekonomiak erreformatzeko ; beraz , ekonomia hobetzeko , mugak kendu beharra zegoen , sistemekin batera , jakina..

Trantsizio horien hirugarren aldia , zalantzarik gabe , “ SESB faktorea ” izan zen.

Bloke politika eta “ gerra hotza ” nagusi ziren garai hartan , Sobiet Batasunak oso gertutik zaintzen zuen bere inguruko herrialdeen jokabidea. Stalinismoaren ondoren , komunismoa eraikitzeko “ nazio bakoitzaren berezitasunak ” kontuan hartu behar zirela onartu zuen , baina 1968an Txekoslovakian izandako esku hartzeak doktrina berri bat ekarri zuen , “ Breznev doktrina ” hain zuzen – Breznev zen garai hartako sobietar buruzagi nagusia –; doktrina haren arabera , herrialde haietako burujabetza mugatua zen , eta zilegi zen gobernuei laguntza militarra ematea , mehatxurik izanez gero ; SESBk erabakiko zuen zein zen mehatxua , Varsoviako Itunaren aurkakoa edo Sobiet Batasunaren nagusitasunaren kontrakoa , sistema ekonomiko sozialistaren kontrakoa edo alderdi komunisten nagusitasunaren kontrakoa..

Europako ekialdeko mugimendu erreformistak doktrina horren beldur izan ziren , harik eta erregimen aldaketak izan ziren arte ; dena dela , Gorbatxov boterera heldu zenean , are gehiago Shevarnadze izanik Kanpo Gaietarako Ministroa , Alderdi Komunistako sektorerik “ gogorrenak ” galtzaile izan ziren , eta doktrina horren azkena heldu zen..

Harrezkero , eta herrialde horietako oposizioko mugimenduak gero eta sendoagoak zirela , 1989an mobilizazio itzelak izan ziren erregimenen aurka. Gobernuek ez zuten indarra erabili egoera kontrolatzen saiatzeko , Errumanian izan ezik..

Kasu guztietan negoziazioak izan ziren oposizioarekin , eta hauteskundeak antolatu zituzten borroka politiko hura bideratzeko . Oposizioko indarrak nagusitu ziren hauteskundeetan , eta txandakatze bat izan zen boterean , Bulgaria , Errumania eta Albanian izan ezik , herrialde horietan alderdi komunista erreformatuak hasieran garaile izan baitziren..

Sobiet Batasuna , nolanahi ere , beste kontu bat da. Herrialdeko egoera politikoa eta ekonomikoa gero eta hondatuago zegoela ( Europako ekialdeko erregimenak aldatzeko prozesuek , gainera , eragin geopolitikoa galtzea ekarri zioten ), Alderdi Komunistako sektore gogorrenek estatukolpe ahalegin bat egin zuten , Gorbatxov boteretik kentzeko ; hortaz , egoera haren bilakaera zeharo bizkortu zen , eta Batasunaordezkatzea ( esate baterako sindikatuak oso ospe txarra zuten )..

Prozesu horren amaieran , oposizio mugimenduek garbi ikusi zuten sistema sozialisten muga politikoak eragozgarri nabarmenak zirela ekonomiak erreformatzeko ; beraz , ekonomia hobetzeko , mugak kendu beharra zegoen , sistemekin batera , jakina..

Trantsizio horien hirugarren aldia , zalantzarik gabe , “ SESB faktorea ” izan zen.

Bloke politika eta “ gerra hotza ” nagusi ziren garai hartan , Sobiet Batasunak oso gertutik zaintzen zuen bere inguruko herrialdeen jokabidea. Stalinismoaren ondoren , komunismoa eraikitzeko “ nazio bakoitzaren berezitasunak ” kontuan hartu behar zirela onartu zuen , baina 1968an Txekoslovakian izandako esku hartzeak doktrina berri bat ekarri zuen , “ Breznev doktrina ” hain zuzen – Breznev zen garai hartako sobietar buruzagi nagusia –; doktrina haren arabera , herrialde haietako burujabetza mugatua zen , eta zilegi zen gobernuei laguntza militarra ematea , mehatxurik izanez gero ; SESBk erabakiko zuen zein zen mehatxua , Varsoviako Itunaren aurkakoa edo Sobiet Batasunaren nagusitasunaren kontrakoa , sistema ekonomiko sozialistaren kontrakoa edo alderdi komunisten nagusitasunaren kontrakoa..

Europako ekialdeko mugimendu erreformistak doktrina horren beldur izan ziren , harik eta erregimen aldaketak izan ziren arte ; dena dela , Gorbatxov boterera heldu zenean , are gehiago Shevarnadze izanik Kanpo Gaietarako Ministroa , Alderdi Komunistako sektorerik “ gogorrenak ” galtzaile izan ziren , eta doktrina horren azkena heldu zen..

Harrezkero , eta herrialde horietako oposizioko mugimenduak gero eta sendoagoak zirela , 1989an mobilizazio itzelak izan ziren erregimenen aurka. Gobernuek ez zuten indarra erabili egoera kontrolatzen saiatzeko , Errumanian izan ezik..

Kasu guztietan negoziazioak izan ziren oposizioarekin , eta hauteskundeak antolatu zituzten borroka politiko hura bideratzeko . Oposizioko indarrak nagusitu ziren hauteskundeetan , eta txandakatze bat izan zen boterean , Bulgaria , Errumania eta Albanian izan ezik , herrialde horietan alderdi komunista erreformatuak hasieran garaile izan baitziren..

Sobiet Batasuna , nolanahi ere , beste kontu bat da. Herrialdeko egoera politikoa eta ekonomikoa gero eta hondatuago zegoela ( Europako ekialdeko erregimenak aldatzeko prozesuek , gainera , eragin geopolitikoa galtzea ekarri zioten ), Alderdi Komunistako sektore gogorrenek estatukolpe ahalegin bat egin zuten , Gorbatxov boteretik kentzeko ; hortaz , egoera haren bilakaera zeharo bizkortu zen , eta Batasunaordezkatzea ( esate baterako sindikatuak oso ospe txarra zuten )..

Prozesu horren amaieran , oposizio mugimenduek garbi ikusi zuten sistema sozialisten muga politikoak eragozgarri nabarmenak zirela ekonomiak erreformatzeko ; beraz , ekonomia hobetzeko , mugak kendu beharra zegoen , sistemekin batera , jakina..

Trantsizio horien hirugarren aldia , zalantzarik gabe , “ SESB faktorea ” izan zen.

Bloke politika eta “ gerra hotza ” nagusi ziren garai hartan , Sobiet Batasunak oso gertutik zaintzen zuen bere inguruko herrialdeen jokabidea. Stalinismoaren ondoren , komunismoa eraikitzeko “ nazio bakoitzaren berezitasunak ” kontuan hartu behar zirela onartu zuen , baina 1968an Txekoslovakian izandako esku hartzeak doktrina berri bat ekarri zuen , “ Breznev doktrina ” hain zuzen – Breznev zen garai hartako sobietar buruzagi nagusia –; doktrina haren arabera , herrialde haietako burujabetza mugatua zen , eta zilegi zen gobernuei laguntza militarra ematea , mehatxurik izanez gero ; SESBk erabakiko zuen zein zen mehatxua , Varsoviako Itunaren aurkakoa edo Sobiet Batasunaren nagusitasunaren kontrakoa , sistema ekonomiko sozialistaren kontrakoa edo alderdi komunisten nagusitasunaren kontrakoa..

Europako ekialdeko mugimendu erreformistak doktrina horren beldur izan ziren , harik eta erregimen aldaketak izan ziren arte ; dena dela , Gorbatxov boterera heldu zenean , are gehiago Shevarnadze izanik Kanpo Gaietarako Ministroa , Alderdi Komunistako sektorerik “ gogorrenak ” galtzaile izan ziren , eta doktrina horren azkena heldu zen..

Harrezkero , eta herrialde horietako oposizioko mugimenduak gero eta sendoagoak zirela , 1989an mobilizazio itzelak izan ziren erregimenen aurka. Gobernuek ez zuten indarra erabili egoera kontrolatzen saiatzeko , Errumanian izan ezik..

