Geografia unibertsala»Geografia

Lurreko klimak

Eguratsaren egoera gisa definitzen da klima. Tokian tokiko ezaugarriak ditu, latitudearen eta longitudearen araberako ńabardurekin betiere (ozeanikoa, kontinentala). Baina geografoak ez datoz denak bat ?eguratsaren egoera? kontzeptua zehazteko orduan. Batzuek diote Lurreko gainaldeko eremu baten eguratsaren batez besteko egoera ezaugarritzen duten meteorologia gertaeren multzoa dela, denbora bitarte luze batean hartutako tenperatura, prezipitazio, presio, haize, hezetasun eta abarri buruzko datuen batez besteko balioen arabera zehaztua. Hala ere, delako kontzeptua ez da guztiz osoa, ez da erabat zehatza, ez baititu kontuan hartzen eguraldian gertatzen diren aldaketak, eta ia alde klimatiko guztietan gertatzen dira aldaketak.

Beste zenbait adituren ustez, berriz, leku jakin batean gertatu ohi diren egoeren segidatik edo eguraldi motetatik ondorioz ateratzen den egurats egoera da klima.

Klimen sailkapenari buruzko eztabaidak jakinmin handia pizten du meteorologo, morfologo, botaniko eta ekologoen artean. Eskualdetako klimatologiak eskala nozioa behar du, ikertzen den esparrua zabaldu ahala eremu jakin bateko xehetasunak eta ńabardurak lausotu egiten direlako: eskala nozioa azterketa esparruen hierarkizazioari lotua dago. Esparru horietako handienari eremu esaten zaio, eta bere ezaugarri termikoek eta egurats dinamikak zehaztua da.Lurreko klimak klima sistemaren funtzionatzeko eraren ondorio dira.

Klimen artean halako gorabehera handiak egotea sistemaren barruan elkarrekin batera diharduten osagai guztien eraginaren ondorio da.

Klimatologiaren xede nagusia klima motak ?klimen banaketa, hedadura, mekanismoak eta bilakaera? aztertzea da. Leku jakin bateko klima zehazteko hainbat meteorologia elementu ikertzen ditu: tenperatura, prezipitazioa, haizea, hodeiak, hezetasuna, egurats presioa. Orain dela gutxi arte klimatologiari buruzko azterketak bi faktore nagusitan oinarritu dira klimak zehazteko orduan, bi faktore horiek ?alegia, airearen tenperatura eta prezipitazioa? egungo bizimoduan duten eragin handiagatik. Nolanahi ere, une jakinetan, badira aintzat hartu beharko liratekeen beste faktore batzuk: tenperatura, lurraren hezetasuna eta lurruntzea, adibidez, aintzat hartu beharreko faktoreak dira nekazaritzan, irraden energia jarioak aintzat hartu behar diren bezala eguratseko prozesuak ezagutzeko.Klimei buruzko sailkapen bat egitea ez da batere lan erraza, lurraren gainaldeko gertaerak konplexuak baitira oso; gainera, lortu behar den abstrakzio maila handiak zaildu egiten du klimen arteko mugak zehaztea. Hori dela eta, ez da erraza klima eremuak zehatz-mehatz bereizten, trantsizioko zerrenda zabalak baitira tartean, eta horietan klima bakoitzaren eraginak nahasten dira, eta horrek oraindik zailagoa egiten du sailaktze lana.

Klima kontzeptua

Troposferaren egoeran, haren energia egoera eta egoera horrek sortzen dituen gertaerak zehaztuz, une jakin batean eragiten duten faktoreen ekintzaren emaitza da eguraldia (lurraren azaletik gertuen dagoen egurats geruza da troposfera; han gertatzen dira eguraldia eta klima eragiten dituzten gorabehera guztiak). Horren arabera meteorologia aro jakin baten egoera jakin bat Lurreko hainbat tokitan gerta daiteke, hartarako behar diren baldintzak gertatzen baldin badira, betiere.

Baina azken batean eguraldia ez da leku jakin batean ?ohi ez bezala agian? gertatzen ari den zerbaiten une-uneko argazkia baizik, eta leku horretako historia naturalaren une hori ezagutaraztea da duen balio bakarra. Izadia hobeto ezagutu nahian, gertaera jakin hori maiz gertatzen den ala ez (eta, orobat, denboran zehar zer bilakaera izan dezakeen) jakitea da zientzialariei interesatzen zaiena.

