Artea»Zinema, argazkia eta komikia

Zinema

Zinema artea eta teknika da. Film batean mugimendu baten hurrenez hurreneko uneak hartzen dira, giza begiak irudiak ikusteko behar duen baino segida lasterrago batean, pantaila batean proiektatzen dira gero, eta hala irudiak erretinan irauteak mugimendu etengabearen irudipena sortzen du.

Hasieran zinema ez zen ferietako gauza bitxi bat baizik izan, errealitatea mugimenduan erakusten zuen asmakizun bat. Urteen joanean nasa ikuskizun bihurtu zen, eta, hala, zinema izan da XX. mendeko arte berezienetako bat.

Aitzindarien garaia

Louis Lumierek eszena dokumental batzuk filmatu zituen, eta Parisen jendaurrean erakutsi zituen 1895eko abenduaren 28an (Arrivee dit trairt eri gare). Emanaldi hark harrera beroa izan zuen, baina Lurniereren ustez zinemak balio zientifikoa baizik ez zuen. Georges Melies antzerki gizonak, berriz, oso bestelako iritzia zuen zinemaz ; dokumentalaz harago joan zen, antzerkian oinarrituta antolatu zituen filmak, estudioan filmatu zuen, eta hark sortu zituen zineman geroztik erabili izan diren trukaje asko eta asko. Hala bihurtu zen Lurniereren tresna zientifikoa jendaurreko ikuskari, ferietan eta parkeetan arrakasta handia izan zuena.

1896tik 1913ra Meliesek bostehun bat film egin zituen (l opage dans la Lr. ne, 1902), baina haren lan egiteko modu bakartiari berehala nagusitu zitzaion produkzio enpresa indartsuagoa (Pathe, Gaumont, Nordisk Film, Vitagraph, Biograph...)Frantzian sortu bazen ere, zinemak aldi berean egin zuen bidea Estatu Batuetan.

Baina frantses zinema nagusitu zen garai hartan. Pathe produkzio etxe handiak zinemaren alderdi guztiak hartzen zituen : tresnen fabrikazioa eta filmen produkzioa, mundu osoko banaketa eta emanaldia. Gaumont etxea izan zen Frantzian Patheren lehiakide nagusia. Monopoliorako joera hura indartu egin zuen zinema emanaldiak ibiltari izateari utzi eta leku finkoetan egiteak.

Zinema industria gisa sendotzen ari zen bitartean, orobat ari zen bere mintzaira berezia sortzen eta lantzen, eta geroztik maiz erabilitako baliabide batzuk garai hartakoak dira : aldi bereko ekintza, travelling-a, dokumentalaren eta fikzioaren nahasketa, lehenengo planoa. Garai hartan zinemari inongo kultura baliorik ematen ez bazitzaion ere, gero eta harrera hobea zuen ikuskizun gisa : Estatu Batuetan uickelodeora aretoak nonahi zabaldu ziren (sarrerak nikel bat, hau da, bost zentimo, balio zuen aretoak ziren horiek).

Arte baten sorrera

1908tik aurrera aldaketa handiak izan ziren zinemaren industrian. Hobekuntza teknikoek proiekzioetako distira eragozgarri hura kentzea ekarri zuen, eta emanaldiak eten beharra ere desagertu zen. Filmen luzera ere gehitu egin zen, eta film luzearen eta film laburraren arteko bereizketa egin zen. Kanpoaldean grabatzen zen, edo estudioetan bestela, baina kanpoko argia baliaturik. Aldi berean gero eta gehiago erabiltzen zuten argi artifiziala ere.

Garai hartan bertan bai Frantzian eta bai Estatu Batuetan nagusitu ziren kutsu errealistako eta abenturetako atalez ataleko filmek arrakasta handia izan zuten mundu osoan, eta zinemako aurreneko mitoen oinarriak jarri zituzten. Danimarkan, Suedian eta Alemanian ere indar handia ari zen zinema hartzen. Italian historian oinarrituko filmak boladan egon ziren, eta Cabiria (1913, Giovanni Pastrone) izan zen horienartean adierazgarriena : aurkikuntza eta berrikuntza handiak egin baitzituen, batez ere Segundo de Chomon argazki arduradunak asmatuak.

I. Mundu gerrak geldialdia ekarri zion Europako zinemari. Estatu Batuetan procluktore talde batek aurka egin zion Edisonen monopolioari, filmak egiten hasi ziren haren baimenik gabe, eta auzitara ere eramanzuten. Trusten gerra esan zitzaion haren ondorioz, produktore askok Kaliforniara jo zuen, besteak beste kanpoaldean filmatzeko eguraldi egokia zutelako. Honela sortu zen Hollywood. Han hartu zuen beraz egoitza Estatu Batuetako zinema-industriak, orduan sortu ziren produkzio etxe handiak (Warner Bros., Fox, Goldwin, Universal, Paramount) eta sortu zen baita ere star-spstem edo "izar sistema" delakoa. Sistema hori erabakigarria izan zen Estatu Batuetako zineman, produkzio eta merkaturatze sistema osoa horren arabera antolatu baitzen ; lehenengo planoaren erabilerak aktoreen aurpegia ezagutarazten zuen, eta hartara arketipo eta egoera jakin batzuk nagusitu ziren, izar horiek beren irizpide eta baldintzak ezarri baitzizkieten produktoreei . Mary Pickford, Edna Purviance, Tom Mix, Douglas Fairbanks, Rodolfo Valentino dira aldi hartako izar ezagunetako batzuk.

Zinemaren hizkuntzak aurrerabide handia egin zuen gerra garaian David Wark Griffith-i esker. Maila gorenera eraman zuen aldi bereko ekintzen teknika. Kontakizuna muntaketaren bidez egituratzeaz gainera, hainbat baliabide erabili zuen : lehenengo planoa baliabide dramatiko gisa, begihutsezko metaforak, flash-back-a, eremuaren sakonera, kamera mugimenduak... Berrikuntza horiek guztiek haren hi maisu lanetan gorpuztu ziren : Birth of a Natiort (1915), eta Intolerante (1916).

Zinema komikoa Frantzian sortu zen, eta Max Linder izan zuen eragile nagusia. Orobat da aipagarria Andre Deed (Cretinetti).

Estatu Batuetan Mack Sennet-ek komedia egiteko modu berri bat asmatu zuen, umore basa eta bizia, eta pertsonaien tipologia bat finkatu zuen. Haren inguruan umoregile mordo ospe handikoak bildu zituen, gerora batzuk bide hartan gailendu zirenak : Roscoe Arbuckle, Fatty; Ben Turpin ; Buster Keaton ; Harold Lloyd ; Harry Langelon ; Gloria Swanson ; W. C. Fields... Horien guztien artean Charles Chaplin da inondik ere ezagunena, Charlot arlote ibiltari erromantikoaren pertsonaiaren bidez. Gizartearen satira eta ikuspegi sentimentala lotu zituen Charlotek; Tbe Innzigrant (1917), Shoirlder arrats (1918) eta 715e Kid (1921) ditu garai hartako film bikainenak.