Kasu guztietan negoziazioak izan ziren oposizioarekin , eta hauteskundeak antolatu zituzten borroka politiko hura bideratzeko . Oposizioko indarrak nagusitu ziren hauteskundeetan , eta txandakatze bat izan zen boterean , Bulgaria , Errumania eta Albanian izan ezik , herrialde horietan alderdi komunista erreformatuak hasieran garaile izan baitziren..

Sobiet Batasuna , nolanahi ere , beste kontu bat da. Herrialdeko egoera politikoa eta ekonomikoa gero eta hondatuago zegoela ( Europako ekialdeko erregimenak aldatzeko prozesuek , gainera , eragin geopolitikoa galtzea ekarri zioten ), Alderdi Komunistako sektore gogorrenek estatukolpe ahalegin bat egin zuten , Gorbatxov boteretik kentzeko ; hortaz , egoera haren bilakaera zeharo bizkortu zen , eta Batasunaordezkatzea ( esate baterako sindikatuak oso ospe txarra zuten )..

Prozesu horren amaieran , oposizio mugimenduek garbi ikusi zuten sistema sozialisten muga politikoak eragozgarri nabarmenak zirela ekonomiak erreformatzeko ; beraz , ekonomia hobetzeko , mugak kendu beharra zegoen , sistemekin batera , jakina..

Trantsizio horien hirugarren aldia , zalantzarik gabe , “ SESB faktorea ” izan zen.

Bloke politika eta “ gerra hotza ” nagusi ziren garai hartan , Sobiet Batasunak oso gertutik zaintzen zuen bere inguruko herrialdeen jokabidea. Stalinismoaren ondoren , komunismoa eraikitzeko “ nazio bakoitzaren berezitasunak ” kontuan hartu behar zirela onartu zuen , baina 1968an Txekoslovakian izandako esku hartzeak doktrina berri bat ekarri zuen , “ Breznev doktrina ” hain zuzen – Breznev zen garai hartako sobietar buruzagi nagusia –; doktrina haren arabera , herrialde haietako burujabetza mugatua zen , eta zilegi zen gobernuei laguntza militarra ematea , mehatxurik izanez gero ; SESBk erabakiko zuen zein zen mehatxua , Varsoviako Itunaren aurkakoa edo Sobiet Batasunaren nagusitasunaren kontrakoa , sistema ekonomiko sozialistaren kontrakoa edo alderdi komunisten nagusitasunaren kontrakoa..

Europako ekialdeko mugimendu erreformistak doktrina horren beldur izan ziren , harik eta erregimen aldaketak izan ziren arte ; dena dela , Gorbatxov boterera heldu zenean , are gehiago Shevarnadze izanik Kanpo Gaietarako Ministroa , Alderdi Komunistako sektorerik “ gogorrenak ” galtzaile izan ziren , eta doktrina horren azkena heldu zen..

Harrezkero , eta herrialde horietako oposizioko mugimenduak gero eta sendoagoak zirela , 1989an mobilizazio itzelak izan ziren erregimenen aurka. Gobernuek ez zuten indarra erabili egoera kontrolatzen saiatzeko , Errumanian izan ezik..

Kasu guztietan negoziazioak izan ziren oposizioarekin , eta hauteskundeak antolatu zituzten borroka politiko hura bideratzeko . Oposizioko indarrak nagusitu ziren hauteskundeetan , eta txandakatze bat izan zen boterean , Bulgaria , Errumania eta Albanian izan ezik , herrialde horietan alderdi komunista erreformatuak hasieran garaile izan baitziren..

Sobiet Batasuna , nolanahi ere , beste kontu bat da. Herrialdeko egoera politikoa eta ekonomikoa gero eta hondatuago zegoela ( Europako ekialdeko erregimenak aldatzeko prozesuek , gainera , eragin geopolitikoa galtzea ekarri zioten ), Alderdi Komunistako sektore gogorrenek estatukolpe ahalegin bat egin zuten , Gorbatxov boteretik kentzeko ; hortaz , egoera haren bilakaera zeharo bizkortu zen , eta Batasunaosatzen zuten errepublikak agertu ziren egiazko botere elementu gisa , Errusia bera batez ere ; SESBen estatu egiturak ahuldu egin ziren , eta 1991n desagertu egin zen.

Sobietar Batasun ohiko errepubliken artean , lankidetza militar eta ekonomikorako egitura bat sortu zuten , Estatu Independenteen Elkartea ( EIE )..

Ondorio gisa , esan daiteke herrialde horietako transformazio politikoak emaitza desberdinak izaten dituela , nabarmenagoak inondik ere lehenago halako tradizio demokratiko bat izandako herrialdeetan Txekoslovakia edo Hungarian esaterako ), horrelakorik ezagutu gabekoetan baino Errusia edo Bulgarian , besteak beste ). Izan ere , azkeneko horietan lehengo “ nomenklaturako ” elementu batzuek protagonismo ekonomikoa eta politikoa dute hala eta guztiz ere , eta “ goitik ” zuzentzen dute prozesu hori , eta aldaketen bidea baldintzatzen dute ( aipatzekoa da Errusiako “ konplexu militar industrialaren ” garrantzia , berak biltzen baititu armagintza eta energia industria nagusiak )..

Esanak esan , gogoan izan behar da prozesu desberdinak direla horiek , amaitu gabeak , autokrazia mailarik txikieneko sistemetatik sortuak ; horietan gizarte kontrola ahulagoa zen , eta hala sortu ziren “ gizartetik beretik sorturiko politiko ” batzuk. Gizarte talde horiek negoziatzen hasi ziren erregimenaren baitan erreformaren aldekoak zirenekin sistema politikoa erabat aldatzeko ..

Buruzagi berritzaileak sistema aldez aldatzen saiatu ziren , sistema hala ere mantendurik ; horretarako , boterea nolabait oposizioko mugimenduekin banatu zuten , eta hala demokratizazio prozesu bat abiatu zen , eta aldaketarako mugimendu sozialak ere indartu ziren. Azkenean , botere politikoko politiko bigunak ” nagusitu zitzaizkien “ politiko gogorrei ”, eta horrenbestez , sistema aldatzeko negoziaketak hasi ziren oposizioarekin ..

Sistema autokratikoenak zituzten herrialdeetan , erabakigarria gertatu zen bestek eginikoa eta Sobiet Batasunean gertatutakoa ; berehala zeharo itota geratu ziren , orduan erregimenetako elementu kontserbadoreenak baztertu zituzten , eta oposizioarekin negoziatzen hasi ziren. Kasu horietan , alabaina , aldaketak eta hauteskundeetarako deialdiak oso azkar gertatu ziren , aldi berean gizartea desegituratu egin zen , eta lehengo alderdi komunistek nagusitasunari eutsi zioten ; alderdi erreformatuak ziren , inolaz ere , eta lehenengo hauteskundeak irabazi ondoren , eraldaketa prozesua zuzendu ahal izan zuten. Lehen aldian egitura eta ekonomia aldaketak mugatu zituzten , baina geroago , oposizioko alderdiak antolatuago zeudenean , aldaketak sakondu behar izan zituzten.osatzen zuten errepublikak agertu ziren egiazko botere elementu gisa , Errusia bera batez ere ; SESBen estatu egiturak ahuldu egin ziren , eta 1991n desagertu egin zen.

Sobietar Batasun ohiko errepubliken artean , lankidetza militar eta ekonomikorako egitura bat sortu zuten , Estatu Independenteen Elkartea ( EIE )..

Ondorio gisa , esan daiteke herrialde horietako transformazio politikoak emaitza desberdinak izaten dituela , nabarmenagoak inondik ere lehenago halako tradizio demokratiko bat izandako herrialdeetan ( Txekoslovakia edo Hungarian esaterako ), horrelakorik ezagutu gabekoetan baino ( Errusia edo Bulgarian , besteak beste ). Izan ere , azkeneko horietan lehengo “ nomenklaturako ” elementu batzuek protagonismo ekonomikoa eta politikoa dute hala eta guztiz ere , eta “ goitik ” zuzentzen dute prozesu hori , eta aldaketen bidea baldintzatzen dute ( aipatzekoa da Errusiako “ konplexu militar industrialaren ” garrantzia , berak biltzen baititu armagintza eta energia industria nagusiak )..