Lurrean leku eta une jakin batean gertatzen den eguraldia bere energia egoeraren ondorio da. Bi faktore mota nagusiren arabera aldatzen da eguraldia denboran zehar.

Urtearen iragaitzari lotua dagoen erregulartasun zikliko bat duten eragileek eragile multzo bat osatzen dute, eta multzo hori osatzen dutenen artean Eguzkitik datorren energia da eragile nagusia. Erregulartasunik gabeko kausa zorizkoek osatzen dute, berriz, bigarren multzoa. Hodeiak dira multzo horretako adibide bat; troposferara iristen den energia kopuruan eragina duen gertaera maiztasun jakinik gabeko bat dira, alegia.

Bi faktore mota horien elkar eragin bateratutik konbinazio jakin bat gertatzen da une bakoitzean, eta hori da, hain zuzen, eguraldia deitzen dena. Lehenengo faktoreak besterik izango ez balitz, egoera erregularki aldatuko litzateke denboran zehar, eta horrek argi eta garbi aurre ikus daitezkeen gorabehera batzuk mugatuko lituzke, bilakaera grafikoak marrazten eta aldaketa formulak ondorioztatzen lagundu beharko liguketen gorabehera batzuk, hain zuzen. Bigarren faktore taldeak, berriz, zera eragiten du: alegia, une jakin bakoitzari balio bat egokitu ordez egoera multzo bat egokitzen zaiola, eta egoera multzo horretatik bakar bat gauzatzen dela, aldiko. Eta hala, zenbait urtetako irailaren 10eko egunen multzoan, adibidez, energia egoerak guztietan egoera bera zehaztuko lukeen arren, nekez aurkituko dira bi egoera berdin.

Denboran zehar aldatzen diren, baina ?batez besteko? egoera baten inguruan egonkor eusten dioten parametroen multzoa da klima, eta hura aztertzen duen jakintza, berriz, klimatologia. Meteorologiak ere parametro horiek berak aztertzen ditu,denbora faktorea gehituta, parametro horiek denboran zehar dituzten gorabeherak aztertzeko. Lehenbizi parametro horietako bakoitzaren batez besteko balioa kalkulatzen da. Urteko edo hileko batez besteko tenperatura 15 gradu zentigradutakoa dela esaten bada, denbora horretan jasotako beroa denbora guztian hamabost graduko tenperatura egin izan balu jaso izango litzatekeena adina dela esan nahi da. Batez besteko horrek ez du ordea faktorea nola aldatzen den adierazten. Hori dela eta, parametroaren muturretako balioak zehazten dira lehenbizi, eta informazio gehiago nahi bada, aldaketaren grafikoa egiten da gero.

Klimatologian erabiltzen diren oinarrizko parametroak tenperatura eta hezetasuna dira, baina batez besteko meteorologia egoeretan duen eragina kontuan izanik, landaredia ere hartzen da klimaren kausa eta efektutzat.

Behatze eskalak

Lurra bere osotasunean behatzean ateratzen den lehenbiziko ondorioa da klimak eremuka banaturik daudela, eta zerrenda zabal moduko batzuk bereiz daitezkeela Lurraren inguruan; eremu horiek latitudearen arabera banatuak eta egurats zirkulazio orokorraren joera nagusien mende daude.

Klimen eremukako banaketa nagusi horretan, baina, zati txikiagoak (edo aldaerak) bereiz daitezke, faktore geografikoek eraginak. Hauek dira, hain zuzen, klimen zatikatze txikiago horretan parte hartzen duten faktore geografikoak: garaiera, lurren eta itsasoen banaketa, topografia, itsaslasterrak, eta abar. Oreka dinamikoan dagoen sistema bat da klima gertaera; haren osagai batzuek urte gutxi irauten dute, baina badira beste batzuk mende askotan edo milaka urtetan irauten dutenak ?izotzaldiak, adibidez?.