Zinema mutua (1919-1929)

Europa: espresionismo alemana, sobietar errealismoa, frantses abangoardia

I. Mundu gerra bukatu ondoren, Europako zinema berriz hasi zen bizitasuna hartzen . Frantzian abangoardiako zinema izan zen aitzindaria garai haietan. Zinemari arte irizten zioten filmegile haiek Germaine Delluc izan zuten gidari ; haiekin batera sortu zen zinemari buruzko saiakera ere. Germaine Dulac, Abel Gance, jean Epstein dira higikunde hartako filmegile batzuk.

Alemanian ere zinemagintzak kutsu abangoardiazale handia izan zuen, bainaoinarri industriala Frantziakoa baino sendoagoa zuen. Industria kimikoak eta bankuek, gobernuaren babespean, Universum Film Aktiengesellschaft (U.F.A.) produkzio etxe indartsua sortu zuten 1917an. Testuinguru hartan sortu zen zinema espresionista : errealitatea oso modu adierazkorrean itxuraldatzen zuen irudietan, dekoratuak, makillajeaketa bihurrituz, eta giro kezkagarrien eta film beldurgarrien bidez. Robert Wiene-ren Das Kabrnett des Dr. Caligari (1919) izan zen aurreneko film espresionista. Haren atzetik etorri ziren : Der Goleni (1920, Paul Wegener), DertLIiide Tod (1921, Fritz Lang), Nosferattt, eme Slrmpbonre des Grauens (1922, F.W. Murnau)... Aldi hartakoa da baita ere Kanuiterspielfilm higikundea, zinema naturalista eta norberaren baitarako joeraduna, pertsonaien psikologia sakontzen zuena. Zinema alemanean hiru filmegile gailendu ziren beste guztien gainetik : F. W. Murnau -Der letzte tldarin (1924), Faust (1920-, G. W.

Pabst -Die frendlos Gasse (1925)-, eta Fritz Lang -Dr. rYlabttse der Spieler (1922), Metropolis (1926) eta DieNiebelzntgen. (1923), ariar arrazaren goraipamena, bere emazte Thea von Harbou-rekin batera egina ; naziek beretzat lan egitea proposatu ziotelarik, Fritz Langek Estatu Batuetara ihes egin zuen.

1924an zinema alemanak krisi handi bat izan zuen eta hango aktore eta zuzendari bikain asko Hollywoodera joan ziren lanera : Erail Jannings, Pola Negri, Ernst Lubitsch, Carl Mayer, F. W. Murnau...

Sobiet Batasunean boltxebikeen iraultzak bultzada handia eman zion zinemari ; 1919an zinemaren industria nazionalizatu zuten, eta 1922an honela zioen Leninek : "arte guztien artean, zinema da guretzat garrantzitsuena". Baliabide gutxi zegoen arren, berehala sortu zen filmegile berrizale andana bat. Dziga-Vertov-ek Ziitenta-Begia zeritzan teoria sortu zuen : fikzio kutsua zuen oro baztertzen zuen, eta clokumentala besterik ez zuen aintzat hartzen, muntaketaren bidez tankeratzeko eta Filmari esanahi jakin bat emateko. Teoria horrek eragin handia izan zuen gerora ere. Muntaketa izan zuen beraz ardatz zinema politiko, epiko, eta askotan liriko hark. Pudovkinek muntaketa analitikoa erabili zuen Griffithen antzera lllat (1926)-; Einsensteinek, berriz, kontraste biziak sortzeko erabili zuen muntaketa ; Bronertosets Potionrkhi (1925) filma iraultzaren epopeia da, eta zinemaren historiako maisulanik bikain eta eragin handieneko bat dela esan izan da.

Zinema sobietarrak eragin handia izan zuen Frantzian 1924tik 1930era ugaritu ziren higikunde abangoardiazaleen artean.

Batetik, zinema abstraktua zegoen, forma hutsezkoa, erritmoan oinarritua ; Viking Eggeling, Hans Richter, Walter Ruttmann eta Fernand Leger izan ziren zinema mota horren eragileak. Surrealismoak eragin handiagoa izan zuen, amets giroko film esperimentalen bidez : La coquille et le clergpntan (Germaine Dulac, 1926), Etoile de mer (Man Ray, 1928), eta, batez ere, Luis Buñuel espainiarraren

Estatu Batuak

Merkatuaren aldetik herrialde hura zen jaun eta jabe munduan : izarren sistemak arrakasta handia zuen, indar handiko mitoak zituen sortuak, baita kontatzeko modu soil baina zuzenak ere. Arrakasta hark hainbat ardatz izan zuen : Cecil B. de Millek gorpuzten zuen zinema ikusgarri handizalea (77)e Ten Conitrtandntents, 1923) ; zinema komikoa -Charles Chaplin (The Gold Rusb, 1925), 773e Circus (1928) eta Buster Keaton (The General, 1926)- ; marrazki biziak : Felix 77.2e Cat (1928), Popeve, Bettp Boop, Walt Disneyren filmak... ; garai hartan hasi ziren baita ere filmegintzan gerora ospe handia izango zuten filmegile batzuk : King Vidor, John Ford, Howard Hawks ; eragin berezia izan zuten aldi hartako Estatu Batuetako zinemagintzan Europatik etorritako filmegileek, alemanek eta suediarrek batez ere ; Sjostrom suediarra (The Atind, 1927), Greta Garbo suediar aktore mito bihurtua, Ernst Lubitsch komediaren maisua, Murnau arestian aipatua (Tabu, 1928), Josef Von Sternberg (Underworld, 1927), eta, batez ere, Erich Von Stroheim aktore eta filmegile austriarra, gizarte burgesaren kritikatzaile amorratua (Greed, 1923).

Zinema ahostuna (1929-1939)

Tbe,jazz Singer (1927, Aland Crosland) film musikalak izan zuen arrakasta handiak bidea ireki zion zinema ahostunari. Lehenengo film horrek film musikal ugari ekarri zituen atzetik ; aldi berean kamerak muga handiak izan zituen mugitzeko, blindaje astunak baitzituen zaratarik ez ateratzeko.

Garai mutuko Filmegile askok kaltegarri iritzi zioten hitzari, antzerki tilmatu bihurtzen zuelakoan zinema, eta muntaketaren sormenezko zeregina gutxiesten zuelakoan.

Baina ikusleek oso harrena ona egin zioten zinema berri hari, eta hark sortutako opereta eta musikalei. Hizkuntza eragozpen izan zuen hasieran zinema ahostunak, baina arazo hori hainbat hizkuntzatan eginiko bertsioekin eta bikoizketaren eta azpitituluen bidez konpondu zen. Zinema bostuna sortzearekin musika, zaratak eta isiltasuna bera baliabide adierazgarri bihurtu ziren, hizketarekin batera.