Esanak esan , gogoan izan behar da prozesu desberdinak direla horiek , amaitu gabeak , autokrazia mailarik txikieneko sistemetatik sortuak ; horietan gizarte kontrola ahulagoa zen , eta hala sortu ziren “ gizartetik beretik sorturiko politiko ” batzuk. Gizarte talde horiek negoziatzen hasi ziren erregimenaren baitan erreformaren aldekoak zirenekin sistema politikoa erabat aldatzeko ..

Buruzagi berritzaileak sistema aldez aldatzen saiatu ziren , sistema hala ere mantendurik ; horretarako , boterea nolabait oposizioko mugimenduekin banatu zuten , eta hala demokratizazio prozesu bat abiatu zen , eta aldaketarako mugimendu sozialak ere indartu ziren. Azkenean , botere politikoko “ politiko bigunak ” nagusitu zitzaizkien “ politiko gogorrei ”, eta horrenbestez , sistema aldatzeko negoziaketak hasi ziren oposizioarekin ..

Sistema autokratikoenak zituzten herrialdeetan , erabakigarria gertatu zen bestek eginikoa eta Sobiet Batasunean gertatutakoa ; berehala zeharo itota geratu ziren , orduan erregimenetako elementu kontserbadoreenak baztertu zituzten , eta oposizioarekin negoziatzen hasi ziren. Kasu horietan , alabaina , aldaketak eta hauteskundeetarako deialdiak oso azkar gertatu ziren , aldi berean gizartea desegituratu egin zen , eta lehengo alderdi komunistek nagusitasunari eutsi zioten ; alderdi erreformatuak ziren , inolaz ere , eta lehenengo hauteskundeak irabazi ondoren , eraldaketa prozesua zuzendu ahal izan zuten. Lehen aldian egitura eta ekonomia aldaketak mugatu zituzten , baina geroago , oposizioko alderdiak antolatuago zeudenean , aldaketak sakondu behar izan zituzten.Europako ekialdeko trantsizioak

Egonkortasuna eta zilegitasuna

Trantsizio politiko bat izateak esan nahi du aurreko erregimenak krisialdi bat izan duela bere egonkortasunean, eta beraz desagertu egin dela, edo bestela aldatu egin behar izan duela gutxi-asko. Erregimen politiko baten egonkortasuna oso estu loturik dago bere zilegitasun mailarekin, alegia, kontua da bere oinarri duen gizarteak zenbateraino onartzen duen, baina hori ez da ezinbesteko baldintza, asko baitira zilegitasunik gabekotzat hartu izan diren erregimenak, oso egonkorrak izan direnak gainera, zenbat iraun duten ikusiz behintzat.

Dena dela, ez dirudi posible denik erregimen bat egonkorra izatea, gizarteak ez badu gutxi edo asko onartzen, eta are gutxiago erregimenaren aurkako oposizioak indar handia baldin badu gizartean.

Erregimenaren eraginkortasuna oso bestelako kontua da; hitz horrekin neurtzen da zenbateraino den erregimen jakin bat erabakiak hartzeko eta erabakiak betetzeko gauza, eta baita ere erabaki horiek betez zenbateraino ase dituen gizartearen premiak.

Erregimen autoritario batek nekez iraungo du boterean, eraginkortasun hutsezko arrazoiengatik soil-soilik. Adibidez, Txile Pinocheten agindupean zegoenean, adituek zioten Txileko ekonomia oparoena zela eskualde hartako herrialde guztien artean, baina, hala eta guztiz ere, Txile barnetik eta Txile kanpotik presio handia egin zitzaion erregimenari aldatu zedin.

Historiak ongi erakusten du ordea sistema demokratiko batek errazago iraungo duela estuasun larri batean, zeren eta aniztasunean oinarrituta dagoenez, askoz errazago bideratzen baitu estualdiak gizartean sortzen duen ezinegona, eta gainera bideabaitu arazoen konponbideak eztabaidatzeko ..

Ondo bereizi behar dira erregimena eta sistema. Erregimena erakunde politikoek antolatzeko duten modua da , eta sistema , berriz , erregimena baino askoz kontzeptu zabalagoa da , eta erregimenak oinarritzat duen oinarri soziala , ekonomikoa eta politikoa hartzen du bere baitan : adibidez , sistema kapitalistaren barruan era askotako erregimenak daude : demokratikoa edo autoritarioa , anitza izan ala ez , eta horiek , berriz , izan daitezke zentralista , autonomikoa edo federala , boterea lurraldean nola banatzen den kontuan hartuta..

Erregimen baten baitan gerta daitezke ustez ezegonkortasuna sortzen duten gertaerak , baina azkenean erregimen horren egonkortasunari inolako kalterik egiten ez diotenak ( adibidez , badira demokrazia parlamentario batzuk maiz gobernua eratzeko , antolatzeko eta iraunarazteko arazoak izan dituztenak , Italian batez ere Bigarren Mundu Gerraz geroztik , baina horrek ez du ekarri erregimen osoa desegitea ). Era berean , erregimen bat une jakin batean ezegonkor egoteak , edo baita erregimena bera aldatzeak ere , ez dute zertan sistemaren egonkortasunean inongo eraginik izanik , bere horretan iraungo baitu aldaketak aldaketa ; esate baterako , Latinamerikako herrialde gehienetan erregimen mota asko izan dira – diktadura militarrak , sistema sasi-demokratikoak , sistema demokratikoak –, eta hala eta guztiz ere sistemak ez du oinarrian aldaketarik izan.

Aldi nagusiak trantsizio politikoetan

Trantsizio prozesu batek lau aldi nagusi izaten ditu ( Morlino , Linz ):.

Lehengo erregimen autoritarioaren krisia Aldi honetan “gainbeheran” doan erregimenaren ezaugarriak hartu behar dira kontuan: nor duen alde, zer oinarria duen gizartean, nola sortua den… • Europako hegoaldeko eta Latinamerikako trantsizioetan gudarosteek erregimen ez-demokratikoak ezartzen eta iraunarazten izaten duten zeregina aztertu beharra dago. Izan ere, Europako hegoaldeko (Portugal, Espainia, Grezia) eta Latinamerikako erregimen autoritario gehienak estatu-kolpe militar batez sortu ziren (Espainian, 1936-1939ko gerra zibilaren ondotik).

Kolpe militarrak nagusitu izanak esan nahi du gizarte horiek hutsune larriak zituztela bai ordekaritza bidezko erakundeen funtzionamenduan, bai bitartekotzako baliabideetan eta batez ere gizarte horietako gidarien kultura demokratikoan. Herrialde horietako gehienetan, estatu-kolperako joera hori XIX.. endean sortu zen, orduan hasi baitziren gudarosteak politizatzen, batzuetan talde politiko jakin batzuek behin eta berriz eraematenbili zituztelako (Espainia), eta besteetan estatu berrien independentzia eta finkatze prozesuetan zuzenean parte hartu zutelako (Latinoamerika), eta horrek ekarri du estatu horietako gudarosteetan guztiz ere barneratu izana nazioaren burujabetasunaren benetako zaindariak berak zirela, eta berek zutela herriaren borondatearen adierazpen egiazkoaren giltza.

Politikan gizartea aldatzeko eta jarduteko ohikoak diren bideen ordez, militarrek bizitza publikoan esku hartu izan dutenean, ez dute beti modu berean esku hartu, ikusi beharra baitago militarrek eta beren esku hartzea akuilatu izan duten taldeek zenbateraino egin diren erakundeen jabe, hala, badira militarrek administrazioko kargu gehienak beretzat hartu izan dituzten erregimenak, eta badira baita ere zibilek zeharo hartutako administrazioak.

Modu honetan ezarritako erregimen autoritarioen gainbeherak hainbat arrazoi izaten ditu; alde batetik, gobernuko elitearen proiektua agortzea gerta daiteke, eta bestetik, zailtasun handiak izan daitezke buruzagia ordezkatzeko unean, diktadorea bera izaten baita sistemaren oinarrizko elementua (Espainia eta Portugal). Horrelakoetan, erregimen autoritariotik demokratikora igarotzeak sortzen duen arazoaren konponbidea hitzartu egin behar izaten da, eta hitzarmen hori aldatzeak edo baliogabetzeak tirabira handiak sortzen ditu gehienetan; arazo horrek, nolanahi ere, bi alde izaten ditu:• Lehenik, diktadurak oposizioari egin dion zapalketaren erantzukizuna «ahaztu» beharra.