Espazio eskala Denbora eskala

Klimak aztertzean lau eskala nagusi bereizi ohi dira: makroklima, mesoklima, tokian tokiko klima eta mikroklima, zein bere ezaugarriekin.

? Makroklimak edo eremukako klimak. Geografia eremu handiak ?milaka kilometro koadro? hartzen dituzte (kontinente bat, are planeta oso bat ere), egurats zirkulazio orokorraren kontrolpean. Ez dira, baina, oso-oso interesgarriak, abstrakzio eta orokortze maila handia eskatzen baitute.

? Mesoklimak edo eskualdekako klimak. Eremukako klimaren maila bat osatzen dute, 200-2.000 kilometro bitarteko zabalerakoa, eta maila horretan eskala handikoeraginen, eta, areago, askotan eskualdez kanpoko eraginen mende daude eguratsaren zirkulazioa eta klima.

? Tokian tokiko klimak. Eskualdekako klimaren zati txikiak dira, eta alde handi samarrak izaten dituzte batetik bestera.

Estu loturik daude leku jakinetako (hiri bat, ibar bat, edo baso bat) egurats egoerekin.

Espazioan 100-10.000 metro bitarteko zabalera eta 100 bat metroko garaiera hartzen dute, gutxi gorabehera.

? Mikroklimak. Lur azala ukitzen dauden aire geruzaren eta leku txikien klimak dira. Zehatz-mehatz mugaturiko eremuak hartzen dituzte. Leku horietako egurats elementuak berbertako edo ingurune hurbileko faktoreen eraginpean daude tokian tokiko edo eskualdeko faktoreen eraginpean baino gehiago.Klimak ere, bestalde, denbora eskalaren arabera azter daitezke. Hiru maila bereiz daitezke: paleoklimatikoa, mendeetakoa eta berehalakoa.

Eskala paleoklimatikoa (geologikoa ere deitua) iraganeko egurats egoerak berregiten saiatzen da. Ikerketak ebidentzia geologiko edo paleobiologikoetan oinarritzen dira, klimari buruzko datuak eskaintzen baitituzte zeharbidez, eta klimaren ezaugarri behinenak ondorioztatzen laguntzen.

Azterketa paleoklimatikoak hainbat informazio iturriz baliatzen dira: zuhaitzen hazkunde eraztunak, aintziretako jalkinak (fosilak eta polena aurkitzen baita haietan), itsasoko jalkinak, lur jalkinak, eta abar. Informazio iturri horietan aurkitzen diren datuen zehaztasuna, baina, ez da beti berdina; oro har, zenbat eta aro zaharragoa aztertu orduan eta informazio gutxiago lortzen da.

Mendeetako eta berehalako eskalak, berriz, meteorologia zentroetan jasotako informazio iturrietan oinarritzen dira. Zentro horiek lurrean zein, orain, airean (hegazkinetan edo sateliteetan jarritako sentsore urrutikoak) egon daitezke. Eskala mendeetakoak ehun urteri dagozkion meteorologia gorabeherak aztertzen ditu eta eskala berehalakoak, berriz, orainaldia aztertzen du. Munduko Meteorologia Elkarteak gutxieneko denbora bitarte bat ezarri du erreferentziatzat: hogeita hamar urte.

Denbora eskala

Klimak ere, bestalde, denbora eskalaren arabera azter daitezke. Hiru maila bereiz daitezke: paleoklimatikoa, mendeetakoa eta berehalakoa.

Eskala paleoklimatikoa (geologikoa ere deitua) iraganeko egurats egoerak berregiten saiatzen da. Ikerketak ebidentzia geologiko edo paleobiologikoetan oinarritzen dira, klimari buruzko datuak eskaintzen baitituzte zeharbidez, eta klimaren ezaugarri behinenak ondorioztatzen laguntzen.

Azterketa paleoklimatikoak hainbat informazio iturriz baliatzen dira: zuhaitzen hazkunde eraztunak, aintziretako jalkinak (fosilak eta polena aurkitzen baita haietan), itsasoko jalkinak, lur jalkinak, eta abar. Informazio iturri horietan aurkitzen diren datuen zehaztasuna, baina, ez da beti berdina; oro har, zenbat eta aro zaharragoa aztertu orduan eta informazio gutxiago lortzen da.