Estatu Batuetako zinernak arrakasta handiko bi genero sortu zituen garai hartan : gangsterren filmak -Scarface (Howard Hawks, 1931), Little Caesar(Mervyn Le roy, 1930)-, eta komedia -Ernst Lubitscli, Franlc Capra-. Geroxeago, Rooseveltek bultzatutako New Deal politikaren eraginez, eta Hays autozentsurako kodea indarrean jarri izanagatik, gizarte gaien kritikazko filmbikainak egin ziren : lllodern Tintes (Charles Chaplin, 1936), Fttrp (Fritz Lang, 1936), Dead End (William Wyler, 1937), Or Dai ,ly Bread (King Vidor, 1935).

Hamarraldi hartan gailendu ziren, besteak beste, Frank Capra, King Vidor, HowardHawks, john Ford eta William Wyler. john Fordek arrakasta handia izan zuen Tbe Ittformer (1935) filmarekin, eta Stagecoach filmarekin bide berriak urratu zituen western generoan, genero horretan rnaisu izan zelarik. William Wylerrek eremu sakoneraren teknika eta plano-sekuentziarena landu zituen, eta erabat alboratu zuen zinema ruutuaren teknika : jezebel (1938), A/atherrng Heights (1939), 7he Dttle Foxes (1941).

Umorezko zinemaren alorrean, garai mutuko komiko batzuek, Buster Keatonek adibidez, ez zuten ezer aipagarririk egin zinema ahostunaren garaian ; beste batzuek, berriz, egin zuten filin bikainik aro berri horretan ere : Charles Chaplin (Cit» Lights, 1932), Harold Lloyd (Llouie Craz) , , 1932) ; komiko berriak ere agertu ziren : Oliver Hardy eta Stan Laurel bikotea, eta Mani anaiak. Marrazki biziek ere bultzada handia izan zuten, batik bat Walt Disneyren produkzio industrialaren eraginez (Snouv Thbite artcl the Seuert Dtuntfs).

Europa

Alemanian U.F.A. produkzio etxe indartsuaren babespean egin zituen zinema ahostunak lehen urratsak, etxe horrek bere sistema berezia sortu baitzuen zinema ahostuna filmatzeko. Josef von Sternberg-en Der Blaue Eagel (1930) filmak arrakasta handia izan zuen mundu osoan. G. W. Pabst-ek lhestfrorrt, 1918 (1930) film antimilitarista egin zuen, eta Frintz Langek gaizkileen giroa erabili zuen gizarte eta politika gaiak lantzeko : AI-erne Stadt sucht einen llorder (1931), Das testantent uon Doktor lllabttse (1932). Aitzitik, Arnold Frandc doktoreak mendiko zinerna heroikoa landu zuen, nazien zinema epikoaren aitzindari, Stirrnte liber der Mout-Blauc (1930), eta Leni Riefensthal argazkilariak bi film bikain egin zituen nazien pentsamoldea bete-betean oinarri harturik : Trrunrpb des lhillens (1935), Fest der T'olker-Fest der Scbonheit (1937).

Naziek aginpidea hartu zutenean filmegile bikain askok Alemaniatik alde egin zuen : Fritz Lang, Nlax Ophiils, Robert Wiene, Paul Czinner eta William Dieterle.

Frantzian ez zen hots sistema berezirik sortu, eta beraz frantses zinema alderdi horretatik Estatu Batuen eta Alemaniaren mende egon zen. Mendetasunezko egoera lrartan bi filmegile gailendu zuren Frantzian 1930 urte inguruan : Jean Vigo abangoardiazale, sailkaezina eta inkonformista, bi film luze guztiz ere berezi eta bikain egin zituena -Zero de conduite (1933) eta LAtalante (1934)- ; eta Rene Clair -A rtons la liberte (1932), Le dernier ntilliardarre (1934)-. Naturalismoa izan zen ordea II. Mundu gerra aurretik Frantzian sortu zen higikunderik bereziena, herri xehearen historiak kontatzen zituena ; Marcel Carne, jacques Feyder eta julien Duvivier izan ziren higikunde horretako filmegile nagusiak, eta jean Gabin haien film askotako protagonista : Le grand jezr (Feyder, 1934), Quai des brrtntes (Carne, 1938), Pepe- Le-lloko (Duvivier, 1936). Naturalismoaren ildo horretan, baina politikaren aldetik konpromiso handiagoko errealismoz jean Renoir zinemagile handia nabarmendu zen : Tortr (1934), Les bns fands (1936), La grande illttsiort (1937), La regle du jerr (1939).

II. Mundu gerra (1939-1945)

Oro har, gerrak etena ekarri zuen zineenaren produkziora, baliabide guztiak gerrara bideratu baitziren. Estatu Batuetan filmegintzak bi alderdi izan zituen, batetik propaganda hutsezko filmak eta gerra gai harturlli eginak, eta, bestetik, gerrak zuzenean baldintzatu ez zituen filmak. Filmegile bikain askok lan egin zuen Estatu Batuetako gudarostearentzat, besteak beste NhIy IueFight dokumental sailean (Frank Capra, john Ford, William Wyler, John Huston). Gerran oinarritutako fikziozko filmen artean aipagarriak dira : 7he Great Drctator - (Charles Chaplin, 1940), Mrs. dliurziver (William Wyler, 1942), AirForce (Howard Hawks, 1943), Casablanca (Michael Curtiz, 1943), Objective Burura (Raoul Walsh, 1945) ; Ernst Lubitschek nazien aurkako satira paregabe bat egin zuen 1942an : To Be or Not to Be.

Bestalde, gerra garaian garrantzi eta eragin handiko filrnegile batzuek film bikainak egin zituzten. John Fordek gizarte arazoei buruzko bi maisulan egin zituen : 77j e Grapes of iVi -atb (1940) eta Hour Green tuas nzp Valley (1941). Orson Wellesen Citizen Kane ( 1941) filmak zeharo irauli zuen zinema : oso hurbileko kamera objektiboak erabiliz, kamera angelu bitxien bidez, planosekuentziaren erabilera berrizaleaz, kameraren mugimendu eta argiaren erabilera bereziaz, berrikuntza tekniko guztiak bildu zituen film horretan eta hurrengoan (77he MagnzficerztAnzbersorzs, 1942), bide berriak urratu zituen eta zinema egiteko era aldatu zuen. Garai honetakoa da orobat aurreko hamarraldian sortua zen genero beltzari bultzada handia eman zion film bikain bat, john Hustonen Tbelllaltese Falcon (1941), Dashiell Hammett idazlearen eleberrian oinarritua . Alfred Hitchcock, ingeles.filmegile Estatu Batuetan bizileku hartua ere, orduan hasi zen ospea hartzen bere film batzuei esker : The Shadotu of a Dottbt (1942), Spellbozuzd (1945).

Ingalaterran indar handia hartu zuen dokumentalak, gerra egoera haren ispilu izan baitzen. Dokumentalerako joera horrek eragina izan zuen gerrako fikziozko filmetan ere : In lY`hich lhe Serve (Noel Coward, 1942). Bestelako filmerik ere egin zen urte haietan Ingalaterran, 773e 7. ief of Bagdad (Michael Powell, 1940), Brref Eucotuzter - (David Lean, 1945).