• Bigarrenik, gobernu berria gudarostea bere mende edukitzeko gai izango den jakitea.

• Europako ekialdeko herrialdeetan “sozialismo erreala” indarrean zelarik sistema zurrundu izanak ekarri zuen krisia, ez baitzen gauza gizartearen eskariak inondik inora asetzeko, ez politikan eta herritarren parte hartzean (gobernuaren zurruntasunak eta autoritarismoak ez zien herritarrei uzten ez erakundeak kontrolatzen eta ez norberaren gutxieneko askatasun mailaz baliatzen), ez ekonomian (aurrerapena gelditu edo egin zen, herritarrek eskatzen zituzten bizi-baldintza hobeak ezin aserik).

Errejimen berriaren prestatze aldia

Aldi honetan boterea eta oposizioa borrokan aritzen dira, eta gehienetan negoziatu egin behar izaten dute erregimen berriaren oinarriak jarri ahal izateko (1970etik 1990era bitarteko trantsizioak itun bidez egin izan dira, eta beraz gehienetan ez da indarkeriarik edo iraultzarik izan). Horretarako, behar-beharrezkoa da erregimen autoritarioaaldatzearen alde daudenek eta kontra daudenek elkar har dezaten eta hitzarmen orokor bat sendotu dezaten egin nahi den trantsizio horrek aurrera egin dezan.

Aldi honetan argi eta garbi geratzen da, batetik, nortzuk diren erregimen autoritarioaren baitan trantsizioaren aldekoak eta kontrakoak, eta, bestetik, ea trantsizio hori benetakoa edo “axalekoa” ote den. Erregimen demokratiko iraunkorrerako trantsizio antolatua lortzeko, oso-oso garrantzitsuak dira oposizioak eta aldaketarako prest dauden sektoreek hitzartutako akordioak; edonola ere, tentsio handia izaten da negoziazioetan, eta oraindik ere boterea eskutan duten “diktaduraren aldeko sutsuek” presio eta mehatxu gogorrak egiten dituzte; beraz, oreka bilatu behar izaten da oposizioaren asmo erradikalenen eta erregimen autoritarioko sektore irekienen proposamenen artean, azken horiek beren lekua bilatu nahi izaten baitute egitura politiko eta sozio-ekonomiko berrian.

Errejimen berria ezartzea

Aldi honetan argi ikusten da erregimen berria nolakoa izango den, parte hartzeko egitura berriak sortuko baitira, erakundeak sortzeko antolamendu berriak askatasuna ekarriko baitu –mugatua edo mugagabea–, gidari berriek hartuko baitute aginpidea, alderdi politiko berriak sortuko baitira… Une honetan garrantzi handia izaten dute aldi berria abiarazteko hauteskunde prozesuaren zer-nolakoek. Prozesu horren urratsak hurrengo prozesuen urratsa baldintzatuko du, eta geroztikakoek erakunde berriak ekarriko dituzte azkenean. Ordezkaritza proportzionaleko sistemak nagusitzen dira (alderdi politikoek zenbat boto atera, hartara aukera gehiago edo gutxiago izaten dituzte legebiltzarrean sartzeko), eta gehiengoan oinarritutako sistemak baztertzen dira (boto gehien dituzten alderdiak eskuratzen dituzte parlamentuko eserleku gehienak, eta gerta daiteke alderdi “txikiak” batere ordezkaririk ez izatea); gehiengoaren sistemarekin badirudi erregimena egonkorragoa dela, bi joera politiko baizik ez baitira nagusitzen, baina sistema proportzionalak dira politikan parte hartzeko aukera gehien ematen dituztenak, eta sistema horixe oinarri-oinarrizkoa izaten da trantsizio prozesuetan, “itun demokratikoek” luzaroago iraungo baitute gizartean oinarri zabala baldin badute.

Trantsizio prozesuak urratsez urrats egiten du bidea. Kasu bakoitzak bere aldaera izaten du, eta maiz trantsizio prozesuek atzera egiten dute, batzuk gogotik ahalegintzen baitira hura atzerarazten; lege eta erakunde demokratikoak indarrean jartze hutsak ez baitu, besterik gabe, trantsitzio bat ondo bukatuko dela ziurtatzen, eta,horrenbestez, trantsizio aldiak epe bat behar izaten du finkatzeko eta sustraitzeko, harik eta guztiz sendotzen den arte.

Erregimen berriak aldi autoritarioa baino lehenagoko egiturak berriz indarrean jartzea ekartzen du batzuetan (Argentina), egitura berriak eratzea bestetan (Espainia, Europako ekialdeko demokrazia asko), edota erregimen zaharreko eta demokrazia berriko elementuak nahastea, eta orduan demokrazia horri “demokrazia gogorra” esaten zaio, edo “zaintzapeko demokrazia” bestela (Txile).

Sistema aldaketa beste kontu bat da, inondik ere, eta Europako ekialdean nagusitu da gehienbat, han erregimen batetik besterako trantsizioaz gainera, ekonomia eta jabetza sistema ere aldatu egin direlako (sozialismotik kapitalismora), eta erakunde politikoak baldintza horien pean eratu behar izan dira.

Finkatzea

Aldi honetan eragile politikoen jarduna sendotu egiten da, arau eta bide instituzionalak behar bezala erabiltzen dira, eta bizitza politikoa “normalizatu” egiten da azkenean.

Pluraltasunezko sistema atzera bueltarik ez duen prozesu batez finkatzen da, baina prozesu horrek, iraun, ez du beti berdin irauten, erregimen berri bakoitzak epe jakin bat behar izaten baitu bere ezaugarriak tinko sendotzeko.

Prozesuak behar bezala egin dezan aurrera, agintari berriek lehengo eliteen “estatusa” errespetatu beharra daukate, eta, hortaz, jabeen klaseak bereak dituen jabetza eskubideak ezin dira inolaz ere aldatu, eta muga horixe izango dute hain zuzen itun bidez finkatzen diren gizarte erreformek. Era berean, gudarostean eta burokrazian ezin da depurazio handirik egin, eta kontu handiz ibili beharra dago lehengo erregimenaren zapalkuntza berraztertzerakoan (Argentina, Txile); elizarekin liskarrean ibiltzea ere ez da komeni. Azken batean, erregimen autoritario batetik erregimen demokratiko batera bidea egin duten herrialdeen prozesua aztertuz gero, garbi ikusten da itunak direla oreka lortzeko bide bakarra, eta alde bakoitzak bere eskakizunak gutxitu behar dituela, beraz, lehen boterea bere esku zutenek botere handia izango dute hala ere, eta botere demokratiko berriak, berriz, kontu handiz neurtu beharko ditu aurrerapausoak.

Horrelako egoeretan “estrabismo politikoa” gerta daiteke, alegia, erregimen demokratiko berriak lehengo egoerari begira egon beharko du (hura gainditu nahian, baina erabat ezin ahazturik), baina aldi berean ugariak eta zabalak ditu urratu beharreko bideak.

Erregimen berria tinko finkatzen denean gizarteetan, aldaketa handiak izaten dira agintarien elitea osatzerakoan ere; alderdi politikoekzerikusi handia izaten dute aldaketa horietan , haien bidez bideratzen baita hiritarren parte hartzea gai publikoetan. Are gehiago , alderdiek beren egiturak sendotzeko eta botere gehiago eskuratzeko joera izaten dute , estatuko erakundeetako ahalik eta alor gehien bereganatu nahi izaten dituzte , eta , era horretara , batzuetan alderdiak berak izaten dira azkenean sistemaren osagai nagusiak ; “ partitokrazia ” esaten zaio horri , alderdien gobernua , alegia..

Ondorio kaltegarri horiek eta erregimen berriak normaltasun politikoa iritsi izanaren ondorioz errutina demokratikoa nagusitu izanak “ etsipena ” sortzen dute gizartean , eta , hortaz , desmobilizazioa eta gai publikoekiko interesik eza nagusitzen dira , edozein trantsizio prozesuren hasieran gertatzen denaren oso bestela alegia , trantsizioak bide egingo badu , nahitaez behar baitu hiritarren parte hartzea , hala zilegitu daitezen erregimena demokratizatzeko borrokan ari direnen proposamenak eta ahuldu dadin autoritarismoaren aldekoen indarra..