Mendeetako eta berehalako eskalak, berriz, meteorologia zentroetan jasotako informazio iturrietan oinarritzen dira. Zentro horiek lurrean zein, orain, airean (hegazkinetan edo sateliteetan jarritako sentsore urrutikoak) egon daitezke. Eskala mendeetakoak ehun urteri dagozkion meteorologia gorabeherak aztertzen ditu eta eskala berehalakoak, berriz, orainaldia aztertzen du. Munduko Meteorologia Elkarteak gutxieneko denbora bitarte bat ezarri du erreferentziatzat: hogeita hamar urte.

Klimen sailkapena

Ezagutzen den klimen lehen sailkapena grekoek egin zuten. Hiru klima eremu handitan banatu zuten Lurra, tenperaturen banaketa globala kontuan harturik: tropikala, epela eta polarra. Harrezkero sistema asko formulatu dira, batez ere mende honetan, baina, oro har, bi joera nagusi bereiz daitezke. Batetik, klima aniztasuna sortzen duten faktoreetan (eguratsaren zirkulazioa, aire masak eta eguraldi motak) oinarritzen direnak, sailkapen genetikoak deituak (Flohn, Alissov edo Strahlerrenak, adibidez), eta, bestetik, klimaren hainbat elementu (elkortasuna eta tenperaturak) konbinatzen dituztenak, sailkapen enpirikoak deituak (Papadakis, Thornthwaite eta, batez ere, Köppen).Flohnen sailkapen genetikoak (1950) Lurreko haize laster handiak eta prezipitazioa hartzen ditu oinarritzat. Kontuan hartzen ditu halaber egurats zirkulazioaren joera orokorrak arotik arora izaten dituen aldeak. Urte guztia haize sistema beraren mende dauden eskualdeak (klima homogeneoa) eta aroaren araberako haizeen mende daudenak (klima heterogeneoa) bereizten ditu. Orotara, zazpi klima eremu bereizten ditu, baina haietako bakoitza zehatz-mehatz mugatzeko zailtasunak direla eta, ez da haien banaketa geografikoa planisferio batean irudikatu, eta mapa ideal bat marraztu besterik ez da egin.Köppenen sailkapen sistema da sailkapen metodo ezagunena eta erabiliena geografoen artean. Landaredi naturala klimaren adierazle bat delako ideian oinarritzen da; haren kategorietako batzuk landare mota batzuen muga klimatikoetan oinarritzen dira, hain zuzen. Köppenek urteko eta hilabeteko tenperatura eta prezipitazio batez bestekoen arabera definitzen ditu klimak; zenbait talde eta azpitalde klimatiko bereizten ditu, eta letrazko kode baten bidez izendatzen. Bost talde nagusi daude, letra larriz adieraziak, eta beren ezaugarriak batez ere irizpide termikoetan oinarritzen dira:A. Klima tropikal euritsua.

Hileko batez besteko tenperatura 18 gradu zentigraduz gorakoa da. Ez da negurik eta euri asko egiten du.

B. Klima lehorrak.

Lurruntzea prezipitazioa baino handiagoa da eta ez dago ur soberarik.

C. Klima epelak eta hezeak.

Hilabete hotzenaren batez besteko tenperatura 18 eta -3 °C artekoa da, eta beroenarena, berriz, 10 °C-tik gorakoa.

D. Negu hotzeko klima epelak.

Hilabete hotzenaren batez besteko tenperatura -3 °C-tik beherakoa da, eta hilabete beroenarena, berriz, 10 °C-tik gorakoa.

E. Klima polarra.

Ez dago aro berorik, eta hilabeteko batez besteko tenperatura 10 °C-tik beherakoa da beti.

Talde horiek guztiak azpitalde espezifikoagoetan banatzen dira, letra xehez adierazten dira, eta beren ezaugarriak prezipitazioen aroz aroko banaketan oinarritzen dira: f. Euritsua urte osoan. Ez dago aro lehorrik.. . Aro lehorra du, udan.. . Aro lehorra du, neguan.. . Montzoi erako prezipitazioa.

Bi letra multzo horiek konbinatuz Köppenen sailkapen sistema osatzen duten hamabi klimak ateratzen dira.