Sobiet Batasunean zinemak etenaldi bat izan zuen 1941ean, estudioak ekialderantz eraman behar izan zituzten, eta ia gerrako dokumentalik baizik ez zen egin, harik eta Stalingradoko garaipenaren ondoren pixkanaka-pixkanaka fikziozko filmak egiten hasi ziren arte ; Eisensteinek 1945ean bukatu zuen Ivcin Gorznij, Ivan Izugarriari buruzko filma bi partetan egina, film barrokoa eta espresionista ; Prokofieven musikari loturik, zinemaren mintzaira berri baten saioa izan zen.

Frantzian oso bestelako egoera zegoen, alemanek beretua baitzeukaten. Filmek ez zuten gerraren inongo aipamenik egiten.

Testuinguru horretan, aipagarriak dira Marcel Carnek eginiko Les erzfarzts du paradis (1945), Jacques Prevertek idatzia ; Henri- Georges Clouzot-en L'assasht habite au 21 (1942) eta Le corbeazz (1943) polizia filmak ; eta Jacques Becker-en Dernreratout (1942).Aipagarria da baita ere Danimarkan, nazien mendean, Carl Theodor Dreyer-ek inkisizioari buruz egin zuen filma : lrredens Dag (1940).

Gerraondoa (1945-1960)

11. Mundu gerraren bukaerak aldaketa handiak ekarri zituen zinemara. Teknikaren aldetik, kolorezko filma eta pantaila handia nagusituz joan ziren pixkanaka-pixkanaka.

Zinemaren produkzioak indar handia hartu zuen Asian (Japonia, India, Hong Kong), eta Latin Amerikan (Mexiko, Brasil, Argentina), eta ez bakarrik ordu arte bezala Estatu Batuetan eta Europan. Finantzen aldetik, nazioarteko koprodukzioen sistema jani zen abian. Orduan sortu ziren baita ere zinemaldiak, filmen erak ustoki eta azoka gisa (Cannes, Venezia, Berlin), eta era hartara ezagutu ziren ordu arte zinemagintzan indar handirik izan ez zuten herrialdeetako filmak.

Estatu Batuak

Estatu Batuetan zinemak gorabehera handiak izan zituen gerraondoan. Alde batetik, justizia sailak Hollywoodeko produkzio etxe handien jarduera monopolisten aurka egin zuen, eta filmen produkzioa eta filmen emanaldia bereiziarazi zien. Bestalde, Maccarthy senatoreak komunismoaren aurkako ekinaldi bat egin zuen haren ustez Estatu Batuen aurkako jarduerak eta pertsonak zirenak zinematik uxatzeko. Ekinaldi horren ondorioz filmegile, aktore, eta idazle asko komunistatzat salatu zituzten eta ez zieten industria hartan lan egiten utzi.

Zerrenda beltzek eragin handia izan zuten, eta izu handia eragin zuten lanbide hartan ziharduten artista askorengan. Aipagarria da Elia Kazanen kasua, alderdi komunistako bere kideak salatu baitzituen, eta salatariaren eredu gisa geratu baitzen. Bestalde, telebistaren konkurrentziak eragin handia izan zuen zinemaren produkzioan. Baina hala eta guztiz ere Estatu Batuetako zinemak gailen jarraitzen zuen mundu osoan, bere banaketa sare indartsuari esker batez ere.

Hamarraldi horretan zinema beltzak indar handia izan zuen ; indarkeriaren eta erotismoaren bidez gizarte ustel baten irudia ematen zuen, Estatu Batuetako garai hartako gizartearen ispilu, eta nobela beltzeko idazlenagusiak egokituz : Gilda (Charles Vidor, 1946), 777etadtfronz Shangai (Orlon Welles, 1947), Crossfire (Edward Dmytrik, 1947), Tlze AsphaltJzuzgle (John Huston, 1950).

Aipagarriak dira garai hartako filmegile hauen lanak : John Huston -77ze Treaszu -e of Sierra lladre (1947), Kev Largo (1948) ; Afi •r - cau Queen (1952)- ; Elia Kazan -A StreetcarNanzed Desire ( 1951), hiva Zapata! (1952), On the lhaterfrout(1954)- ; Billy Wilder-77)e Lost Weekezzd ( 1945), A Forerrzg Affair (1948), SzuzsetBozrlevar-d (1950)- ; Fred Zinnemann -Higb Mon (1952), Fronz Here toEternitp (1953)-; Nicholas Ray (Johrzu) , Gititar, 1953) ; Alfred Hitchcock (Strcuzgers on a Tr •a rn, 1951). Komedia musikala berrituegin zen 1951z geroztik, batez ere bi filmen eraginez : Arz Anzerican in Paris (Vincent Minnelli, 1951) eta Sirtging in theRain (Stanley Donen, Gene Kelly, 1952).

Joera errealista eta gizartearekiko kritiko horren aurrean, superprodukzio sasihistorikoekindar handia izan zuten : Quo Yadis.% (Mervyn Le Roy, 1950), The Ten Connnarzdnzents (Cecil B. De Mille, 1956), Ben Hur (William Wyler, 1959). Westernak indarrean jarraitu zuen oraindik bolada batean, batez ere John Forden maisulanei esker : Mv Darlirzg Clemeutine (1946), FortApache ( 1947), The tuan Who Shot Liberly i alance (1961).

1950 inguru hartan sortu zen zientzia fikziozko generoa, gizarte nahasmenen eta aurreramendu teknologikoen arriskuaz ohartaraztenzuena : 71 e Da p the Earth Stood Still (Robert Wise, 1951), The Inci •e dible Shrinking Maiz (Jack Arnold, 1957).

Neoerrealismoa

Italian sornrtako neoerrealismoa izan zen gerraondoko higikunde aipagarrienetako bat. Egiantzekotasuna harturik helburu, eta errusiar zinemaren eta britainiar dokumentalismoaren eraginez, higikunde horrek gizarte kezkak adierazten zituen, herri xehearen historiak kontaturik ; horretarako agertoki naturalak baliatu zituen, eta uko egin zien aktore profesional, clekoratu, makillaje eta gainerakoei. Aurreneko filma Ronzn citta apena izan zen (Rosellini, 1945) ; erresistentziari buruzko drama zen, eta eragin handia izan zuen mundu osoan. Haren ondoren egin zituen Paisd (1946), Germani a, arno zero (1948), Strouzboli, terr-a di Dio (1950), i iinggro irz Italia (1953). Rossellinirekin batera, Vittorio de Sica -Ladri di biciclette (1948), Mirncolo arlliJano (1951)- eta Luchino Visconti -La teren h •enza ( 1948), Senso (1954)- izan ziren neoerrealismoaren adierazle nagusiak. Alberto Lattuada, Pietro Gerroi, Luigi Zampa eta Giuseppe de Santis filmegileek neoerrealismoaren beste alderdi batzuk landu zituzten. Guztiz berezia izan zen Federico Fellinik La strada (1954) filman egin zuen ekarria. Neoerrealismoaren ondoren italiar erako komedia etorri zen ; Luigi Comenciniren Pan, amore e fantasia (1953) filmak eman zion hasiera, eta ikusleen harrera ezin hobea izan zuen zinema joera hark star-system bat finkatu zuen aldi berean Italian.