Arestian aipatu den errutina demokratiko horrek ondorio hauek izaten ditu : gobernuak egonkortasuna izaten du , estatuaren aparatuak normal funtzionatzen dute ( gudarosteak batez ere ), aparatu horiek gobernu zilegiaren mendean jarduten dute , onartuta egoten da alderdiak boterean txandakatzea , sendoagoa izaten da alderdi politikoek itunak egiteko duten jarrera , hauteskunde prozesuak aldian-aldian errepikatzen dira , eta erakundeek arau demokratikoak betetzen dituzte..

Finkatze prozesu horien epea bi legegintzaldikoa izaten da , erregimen berriaren hasieratik kontatuta , eta eredu berriaren arauak betez gero , epe horrek bidea ematen baitu alderdiak baliabide demokratikoz boterean txandaka ari izan daitezen.

Espainiako, Latinamerikako eta Europako ekialdeko trantsizioak

Trantsizio politikoaren kasu berezi batzuk aztertuko dira segidan :

Espainiako trantsizioa

Espainian prestakuntza aldia Franco jenerala hil ondoren hasi zen ( 1975-11-20 ).

Aldez aurretik zeuden erakundeen antolamenduaren erreforma izan zen hura , erregimenaren baitan aldaketa nahi zutenek pentsatua eta egina. Adituen iritzian , aldi hori beste bi alditan banatzen da : • Ariasen Gobernua (1975eko azarotik 1976ko ekainera) Erregimen autoritario haren azkeneko urteetako lehendakari berberaren agindupean hasi zen aldi hau. Estatuaren egiturak liberalizatzen hasi zen, hain zuzen ere egitura horiek iraun zezaten, baina aldaketa txiki batzuk egin behar izan zituen horretarako, batez ere parte hartzeari zegokionez.

Aldaketa horiek kanpoko laguntza izan zuten baita ere, baina laguntza horiek zer gertatuko ikusminez zeuden, ez baitziren batere fio. Bestalde, oposizioa ere klandestinitatetik ateratzen hasi zen, gobernuak ez baitzuen ordu arte bezain gogor zanpatzen.

Hala ere, lehengo egitura mantentzeko asmo sendoak batetik, krisi ekonomiko latzak eta gobernuaren kontrako mobilizazioek bestetik –oposizioa batuago eta antopolitikoeklatuago baitzegoen–, ahalegin erreformatzaile hura geldiarazi zuten, eta, beraz, gauzak ez atzera ez aurrera geratu ziren.

Aldi berean, oposizioak ez zuen, nahiz ordu arte baino askoz elkartuago eta antolatuago egon, lehengo erregimenarekin erabat hausteko bezainbat indar.

Gelditasunezko egoera hartan etorri zen trantsizio haren hasierako bigarren aldia: 1976ko ekainean Adolfo Suárez gobernuko lehendakari izendatu zutenean; orduko gertaera batzuek eragin handia izan zuten gerora egin beharreko urratsak errazterakoan: • Estatu aparatuek (batez ere gudarosteak) Koroari eman zioten agintea, eta era horretara erregeak aukera gehiago zituen erabaki eta ekimen politikoak aurrera eramateko.

• Erregimen autoritarioaren hondarrak oso ahuldurik zeuden, eta hala mutur-muturrekoenek ezin zuten eragotzi Francoren erregimenari eman nahi zitzaion joera berri hura edo demokraziaren ikuspegitik homologatu bihurtzeko ahalegin hura.

• Oposizio demokratikoa ahulegia zen lehengo erregimenarekiko “haustura” indarrez egiteko, eta ahultasun horrek indarra eman zien frankista erreformatzaileei bai aldaketa prozesu hura estatutik beretik kontrolatu ahal izateko, eta bai orobat trantsizioaren amaieran eratuko zen erregimena nolakoa izango zen aldez aurretik erabakitzeko.• Suárezen erreforma Horrela esaten zaio erreforma Adolfo Suárez González gobernuburu izan zuen garaiari, 1976ko uztailean izendatu zutenetik 1977ko ekainaren 15eko hauteskundeorokorrak arte. Epe honetan eman zuten “Erreforma Politikorako Legea” esan zitzaiona, eta honen bidez finkatu ziren mekanismoak, batetik hiritarrek legegintzan parte har zezaten, eta bestetik gobernuaren jarduera nolabait kontrolatu zezaten. Ganbera biko parlamentua sortu zuten (Kongresua eta Senatua), bozketa unibertsalaz aukeratua (erregeak berak zuzenean izendatu zuen senadore kopuru bat izan ezik); aurreko guztiaren ezinbesteko betekizun gisa alderdi politikoak legeztatu zituzten, amnistia mugatu bat eman zen, giza eskubideei buruzko nazioarteko hitzarmenak izenpetu ziren, eta askatasun sindikala onartu zen.

Aldez aurretik hori dena bideratua zela iritsi ziren 1977-6-15eko hauteskunde orokorrak. Unión del Centro Democrático zeritzan gobernuaren inguruan eta gobernuaren bultzadaz eratutako hauteskunde koalizio batek irabazi zituen gehiengo erlatiboz hauteskunde haiek, bigarren alderdia Partido Socialista Obrero Español (PSOE) izan zen, II. Errepublikan jardundako ezkerreko indar historikoaren irudiari etekina ateratzen jakin baitzuen; urrunago geratu ziren Partido Comunista de España (PCE), diktadura bitartean egina zuen oposizio lana kontuan harturik, bere gidariek espero baino emaitza kaxkarragoak izan baitzituen inondik ere, eta baita ere erregimen frankistaren erreformaren ukatzaile sutsuenak, Alianza Popular (AP) taldean bilduak. Euskal alderdi abertzaleek ordezkariak lortu zituzten parlamentuan, eta katalanek ere bai, batik bat Eusko Alderdi Jeltzaleak (EAJ) eta Pacte Democratic per Catalunyak, bakoitza bere hauteskundeeremuan nagusitu baitzen.

Aldi berean mundu osoan krisi ekonomiko handia sortu zuen 1973/74an petrolioaren prezioaren igoerak. Krisiaren ondorioak berandu samar iritsi ziren Espainiara,ekonomia ez baitzuen inguruko herrialdeek bezain aurreratua, eta gainera ordu arteko gobernuek ez zutelako krisi hari aurre egiteko inolako erabakirik hartu, neurri horiek gizartean sortuko zuten ezinegonak oposizio indartu eta jendea gobernuaren kontra jarriko zuen beldurrez.

Alabaina, 1976az geroztik Espainiako ekonomia krisi handi batean sartu zen, hain zuzen ere Suárezen gobernuak aldaketa politikoa bizkortua zuen garaian.

Lehenbiziko hauteskundeak 1977ko ekainean izan ziren. Hauteskundeen ondoren, gobernuak itun bat egin zuen legebiltzarreko alderdiekin eta sindikatuekin, eta hari esker ekonomia krisialdira moldatzeko neurri gogorrak hartu ahal izan zituen, bai baitzekien, itun hura zela bide, gizarte erakundeek ez ziotela gogor erantzungo: Moncloako Ituna esan zitzaion itun hari (1977ko urrikoak). Itun horren bidez gobernuak bi gauza lortu nahi zituen: batetik, gizarteari eta ekonomiari zegokion arloa babestu indar gehienak erreforma politikora bideratu ahal izateko, eta, bestetik, krisi ekonomikoari modu antolatuagoan aurre egin; nolanahi ere, aditu batzuen iritziz, “ekonomia gutxiestea eta politika gorestea” izan zen garai haren ezaugarri nagusia.

Parlamentu berria eratu zenean, konstituzio bat erredaktatzea zen han ordezkaritza zuten alderdien asmo garbia, estatu frankistatik heredatutako egituretatik erregimena behin betiko aldenduko zuena.

Beraz, “consenso” esan zitzaion horren bidez (itun jarraitu bat, parte hartzaile guztiek onartzeko moduko gutxieneko adostasunaz idatzitako konstituzioa elkar harturik bultzatzeko), 1978ko Konstituzioa eman zen, Espainiako gaur egungo erregimen politikoaren sorburua, ezaugarri nagusi hauek dituena:• Eskubideen eta askatasunaren aldetik, eta herritarren parte hartze politikoaren aldetik Europako sistema politikoen maila berean egotea.

• Monarkia baiestea (monarkia parlamentario bihurtu zen) gobernu era gisa.

• Boterea bereiztea eta botere legegileak botere betearazlea kontrolatzea, erregimen frankistak berezkoa zuen botere kontzentrazioaren ordez.

• Estatu zentralista autonomi estatu bihurtzea.Beste trantsitzio prozesu batzuetan gertatu zen bezala, Espainiakoan ere gudarosteko talde jakin batzuek ezinegona eta izua sortu zuten bazterretan (beste talde batzuen laguntzaz inondik ere), aldez aurreko egoerara berriz itzuli nahian, edo bere bidea egiten ari zen aldaketa hura desbideratu nahian (“Galaxia operazioa”, 1981eko otsailaren 23ko estatu kolpea, adibidez).

Latinamerikako trantsizioak

Herrialde horietako gudarosteak zeharo bereganatua du politikan esku hartzeko ohitura, eta esku hartze horrek baldintzatu du ez bakarrik erregimen autoritarioen izatea bera, baita ere erregimen horien baitan izan diren trantsizio prozesuen nondik-norakoa ere.

Kasu askotan, Latinamerikako trantsizioak “politiko-instituzionalak” izan dira; alegia, lehendik zituzten parte hartze politikorako sistemetara itzultzeko ahaleginak egin dituzte, itxuraz behintzat, independentziaz geroztik den-denek bai baitzituzten tresna konstituzionalak, independentzia ondorengo erregimenak antolatzen saiatuak zirenak.

Herrialde haien ezegonkortasun politikoaketa ekonomikoak, «kultura demokratikoa» herrialde haietan errotu gabe egoteak, ekonomia eta gizarte harremanak zeharo berdintasunik gabeak eta bidegabeak izateak, eta kanpoko eragin kaltegarriek zeharo indargabetu zituzten azkenerako itxuraz demokratikoak ziren garantia haiek, militarrek behin eta berriz esku hartu izan baitute ia denbora guztian bizitza publikoan.

Baina 1980 inguruan hasi ziren erregimen demokratikoak indarra hartzen, batez ere hegoaldeko eta erdialdeko herrialdeetan, bai hiritarren beren eskakizun demokratikoengatik, eta bai nazioarteko erakunde eta iritzi publikoaren presioagatik.

Herrialde horietan hiru demokratizazio mota bereizten dira: • Demokrazia sortzezko gertaerak: diktadura oligarkiko edo tradizionalen aurkako borrokan sortuak dira, eta trantsizioa iraultzaren edo gerra zibilen ondoren heldu izan da. Erdiko Amerikari dagokio gehienbat.

• Trantsizio hutsak: erregimen autoritario modernoetatik –batik bat militarretatik– demokraziara iragatea, “eten handia” egiten dute aurreko egoerarekiko, baina ez dira matxinadaren eta iraultzaren bidez sortuak. Hala gertatu da Argentinan eta Txilen.

• “Demokrazia sakontzea”: demokrazia mugatu batetik edo erregimen sasiautoritario batetik demokrazia sakonagorako urratsa etenik gabe egin da; aldez aurretik baztertuta zeuden sektoreek politikan jarduteko aukera izaten dute, herriak bere borondatea adierazteko modua izaten du, eta alderdi politikoen arteko lehiari ematen zaio bidea. Era honetako trantsizioak Mexikon eta Kolonbian izan dira.Berez trantsizio esan zaien horietan militarrak bi multzotan bereizi izan dira, batetik “gogorrak” eta bestetik “bigunak”; lehenengoak prest zeuden diktaduraren alderdi batzuk leuntzeko, hauteskunde mugatu eta kontrolatuen bidez erregimenari halakoxe zilegitasuna eman nahian (Brasil, Uruguay 1982an) edo plebiszitoen bidez bestela (Txile eta Uruguay 1980an). Argentinako militarrak izan dira bazter haietako militar gogorrenak, ez baitziren aginpidea uzteko prest egon, harik eta Malvinetako gerra galdu ez zuten arte.

Ekonomia indartsua eta gizartea egituratua eta antolatua duten herrialdeetan, Txile, Argentina eta Uruguain esaterako, trantsizioak “goitik” zuzenduak izan dira; Erdiko Amerikan, berriz, nekazari giroak indar handia du, gizarte taldeak ahulagoak dira eta ez dute aldaketak bultzatzeko indarrik, aldaketak, hortaz, luzaroan iraun duten gerra zibilei amaiera emateko irtenbide gisa baliatu izan dira azkenean.

“Goitik” zuzendutako trantsizioetan, berriz, “behean” ere izan dira mugimenduak, indar sozial eta politikoen mobilizazioak aldaketa ekarri baitu. Mobilizazioak gizartean zenbat eta hedatuago egon, hainbat eta kalte gehiago egin diote erregimen autoritarioari, baina ez dute lortu trantsizioak aurrera egitea; zenbat eta politikoagoak izan, aldiz, orduan eta bultzada handiagoa eman diote botereko militarrekiko eta zibilekiko negoziazioari, eta, hala, trantsizio prozesua bizkorrago abiarazi dute.

Ekonomian, alor honetan ere aldaketak trantsizio politikoarekin batera izaten baitira, era askotako egoerak izaten dira; herrialde batzuetan (Txilen), erregimen autoritarioak egonkortu zuen ekonomia, normalizazio politikoa iritsi aurretik; beste batzuetan, berriz (Argentinan eta Erdi Amerikakoherrialde batzuetan), trantsiziotik sortutako gobernuek hartu izan dute beregain zeregin hori, eta eginkizun horretan zeharo ahuldu dira, hartu dituzten neurrietako askok oso kostu sozial handiak izan dituztelako.

Azkenean, Latinamerikan izan du iragana “berraztertzeko” arazo betiere latzak inon izan den konponbiderik zailena, tirabira handiak sorrarazi baititu gudarosteen eta gobernu demokratiko berrien artean, zeren eta gobernu militarrek izugarrizko sarraskiak egin badituzte ere giza eskubideen kontra, oraindik ere herrialde horietako gudarosteek autonomia handia dute, eta horrenbestez, Latinamerikako trantsizioetatik sortutako erregimen demokratiko horietako batzuk “zainpean” dira nolabait ere, aditu batzuen iritzian.

Hala, herrialde batzuetan junta militarrek egindako txikizioengatik erantzukizuna eskatzeko, auzitara eraman badituzte ere buruzagi militarrak, Argentinan esate baterako, atzera berriz lehengo egoerara itzultzeko arriskuaren beldurrez, “erantzukizunak kito uzteko” legeak eman zituzten, eta horien bidez agintari berriak uko egin zion gudarosteko kide batzuek erregimen autoritarioaren kontrako ekintzak zapaltzeko eginak zituzten delituak zigortzeari, “onezkoak egitearen” edo adiskidetzearen izenean.

Txileko kasua berezia da; lehengo lehendakariari erantzukizun handiko karguak eman zaizkio estatu berriaren egituran, eta, beraz, sistema autoritarioak berezkoak dituen ezaugarriak eta ordena demokratiko berriarenak nahasturik daude.

Ondorio gisa, badago esatea Latinamerikako trantsizioek diktaduratik hala moduzko demokrazia modu –batzuetan erabatekoa, bestetan axalekoa– baterako urratsa egin dutela, erregimen autoritarioa erorarazi edo ito gabe (Argentinan izan ezik), arrazoi hauengatik, besteak beste: • Diktadurak ez direlako gauza izan erregimen autoritario zilegi bat iraunarazteko.

• Erregimenaren aurkako mobilizazio sozial eta politikoak izan direlako.

Erregimen batetik besterako urratsa izan daiteke diktadurak berak sortutako erakunde berrien baitan (Txile), eta orduan diktadurako eragile politikoek esku handia izaten dute eta erregimen berria baldintzatzen dute, edo izan daiteke diktadura horren aurretik zegoen erregimen berbera ezartzeko saioa (Argentina), eta orduan negoziazioa bizkorragoa izaten da eta arazo teknikoei dagokio batez ere, militarren esku hartzeak bestelakotu zuen egoera politikora itzultzeko bidean.