Nouvelle Vague eta Free Cinema

Frantzian gerrak, eten handia ekarri bazuen zinemara, ez zuen isla handirik izan filmetan. Film gehienak gerra aurreko tilmegile berberak eginak izan ziren, kalitate handiko filmak ziren oro har, baina ez zuten berrikuntza handirik ekarri harik eta "Nouvelle Vague" higikundea sortu zen arte.

Fllmegile horien artean aipagarriak dira : Rene Clement (_Lesrllaudrts, 1947 ; JeuxIzzter •drts, 1952) ; Rene Clair (Le Silence est d'o) •, 1947 ; Poi -te desLrlas, 1957) ; Jean Renoir (7be Runen, 1950 ; Le ca) -rosse d'or; 1952 ; Fr •encb Caucdrz, 1954) ; Marcel Carne (Lespoztes de la ru.rit, 1946 ; Les trichezn -s, 1958) ; Jean Cocteau (La Belle et la Bete, 1945 ; Le testament d'Orpbee, 1960) ; Henri-Georges Clouzot (Quar des Orfez)res,1947 ; Le Salaire de la peur, 1952) ; Jackes Becker, (Casgne do) -, 1952 ; Le Tr •o tr, 1959). Aipatu beharra dago baita ere Jacques Tati-ren umorezko film ia mutu eta oso bereziak : _jotu - defete (1949), Les vacances de M. Hnlot (1953).

"Cahiers du Cinema" aldizkariaren inguruan bildutako kritikari talde batek indarrean zegoen zinemaren alcademizismoa arbuiatu zuen, eta "egilearen zinema"renalde egin zuen. 1956tik 1959ra tilmegile berri batzuek beren lehen filmak egin zituzten, eta haien ekarri berrizaleari "Nouvelle Vague" cleitu zitzaion. Hauek ziren zuzendari aipagarrienak : Roger Vadim (Et Diezr tren la fenzme, 1956), Claude Chabrol (Le Beau Senge, 1958), Francois Truffaut (Les Quntrecerzt coups, 1959), Alain Resnais (Hi) -osbinzn, mon anzour, 1959), Jean-Luc Godard (A botadesorrffle, 1949). Higikunde horrek frantses zinema zaharkitua astindu eta asaldatu bazuen ere, ez zuen joera bateratu gisa iraun, eta filmegile haiek zeinek bere bidea hartu zuen berehala.

Ingalaterran, batetik, Laurence Olivier-ek egin zituen Shakespeareren egokipenek sona handia izan zuten (Hanrlet, 1948 ; Rrcbn) -d 111, 1955). Bestetik, aipagarriak dira filmegile jakin batzuen lanak David Lean (Olizvr Tudst, 1947 ; Tbe Bridge on tbe Rirvr Kuvai, 1957) ; Carol Reed (Tbe 775rrd Man, 1949) ; Ealing produkzio etxearen komediak, gehienak Alec Guinness aktorea zutelarik protagonista (Tbe dian in the White Surt, 1951). "Free Cinema" higikundeak berrikuntza ekarri zuen Ingalaterrako filmegintzara ; filmegile haiek herri xehearen arazoak eta kezkak adieraziko zituen zinemaren alde zeuden, eta ildo horretatik bultzada handia eman zioten dokumentalari, ikuspegi garratz eta ezkorraz. Higikunde honetakoak dira Toni Richardson (Look back in Auge) -, 1959), Karel Reisz (Satrn -dal A 1»t and Sunda.) , lCornirzg, 1961), Lindsay Anderson (If :.., 1968).

Zinema beste herrialde batzuetan

Espainian zinema oso egoera kaskarrean zegoen, bai gerraondoko krisi ekonomiko latzagatik eta bai Francoren zentsura gogorragatik . Filrn folldorikoak eta sasihistorikoak ziren gehienak, harik eta Juan Antonio Bar - dem eta Luis Garcia Berlanga filmegileek 1950eko hamarraldian nolabaiteko berrikuntza ekarri zuten arte ; Bardemenek italiar neoerrealismoaren bidea jorratu zuen eta Berlangak umorea eta satira : Brerzuenrdo, Mr. dlnr •sball (Berlanga, 1952), Comicos (Bardern, 1953), Calabucb (Berlanga, 1956), etab. Hamarraldi horren bukaeran beste bi filmegile berrizale agertu ziren : Marco Ferreri italiarra, Rafael Azcona idazlearekin batera tenore beltza landu zuena -EI pisito (1958), El cochecito (1960)- eta Carlos Saura (Losgolfos, 1958).

Eskandinaviako zinemagintzak ere berpizte bat izan zuen gerra ondoren, batez ere Ingmar Bergetan filmegileari esker. Pertsonaren barne liskarrak izan ziren haren lanaren ardatz nagusia, baita erlijio krisia ere : Det sjunde inseglet (1956), Srzzzrltrorzstcrllet (1957). Aipagarria da baita ere Alf Sjoeber- suediarra : Hets (1944), Froken JrrJie (1950). Luzaroan tiletik egin gabe egona, Dreyer maisuak bi Film handi egin zituen aldi horretan : Ordet(1955), Ger7r-rrd (1904).

Luis Buñuel Mexikon bizileku hartutako espainiarrak eragin handia izan zuen Alexikoko zinemagintzan, nahiz Espainian eta Frantzian ere lan egin zuen geroztik.

Haren zinema kritikoa eta berrizalea zen, eta ukitu surrealistak zituen : Los olrddados (1950), Nazar[;i (1958). Emilio Fernandez tilmegile mexikarra izan zen Mexikoko zinemako beste oinarria, beste maila batean, eredu ohiturazaleari jarraiturik. Argentinan aipagarriak dira Leopoldo Torre Nilson, Lucas Demare eta Fernando Ayala zuzendarien filmak. Brasilen Lima Barietok 1953an egin zuen O Cangaceiro filmak arrakasta handia izan zuen mundu osoan. 1960 inguruan tilmegile talde batek ( I Roy Guerra, Glauber Rocha, Joaquin Pedro de Andrade.. J "Cinema Novo" deritzan higikundea sortu zuen : kolonialismoaren aurkako joeraren baitan, garai haietako kultura eta politika giroaren eraginez, bide berriak urratu zituen eta hats berria eman zion Brasilgo zinemagintzari .

Japoniako fiLnegintza hasiera-hasieratik oparoa izan bazen ere, 1951 arte ez zen mundu osoan ezagutu, harik eta Akira Kurosawak Veneziako zinemaldiko lehen saria jaso eta zinemazaleak harrituta utzi zituen arte Rcrsbomon fiLnarekin. Kurosawarekin batera -Shisbrniu no Sanzzn -ai (1954)- Yasujiro Ozu eta Kenji Mizoguchi dira japoniar filmegile nagusiak. Ozuk familiako giroa hartu zuen ia gai bakartzat ; filmatzeko era guztiz ere bereziak, alferrikako apaindurarik gabe, eta denboraren eta espazioaren ikuskerak mundu osoko zinemaren maisu bihurtu zuten Ozu -dlrnzakata sbrmai (1950), Tokilo mouogatari (1953)-. Mizoguchi ere maisu handia izan zen, estilo berezi bat landu zuen bere film ugarietan, eremu sakonera eta plano-sekuentzia harturik ardatz : Ugetszz rl/ouogatar •i (1953), Sausbo dailu (1954). Aipagarriak dira baita ere Kon Ichilcawa, Mikio Naruse eta Sojei Imamura zinemagileak, beste askoren artean .

Indiatik, berriz, munduko film produkzio handiena hangoa izan arren, oso guLYi ezagutzen da mendebaldean, ezpada Stayajit Ray eta Bienal Roy filmegileen lanak.

1960-1980

Zinemak ordu arteko joerari eutsi zion oro har. Izan zen hala ere aldaketarik, Estatu Batuetako zinema berriz ere nagusitu zen, tokian tokiko filmegintzak bolada batez gora egin arren. 1960-1970eko gizarte eta ohitura aldaketek eragina izan zuten zineman. Zinema politiko kritikoak indarrahartu zuen autore zinemaren goraldiarekin batera ; aldi berean, produkzio etxe handiek hondamenei buruzko filmak egin zituzten hasieran, eta gero zientzia fikziozkoak eta espaziokoak, eta dirutza handiak irabazi zituzten.

Zinema ikusgarri, ihesbide hutsezko eta irabazi handiko horrekin batera, herrialde jakin batzuetan oso bestelako iritzi eta asmoetako filmegileak eta joerak sortu ziren . Hala, Alemanian zinemagileen belaunaldi herri batek zeresan handia eman zuen 1970eko hamarraldian. Baita suitzar filmegile batzuek ere (Tanner, Goretta, Sclunid).

Zinema sobietarrean zuzendari gutxi batzuk zeuden zinema ofizialaren zurruntasunetik kanpo (Tarkovski, Konchalovsky), eta Europako ekialdean sortu ziren filmegile berezienak (Polanski, Milos Forman, Dusan Makavejev) Europako mendebaldean edo Estatu Batuetan kokatu ziren azkenik.

Zinema alemanaren berpizkundea

Luzaroan ia emaitza nabarmenik izan gabe, zinema alemanak 1960 inguruan egin zuen gora, belaunaldi berri baten eskutik.

Zeinek bere estiloa zuen arren, kultura iturri beretsuak zituzten : folletoia, Estatu Batuetako zinema beltza, opera, kabareta, melodrama... Hauek izan ziren filmegile aipagarrienak: Volker Schlondorff -Der.jtmge Torless (1966), Die verlo) -ezte Ebre der Katharina Bltrm (1975)-; Alexander Kluge -Die Artisten in der Zirkarskuppel.- ratlos (1968)-; Rainer Werner Fassbinder, belaunaldi hartako filmegile oparoena eta agianezagunena, Alemaniako gizartearen kronika garratza egin zuen haren Filmetan -Die Bitteren Trlnerz der Petra vorr Kant (1971), Augst esserz seele atrf (1973), Die Ebe der 1Laria Braanz (1978), LO rVlarleerz (1980)- ; Werner Herzog -Agrrirre, der Zori Gottes (1972), Nosferatu (1978)-; jean-Marie Straub -Cbrorzik der Anna Magdalena Bacb (1967)-; Win Wenders, geroztik Estatu Batuetan lan egina -Alice in den Stddterz (1973), Der amerikartrscbe Freauzd (1977), Paris-Texas (1984)-.

Frantses zinema

"Nouvelle Vague" higikundea desagertu ondoren, higikunde horretako filmegile batzuek baizik ez zuten aurrera egin filmegintzan, geroztik hasitako beste batzuekin batera : Jean-Luc Godard, bilatzaile eta berritzaile amorratua -Alpbaville (1965), PierrotleForr (1965)-; Claude Chabrol, probintzietako giroen erretratugile bikaina -La fenznze infidele, Le boucber (1970)- ; Francois Truffaut -Les quatre cent coarps (1959), Tirez sin - lepiarriste (1960), La ratrit anaericaine (1973)-, Alain Resnais-L Azxrzee derrzrere a llarrenbad (1961), La Guerre est finie (1965)- ; Louis Malle -Ascenseur poza 1'ecbafatrd (1958), Laconrbe Lucien (1974), Atlautic City (1980)-; Jean Pierre Melville -Le sanzoznai (1967), L'armee des ombres (1969), Le cercle rozrge (1970)-.

Halaber dira aipagarriak, Frantzian ez ezik nazioartean oso ezagunak izan baitziren, Frantziako zinemagintzan ospetsu izandako aktore batzuk : Brigitte Bardot, jean-Paul Belmondo, Alain Delon, Michel Piccoli, jeanne Moreau.

Espainiako zinema

Franco hil aunretilcako zentsurak zorrotz mugatutako zinema hartan, eta arestian aipatu diren Berlanga eta Bardean filrnegileez gainera, Carlos Saura -La taza (1966), Ana los lobos (1972), LaprrnraArzgelrca (1974)eta Basilio Martin Patino -Nueve cartas a Benta (1965), Cartciorzes pona despues de urra guerra (1971), Qareridrsrnros uerdugos (1974)-, nabarmendu ziren gainerako filmegile oro har eskasen artean. Bestalde, Bardemek ez zuen aurreko hamarraldiko filmen bikaintasuna berriz iritsi, eta Berlangak egin zituen bizpaihiru film bikain : Plcrcrdo (1962), El verdugo (1963). Giro hartan gertaera berezia izan zen Bartzelonako Eskola esan zitzaionaren sorrera, abangoardiazalea eta naturalismoaren ukatzailea ; ez zuen askorik iraun, ezta harrera onegirik ere izan jendaurrean, baina hura izan zen geroztik filmegintzan buru-belarri aritutako filmegile batzuen abiapuntua : Vicente Aranda, Gonzalo Suarez... Aipatzekoak dira baita ere Jose Luis Borau (Furtruos, 1975), Manuel Gutierrez Aragon (Sorzcirrtbulos, 1977), eta Ricardo Franco (La fanzrlra de Pascrral Dararfie, 1975). Baina Luis Buñuel da, inondik ere, espainiar filmegile ospetsuena eta bikainena. Mexikon eginiko filmen ondoren,Virrdiana (1961) filmatu zuen, Espainian egin zuen film bakanetako bat, arrakasta handia sortu eta haserre handiak piztu zituen film bikaina ; geroztik Frantzian ari izan zen gehienbat : La Yoie Lactee (1968), Belle de Joan (1967), Trrstarza (1970), Le Cbarme discret de la boriigeoisie (1972), LeFarztonre de la l rberte (1974), Cet obsczu • objet dit desrr (1977).