Prozesu horien guztien ezaugarri komunen artean aipatzekoak dira ez dela izanbarnean garaipen militarrik , baina zeharo ahuldurik egoten direla politikaren aldetik , eta horri esker urratu ahal izaten da demokraziarako bidea ; trantsizio bukatugabeak izaten dira gehienak , sistema autoritarioaren ezaugarri batzuk mantentzen baitituzte , bai legeetan eta bai iragana berraztertzeko kontuetan , eta , beraz , erregimen berria ez da erabat demokratikoa egituran , eta sakontze aldi bat beharko du geroago..

Demokrazia “ sortu ” egin den egoeran ( Erdi Amerikan bereziki ), iraultzaren edo gerra zibilaren eredutik hurbil egoteak zailago egiten du beste sistema batera igaro , eta lehen elkarren etsai zirenak orain politikan aurkari besterik ez izatea ; horrelakoetan , zaila izaten da gobernuaren eta oposizioaren arteko harremana normala izatea ; negoziazioak bake negoziazioak izaten dira , eta kanpoko bitartekotzat behar izaten dute.

Iraultzan edo gerra zibilean garaile izan direnek trantsiziozko gobernua eratzen dute , eta indar iraultzaileak alderdi politiko bihurtzen dira , nekez eta zailtasun handiz bihurtu ere , erakunde demokratikoetan jarduteko ( Nikaragua )..

Demokrazia sakondu izan den kasuetan , berriz , aldaketak erregimenetik beretik egiten dira , edota boterean den alderditik , baina aldaketa horiek ez dute sistema politiko egokirik aurkitzen bideratu ahal izateko , oso indar gutxik hartzen baitute parte prozesu horietan. Azkenean , gobernu krisia areagotu besterik ez da egiten , ordezko inolako formularik gabe gainera ; Mexiko da kasu horietako bat.

Europako ekialdeko trantsizioak

Europa Ekialdean , aldaketa politikoak errenkadan etorri ziren laurogeiko hamarraldian . Erregimen sozialistak desagertu ziren , Sobiet Batasuna bera barne. Aldaketa horien eragina hiru mailatakoa izan da , eta adituek trantsizio politikorako prozesuen ‘ aldaketa eremua ’ esaten dio horri. Hona hemen hiru maila horiek :.

• Eremu politiko-instituzionala Zuzen-zuzeneko eragina izan zuen alderdi bakarreko erregimena desagertu zedin ; alderdi aniztasuna ezarri dute erregimen guztietan , kasu bakoitzak bere formula instituzionalak izan arren , parlamentarismo klasikotik ( Polonia , Hungaria ) formula presidentzialistetara ( Errusian edo Errumanian ). Bloke sozialistako herrialde guztiak abiatu dira aniztasun politikorantz , baina ez dituzte zehatz-mehatz kopiatu Europako mendebalean ohikoenak diren taldeak edo joerak. Kasuan kasuko baldintza politiko , historiko eta sozio-ekonomikoen ondorioz , mendebaldeko kultura politikoan ikusten ez diren taldeak eratu dituzte , nekazarien alderdiak , adibidez.• Eremu ekonomiko-soziala.

Arlo honetan ere aldaketa nabarmena izan da , eta ekonomia oso zentralizatu eta planifikatutakoetik merkatu librean oinarritutako sistema ekonomikoetara igaro dira.

Gainera , nazioarteko merkatuan sartzeko joera izan dute. Kontu honetan , kasu bakoitzak bere bilakaera erritmoa izan du , zeren eta herrialde batzuetan aldaketa ekonomikoak abian ziren jadanik sistema politikoa aldatu aurretik , liberalizazioak eta pribatizazioak hasiak baitziren ( Polonia eta Hungaria ); beste batzuetan , berriz , aldaketa politikoa aldaketa ekonomikoa baino lehen izan zen ( Errusia ). Ondorioak ere desberdinak izan dira , zeren eta batzuetan ekonomiak hobera egin baitu ( Txekiar Errepublika , Hungaria ), eta okerrera beste batzuetan , hasieran behintzat ( Errusia , Errumania , Bulgaria )..

• Lurralde eremu nazionala.

Aldaketa ikusgarrienak eremu honetan gertatu dira , Bigarren Mundu Gerraz geroztik finkatutako mugei dagokienez batez ere.

Ziren hiru federazioak ( SESB , Jugoslavia , Txekoslovakia ) desagertu egin dira , eta Alemaniako Errepublika Demokratikoa Errepublika Federalak hartu du bere baitan. Bereizte prozesu horietatik herrialde berriak sortu dira : Eslovakia , Kroazia , Estonia , Letonia , Lituania , besteak beste. Horiek guztiek erregimen demokratikoak ezarri dituzte , konstituzio berrietan oinarriturik..

Europako Ekialdeko herrialdeetako trantsizioak Polonian abiatu ziren , 1980an “ Solidarnosc ” (“ Elkartasuna ”) sindikatua sortu zenean. Sindikatu horrek erronka egin zion poloniar estatuko egitura sindikal eta politikoari , eta erregimenak kontrolatzerik ez zeukan indarra bihurtu zen. Geroago Sobietar Batasunean halako irekitze prozesu bat heldu zen , Mikhail Gorbatxov , Alderdi Komunistako buru izendatu zutenean , autonomia handiagoa eman baitzien “ bloke ” sozialistako herrialdeei , eta horrela prozesu demokratizatzaileak zabaldu ziren. Prozesu horiek Berlingo harresia erori zenean ( 1989 ) iritsi zuten adierazpide sinbolikorik gorena..

Europa Ekialdeko aldaketen oinarrian badira faktore soziologiko garrantzi handikoak ; eta eragin handia izan zuten nazioarteko testuinguruak , gizarte zibilak eta ekonomiaren eragin zuzenak. Gizarteen eta erregimenen arteko harremana aldatuz joan zen urtez urte , eta horrela prestatu ziren aldaketetarako bideak ; adituak , nolanahi ere , ez ziren aldaketa horiek aldez aurretik ikusteko gauza izan..

Sistema sozialistak , beren lehen finkatze aldian , gizarteko esparru guztiak hartzen ahalegindu ziren ( sindikatuak , alderdia , estatuko botereak ); are gehiago , stalinismoa bitartean esparru pribatura heltzeko saioak egin zituen estatuak , baina zenbait adituren iritziz ( Havel ) orduantxe sortu ziren erregimenaren aurkako lehenengo indarrak..

Stalinismoaren ondoren sistema horiek aldatu egin ziren ( sistema sobietarra batez ere ), eta estalinismoa bitartean egin ziren gehiegikeriak jendaurrera atera zituztenean zilegitasun handia galdu zuten erregimen horiek ; harrezkero , itun moduko bat egin zuten erregimenak eta gizarteak elkarri kontra ez egiteko , eta horren arabera , sistema politikoak uko egiten zion gizartea erabat kontrolatzeari , eta gizarteak , ordainetan , sistemaren beraren izatea onartuko zuen..

Egoera hark hiru elementu zituen oinarritzat : despolitizazio handia , tolerantzia handiagoa jarduera ekonomiko pribatuekiko , eta bizitzako baldintza materialen hobekuntza , eta horren truke , herritarrek aintzat edo hartu beharra zeukaten erregimen politikoa.

Egoera horri “ ihes-balbularen estrategia ” deitu izan zaio. 1968an egoera hori zeharo aldatu zuen Txekoslovakiako krisiak ( Pradiktadurarengako Udaberria ), buruzagi txekiarrek politikaren eta ekonomiaren demokratizazio prozesu bat abian jartzen saiatu zirenean.

Varsoviako Ituneko beste herrialde sozialistek arriskutsu iritzi zioten prozesu hari , eta militarrek esku hartu zuten Txekoslovakiako aldaketa haiek aurrera egin ez zezaten , eta demokratizazio prozesu haiek beste inora zabaltzerik izan ez zezaten..

Arestian esan den bezala , Polonian Solidarnosc sindikatua sortzeak ( 1980 ) ahalegin handia izan zen , eta arrakasta handia izan zuen gainera , hainbesteraino non hamar bat urteko epean bloke sozialistako erregimenen aldaketa orokorra ekarri baitzuen . Mugimendu sindikal bat zen hura , sistema politikoaren egituraren baitan zeuden sindikatu klasikoetatik bereizia zena.

Berez , sakoneko aldaketa bat zekarkion indarrean zen egiturari , baina horrez gainera , sindikatu haren azpian erregimenaren aurkako mugimendu politiko oso bat zegoen , hasi eliza katolikotik eta ezkerreko oposizioko sektore laikoetaraino , denak hantxe ziren bilduta..