Estatu Batuen nagusitasuna

Estatu Batuetako zinemak indarra galdua zuen 1950eko hamarraldian, zentsuraren eraginez, besteak beste. 1960ko hamarraldian giroa aldatzen hasia zelarik, film kritiko eta politiko asko egin ziren herrialde haren arazoen ispilu gisa (arrazakeria, gazteen protestak, Vietnamgo gerra). Ohitura eta jokabide berriek ere izan zuten eraginik komedietan, musikaletan eta westernetan.

1950eko hamarraldian filmegile askok Estatu Batuetatik alde egin zuen. Hamarraldi honetan, berriz, egoera alderantzizkoa zen. Europa ekialdeko filmegile bikain batzuek (Forman, Polanski) Estatu Batuetan hartu zuten bizilekua eta Europako mendebaleko beste batzuek (Bergman, Antonioni) film batzuk egin zituzten Estatu Batuetan .

Bigarren Mundu gerraren ondoren sornr ziren filmegile handiek lanean jarraitu zuten : Elia Kazan Anterrca, Anterica ( 1964), 777e Arrangenrent (1969)- ; Billy Wilder eta bere komedia garratzak -The Apaimient (1960), Irnta la Dotrce ( 1963), Kiss lle, Stzrpid (1964), The Fortune Cockie (1966), Avanti (1972), Tbe FrontPage (1974); John Huston -Tbe Nrgbt of tbelguana (1964), Fat City (1971), 77ze llan llrbo lhotdd be King(1975)-.

Stanley Kubrick zinemaren historiako filmegile handienetako batek Estatu Batuetan egin zituen bere film gehienak, ingelesa izan arren. Genero asko lanclu zuen etaguztietan izan zen maisu : zinema beltza (Tbe Killiug, 1956), gerrako film antimilitarista (Patbs of Glory, 1958), zinema historikoa(Spartacus, 1961), komedia (Dr. Strangelove ..., 1963), zientzia fikzioa (2001, a Space Odyssey, 1968), indarkeriari buruzko gizarte kronika (A Clockzyork Orange, 1972), zinema historikoa (Bar-rpLpndon, 1975), beldurrezko zinema (T7he Sbining, 1979).Produkzio etxe handiak konturatu ziren gizartea kritikatzen zuten filmak inbertsio ona zirela, eta hala ikuspegi hori zinema genero guztietan islatu zen. Garai hartako filmegile ugarien artean aipagarriak dira, besteak beste : Robert Rossen (The Hustler •, 1961 ; Lilitb, 1964) ; Richard Brooks (In Cold Blood, 1967) ; Mike Nichols (Tlze Gradzrate, 1967) ; Arthur Penn (Tbe Cbase, 1966 ; Bonnie and Clyde, 1967 ; Little Big 1llan, 1969) ; John Schlesinger (rllrdnigbt ComboY, 1969) ;Dermis Hopper (Easy Rider •, 1969).Bestalde, zinema musikalak bere bideajarraitu zuen gaiez eta itxuraz eraberriturik : West Side Story (Robert Wise & Jerome Robbins,1961), t1ly FairLady (George Cukor, 1964), He1lo, Dollp! (Gene Kelly, 1969), Cabaret ( Bob Fosse, 1972), Harr (Milos Forman,Umorezko zineman aipagarriak dira Jerry Lewis -777e Ntttty Professor •, (1963), Tbe Big Moutb (1967)- eta Mel Brooks -The Producers (1968), Yoznzg Frankestein(1974)-. Woody Allen kasu berezia da, lehenengofilmetako umorea tindu zuen Bananas (1971), Sleeper (1973)- eta AnnieHall(1976), Interiors ( 1978) eta PIarzbattnrz,(1979) filmekin umore landuago eta garratzagobaten bidez New Yorkeko goi mailakogizarte liberala aztertzeari eta kritikatzearieman zitzaion. Hurrengo hamarraldietandu film bat, eta bide guztiz berezi bat filmguztietan berdina landu izan du, Estatu Batuetanbaina bai ordea Europan.Westernaren baitan, alde batetik filmbatzuek auzitan jarri zuten indiarren kolonizazioa,arauei jarraitzen zieten filmak egin ziren ;azken joera horren jarraitzaile eragin handiko bat Sani Peclcinpah izan zen : Ride tbe High Country (1961), The Wild Burtcb (1969).Zinema independentearen alorrean aipatzekoada John Cassavetes aktore eta zuzendaria (Sbadoms, 1960 ; A R omarz under Inflnence, 1974). Eta undeground edo industriatikJonas Mekas (Tbe Brig, 1965), Andy Warhol (Sleep, 1963) eta haren jarraitzaileak diraezagunenak.1970 inguruan filmegile belaunaldi berriegun ere ekinean jarraitzen duena : FrancisFord Coppola -777 e Godfntber (1972), 773 e Goclfatber 11 (1975), Apocalypse Noto(1979)- ; George Lucas American Graffiti(1973), Star Wars (1977)-; Steven Spielberg -Duel (1971), •Jaurs (1975), Close Encoun ters of tbe T7hir •dKind (1977), Raiden of the Lost Ark (1981), E. T, the Extra-Terrestrial (1982)- ; Martin Scorsese -Taxi Driver (1976), Tlze Last ll`altz (1978), 77ze RagingBt.rll (1979), AfterHours ( 1985)-; Peter BogdanovichDarsY Miller (1974)-.Bukatzeko, Estatu Batuetako zinemarenindustriak mundu osoko filmegile bikainakerakarri zituen. Horien artean, aipagarriakdira Milos Forman txekiarra -Taking Off(1971), Oneflety over tlhe Cuckoo Nest (1975), Ragtime (1981), Anradens (1984)- ; eta RomanPolanski poloniarra -777eFearless hamprreKillers(1967),Rosentaij sBaUy (1968), Cbrnatotyn ( 1974)-.

Italiako zinemaren sendotasuna

Hauek dira, oro llar, italiar zinemak bihamarraldi horietan izan zituen ezaugarri etajoera nagusiak bidea egina zuten filmegileengizarte sistema kritikatzen zuten film politikoakitaliar komedia ; zinema erotikoa, Europakolehena produkzio kopuruan ; eta zinemareneta telebistaren (RAI) arteko lankidetza.Roberto Rossellini neoerrealismoarenmaisuak tikziozko zinema utzi eta dokumentaldidaktikoak eta historikoak egin zituen telebistarako : L'etcr deIferro (1965), La prisedupotworrparLottis JV(1966). FeclericoFellinik bere ametsezko mundu kritiko etairudimen handikoari eman zion bide : O#o e ntezzo (1963), Grtrlietta degli spiriti (1965),Satvr •icon (1969), Amarcar •d (1973),Casarzovaegiten jarraitu zuen gizonen arteko inkomunikazioa harturik gai nagusitzat : La notte(1967), ZabriskiePornt (1970). Viscontik unehistoriko nagusien deskribapena eta aristokraziarenzuen, bere ikuspegi marxista eta barrokotik : Il gattopardo (1963), La caduta degli dei (1969),11Iorte a irertezia ( 1971), L'inuocente(1976).Hauek dira bere film nagusiak bi hamarraldisiak, gero aipatuko diren Bernardo Bertolucci, Marco Ferreri eta Pier Paolo Pasoliniz gainera : Francesco Rosi -Saluatore Giulratzo (1961), Uominr conh •o (1970), Il caso Mattei (1971)- ; Elio Petri Irzdagrne di utz cittadino al drsopra dr ogttr sospetto (1970)- ; Liliana Cavani : Poriiere di notte (1973), polemika handia sortutakoa. Marco Bellochio izan zen kutsu politiko garbieneko italiar filmegilea garai hartan : I pugnr en tasca (1966), Nel uonte del Padre (1971), dlarcia Trronfate (1976) ; Paolo eta Vittorio Taviani anaiak : Allosatzfan (1974), Padre padrorze (1976).

Pier Paolo Pasolini italiar kulturako pentsalari bikainetako bat izan zen. Bere ikuspegi marxista eta kristautik, lirika eta garraztasuna nahasi zituen eta polemika sortu zuen bazter guztietan. Haren leleen filmak baztertuen eta langileen aldeko filmak izan ziren : Accatone (1961), lelarena Roma (1962), Uccellani e ttccellini (1966). Il Mangelo secoatdo lllatteo (1964) erlijiozko film berezia egin zuen, eta gero Greziako trajedia klasikoak egokitu zituen : Edipo Re (1967), dledea (1969). Ondoren "bizitzaren trilogia" egin zuen : II Decamerotze (1971), I raccartti di Canterbtuy (1972), II,frore delle dlille e erna notte (1974), eta, azkenik, Salo o r 120giornr di Sodonra (1970).

Marco Ferrerik oso ibilbide bitxia izan zuen. Espainian egin zituen aurreneko filmak, eta orduz gero erakutsi zuen bere filmegintzak ezaugarri izango zuen umore beltza. Gizadiaren kontraesanak eta gizonemakumeen arteko harremanen ezintasunak izan ziren haren filmetako ardatz batzuk : La grande bottffe (1972), L'ultrtttn donea (1974), Ciao ntascbio (1978).

Bernardo Bertolucci italiar zinemako autorerik bikain eta ospetsuenetako bat da ; hiruzpalau film egin ondoren, ospe handia izan zuen mundu osoan Last tango rnParis (1972) eskandalua sortu zuen filmari esker. Nouecetzto (1974-1975), bi partetan egindako filma XX. mendeko lehen 45 urteetako Italiaren kronika bat zen, langileen aldeko ikuspegitik egina. Maisulan horien ondoren, besteak beste, La lana (1979) egin zuen.

Italiar komediak aurrera egin zuen, nahiz ez zuen aurreko hamarraldiko indarra izan ; Pietro Germi, Dino Risi, Luigi Comencini izan ziren, hesteren artean, genero horren bultzatzaileak. Bestalde, garai hartan indar handia hartu zuen Italian spaghettiwestern zeritzan western motak, oro har kalitate eskasekoak, Sergio Leoneren filmak izan ezik : Per ttn pugno di dollati (1964), Il huorzo, rl brutto, il cattruo (1966)

Gaur egungo zinema

1980ko hamarraldian telebista kateak ugaritzeak eta bideoa etxe askotan sartu izanak eragin handia izan zuen zineman, askoz jende gutxiago joaten zen zinema aretoetara, haina film produkzioa ez zen haatik gutxitu. Europan, zinema areto asko itxi zen, haina haien ordez multizinemak edo areto txikiagoak sortu ziren nonahi.

Estatu Batuetako zinemak nagusitasunari eutsi zion bai produkzioan eta bai banaketan ; India bakarrik gailentzen zitzaion produzitutako film kopuruan. Zinemagintzako maisu batzuei ez zitzaien olagoeneko filmik egiteko aukerarik eman : Billy Wilder, loseph L. Mankiewicz, Elia Kazan. Bestalde, badira beste ezaugarri jakin batzuk ere : zinemaren ondarea berreskuratzeko saioak : film klasiko batzuk konpondu ziren eta arrakasta handiz berriz agerrarazi ziren jendaurrean : Napoleon (Abel Gance, 1927), Gone lhith the iVrnd (Victor Flemig, 1939), Laturence ofArabra (Davide Lean, 1962), Spartacus (StanleyKubrick, 1960) ; genero klasikoen halako berpizte bat : westerna : Darzces ll,'ith Azolues (Kevin Costner, l99O) ; abenturetako filmak : Rarders of theLostArk (Steven Spielperg (1981) ; gangsterren filmak : Goodfellas (Martin Scorsese, l99O) ; marrazki biziak : 71,7e Little dlerntaid (lohn Musker & Ron Clements, 1989) ; eta 70eko genero batzuk desagertu izana -zinema politikoa eta underground zinema- ; herrialde jakin batzuetako filmegintzaren goraldia filmegile herrien bultzadaz -Danimarka (Gabriel Axel, Bille August, Nils Malmros), Finlandia (Aki Kaurismaki, Mika Kaurismaki), Australia (Peter Weir, Bruce Beresford), Peru (Francisco Lombardi), Mali, (Souleymanne Cisse). Burkina Fasso (Idrissa Ouedraogo)- ; Star-system zeritzana desagertzea ; efektu berezietako filmek hartu duten indar handia -Star Tf ats (George Lucas, 1977) filmak bultzada handia eman zien efektu bereziei, eta geroztik alor horrek aurreramendu handia izan du, ordenagailuen bilakaeraren eraginez batez ere, eta zientzia fikziozko filmetan batik bat : Blade Rzuzner (Ridley Scott, 1982), E.T (Steven Spielberg, 1982), Bact to tbe Futtrre (Robert Zemeckis, 1985), Alren (Ridley Scott, 1979)- : film zuzendariaren gero eta garrantzi handiagoa ...

Asko dira gaur egun ospe eta eragin handia duten zinema zuzendariak, besteak heste : Estatu Batuetan, Clint Eastwood, David Lynch, Brian de Palma, Martin Scorsese, Steven Spielberg, Oliver Stone, Tini Burton, joel & Ethan Coen, Spike Lee, Quentin Tarantino ; Europan, Louis Malle, Eric Rohmer, Bertrand Tavernier, Fernando Trueba, Pedro Almodovar, Vicente Aranda, Win Wenders, Ettore Scola, Emir Kusttuica, Ridley Scott, Krzystof Kieslowski, Nikita Mikhalkov, Lars Von Trier, Stephen Frears, Theo Angelopoulos ; Sortaldean, Shohei Imamura, Zhang Yimou.