Oraingoan ere estatuak erantzun autoritarioa izan zuen , Txekoslovakian gertatu bezala hain justu , Jaruzelski jeneralaren 1981eko estatu kolpeaz..

Nolako erantzunak sortzen ziren ikusita , aldaketarako estrategiak erregimenari kontra egiteari utzi zion , eta gehiago bideratu zen ekonomia eta gizarte zibiletara , komunismoaren monopolio politikoa zalantzan jarri gabe. Hortaz , estatu sozialistaren eta etxeko esparruaren artean ziren espazioak hobeto antolatu ziren , eta gizarteak ere egituratuago geratu ziren hainbat tokitan , Hungarian eta Polonian esaterako ; urrats horiez guztiez , erregimenetako buruzagi pragmatikoenekiko negoziazioak abiatu ziren , erregimenak aldatzeko..

Mundu sozialistaren krisiaren beste eragile bat ekonomia izan zen : hasieran , emaitza ekonomiko bikainak lortu zituzten , baina gero , inbertsioen produktibitatea areagotzeko , edota baliabideen banaketa edo berrikuntzak eraginkorragoa behar zuen unea heldu zenean , zeharo zentralizatutako ekonomia haiek ezin izan zioten behar bezala erantzun..

1970 inguruko krisiak latz tratatu zituen herrialde sozialistak , eta hazkunde politikan sartuta zeudela , nazioarteko kreditura jo behar izan zuten , hura finantzatzeko. Politika horren kostuak handiak izan ziren , eta emaitzak , aldiz , eskasak ; buruzagiek egonkortze politikei ekiteko asmoa izan zuen , baina ez zuten arrakastarik izan , gizarte erantzunaren beldur zirelako funtsean..

Egoera hark txarrera egiten zuen , eta protestak areagotuz joan ziren ; protesta horiek , dagoeneko , ez zuten bizi-baldintzen hobekuntza eskatzen , baizik eta buruzagiak edota erregimenaren egiturako hainbat elementuordezkatzea ( esate baterako sindikatuak oso ospe txarra zuten )..

Prozesu horren amaieran , oposizio mugimenduek garbi ikusi zuten sistema sozialisten muga politikoak eragozgarri nabarmenak zirela ekonomiak erreformatzeko ; beraz , ekonomia hobetzeko , mugak kendu beharra zegoen , sistemekin batera , jakina..

Trantsizio horien hirugarren aldia , zalantzarik gabe , “ SESB faktorea ” izan zen.

Bloke politika eta “ gerra hotza ” nagusi ziren garai hartan , Sobiet Batasunak oso gertutik zaintzen zuen bere inguruko herrialdeen jokabidea. Stalinismoaren ondoren , komunismoa eraikitzeko “ nazio bakoitzaren berezitasunak ” kontuan hartu behar zirela onartu zuen , baina 1968an Txekoslovakian izandako esku hartzeak doktrina berri bat ekarri zuen , “ Breznev doktrina ” hain zuzen – Breznev zen garai hartako sobietar buruzagi nagusia –; doktrina haren arabera , herrialde haietako burujabetza mugatua zen , eta zilegi zen gobernuei laguntza militarra ematea , mehatxurik izanez gero ; SESBk erabakiko zuen zein zen mehatxua , Varsoviako Itunaren aurkakoa edo Sobiet Batasunaren nagusitasunaren kontrakoa , sistema ekonomiko sozialistaren kontrakoa edo alderdi komunisten nagusitasunaren kontrakoa..

Europako ekialdeko mugimendu erreformistak doktrina horren beldur izan ziren , harik eta erregimen aldaketak izan ziren arte ; dena dela , Gorbatxov boterera heldu zenean , are gehiago Shevarnadze izanik Kanpo Gaietarako Ministroa , Alderdi Komunistako sektorerik “ gogorrenak ” galtzaile izan ziren , eta doktrina horren azkena heldu zen..

Harrezkero , eta herrialde horietako oposizioko mugimenduak gero eta sendoagoak zirela , 1989an mobilizazio itzelak izan ziren erregimenen aurka. Gobernuek ez zuten indarra erabili egoera kontrolatzen saiatzeko , Errumanian izan ezik..

Kasu guztietan negoziazioak izan ziren oposizioarekin , eta hauteskundeak antolatu zituzten borroka politiko hura bideratzeko . Oposizioko indarrak nagusitu ziren hauteskundeetan , eta txandakatze bat izan zen boterean , Bulgaria , Errumania eta Albanian izan ezik , herrialde horietan alderdi komunista erreformatuak hasieran garaile izan baitziren..

Sobiet Batasuna , nolanahi ere , beste kontu bat da. Herrialdeko egoera politikoa eta ekonomikoa gero eta hondatuago zegoela ( Europako ekialdeko erregimenak aldatzeko prozesuek , gainera , eragin geopolitikoa galtzea ekarri zioten ), Alderdi Komunistako sektore gogorrenek estatukolpe ahalegin bat egin zuten , Gorbatxov boteretik kentzeko ; hortaz , egoera haren bilakaera zeharo bizkortu zen , eta Batasunaosatzen zuten errepublikak agertu ziren egiazko botere elementu gisa , Errusia bera batez ere ; SESBen estatu egiturak ahuldu egin ziren , eta 1991n desagertu egin zen.

Sobietar Batasun ohiko errepubliken artean , lankidetza militar eta ekonomikorako egitura bat sortu zuten , Estatu Independenteen Elkartea ( EIE )..

Ondorio gisa , esan daiteke herrialde horietako transformazio politikoak emaitza desberdinak izaten dituela , nabarmenagoak inondik ere lehenago halako tradizio demokratiko bat izandako herrialdeetan ( Txekoslovakia edo Hungarian esaterako ), horrelakorik ezagutu gabekoetan baino ( Errusia edo Bulgarian , besteak beste ). Izan ere , azkeneko horietan lehengo “ nomenklaturako ” elementu batzuek protagonismo ekonomikoa eta politikoa dute hala eta guztiz ere , eta “ goitik ” zuzentzen dute prozesu hori , eta aldaketen bidea baldintzatzen dute ( aipatzekoa da Errusiako “ konplexu militar industrialaren ” garrantzia , berak biltzen baititu armagintza eta energia industria nagusiak )..

Esanak esan , gogoan izan behar da prozesu desberdinak direla horiek , amaitu gabeak , autokrazia mailarik txikieneko sistemetatik sortuak ; horietan gizarte kontrola ahulagoa zen , eta hala sortu ziren “ gizartetik beretik sorturiko politiko ” batzuk. Gizarte talde horiek negoziatzen hasi ziren erregimenaren baitan erreformaren aldekoak zirenekin sistema politikoa erabat aldatzeko ..

Buruzagi berritzaileak sistema aldez aldatzen saiatu ziren , sistema hala ere mantendurik ; horretarako , boterea nolabait oposizioko mugimenduekin banatu zuten , eta hala demokratizazio prozesu bat abiatu zen , eta aldaketarako mugimendu sozialak ere indartu ziren. Azkenean , botere politikoko “ politiko bigunak ” nagusitu zitzaizkien “ politiko gogorrei ”, eta horrenbestez , sistema aldatzeko negoziaketak hasi ziren oposizioarekin ..

Sistema autokratikoenak zituzten herrialdeetan , erabakigarria gertatu zen bestek eginikoa eta Sobiet Batasunean gertatutakoa ; berehala zeharo itota geratu ziren , orduan erregimenetako elementu kontserbadoreenak baztertu zituzten , eta oposizioarekin negoziatzen hasi ziren. Kasu horietan , alabaina , aldaketak eta hauteskundeetarako deialdiak oso azkar gertatu ziren , aldi berean gizartea desegituratu egin zen , eta lehengo alderdi komunistek nagusitasunari eutsi zioten ; alderdi erreformatuak ziren , inolaz ere , eta lehenengo hauteskundeak irabazi ondoren , eraldaketa prozesua zuzendu ahal izan zuten. Lehen aldian egitura eta ekonomia aldaketak mugatu zituzten , baina geroago , oposizioko alderdiak antolatuago zeudenean , aldaketak sakondu behar izan zituzten.