Artea»Berpizkundea

Italiako Bigarren Berpizkundea : Leonardo da Vinci

Bigarren Berpizkundearen alderdi bitxienetako bat da -eta, aldi berean, periodo gisa sailkatzeko arrazoi garrantzitsua-, monumentu nagusiak 1495 eta 1520 urte bitartean egin zirela guztiak, nahiz eta sortu zituzten gizonen adinean handiak izan aldeak. Bramante, denetan zaharrena, 1444an jaio zen ; Rafael, 1483an, eta Tiziano 1490. urte inguruan. Alabaina, Bigarren Berpizkundeko lehen maisua ez zen Bramante izan, Leonardo da Vinci baizik.

Leonardo 1452an jaio zen Toscanan, eta Verrocchioren ikasle izan zen. Dirudienez, Florentzian ez zegoen gustura eta hogeita hamar urterekin Milango dukearentzat hasi zen lanean, ingeniari militar gisa, eta -bigarren mailan-, arkitekto, eskultore eta margolari moduan.

Bigarren Berpizkundea

Gauza jakintzat hartzen da Lehen Berpizkundearen jarraipen naturala izan zela Bigarrena, Quatrocenttoaren jarraipena alegia . XVI. mendeko maisu handiak -Leonardo, Bramante, Michelangelo, Rafael, Giorgione, Tiziano- heren aurrekoen ideiekin bat zetozela uste izan zen, baina hain modu osatuan adierazi zituztela ideia horiek non maisu hauek perfekzioaren sinonimo bihurtu baitziren, Berpizkundeko artearen gailurra izan zirelakoan. 1920-1930 urteetan ordea, eskema hori aldatzen hasi ziren arte historialariak; izan ere, hain laburra da Bigarren Berpizkundea, non benetan existitu ote zen ere duda sortzen den. Aldi berean, oso zaila da Quattrocentoko Berpizkundea behar bezala ulertzea baldin eta osatu gabeko zerbaiten moduan hartzen bada.

Zenbait alderdiri dagokionez, egia da Bigarren Berpizkundea aurrekoaren goren unea izan zela ; beste alderdi batzuetatik berriz, abiapuntua izan zen. Dudarik ez da ezen, artista, bere ogibidean diharduen eskulangile ezik, oroz gaineko jeinutzat hartzeko ideiak ez zuela inoiz izan XVI. mendearen lehen hasieran bezainbesteko indarrik. Jeinuaren kontzeptu platonikoa, berez poetari zegokiona, Marsilio Ficinok eta haren kide neoplatonikoek zabaldu zuten . Uste zen gizon horiek, jeinuak izanik, hilkor arruntak ez bezalakoak zirela, jainkozko inspirazioak gidatzen baitzituen beren lanean ; hala, izaki jainkozko, hilezkor eta sortzailea zen artista. Kontuan izan behar cla 1500 arte jainkoari bakarrik zegokion pribilejioa zela sortzea -egiteari kontrajarriajeinuaren gurtza horrek oso eragin handia izan zuen Bigarren Berpizkundeko artistengan . Artistak helburu zailak lortzera bultzatu zituen, eta arte lanak eustera mezenasak . Lehen Berpizkundeko artistak balio unibertsalekotzat jotzen zituzten arauekin lotuak sentitzen ziren : harmonia musikalaren zenbaki arrazoiak eta zientzia perspektiba ziren, besteak beste, arau horiek . Haien ondorengoek berriz zentzu dramatiko berri bat eta erretorika orobat berria sortu zuten, behatzailearen emozioak beretzen zituena, bai aurrekari klasikoren bat zutenean, baita aurrekaririk gabe ere. Izan ere, berehala bihurtu ziren klasiko Bigarren Berpizkunceko maisuak, eta Antzinarokomonumentu famatuenen parekoa izatera iritsi zen maisu haien indarra eta aginpidea.

Alabaina, klasikotasun eta perfekzio horrexengatik, aldi honetako artista nagusiek ez zuten eskolarik sortu, haien estiloa ez baitzen erraz imita daitekeen horietakoa.

Halako ospea eta maila lortu zuten artista hauek, eta hainbeste nabarmendu ziren ondorengo hiru mendeetan, non aurreko lanek ahaztutako garai batekoak baitziruditen. Hasi zenean erreibindikatzen XIV. eta XV. mendeetako artea, gune erabakior gisa hartzen zen oraindik ere Bigarren Berpizkundea, eta primitibo adjektiboa aplikatzen zitzaien Rafaelen aurreko aurreko margolari guztiei.

Leonardo da Vinci

Leonardo da Vinci 1452an jaio zen, Vinci hirian, eta Frantzian hil zen 1519an, Clouxen . Margolaria, marrazkilaria, eskultorea, arkitektoa eta ingeniaria izan zen. Leonardoren jarduerak gauzatu zuen, beste edonorenak baina hobeto agian, Berpizkundeko ideal humanista. Bere Azken Afaria (1495-1497) eta ,lona Lisa (Giocorzda) (1503-1506) koadroak dira, bi-biak, Berpizkundeko margolan ezagunenak eta eraginkorrenak . Leonardoren koadernoek ageri duten jakinmin zientifikoa eta mekanika asmamena, bestalde, bere garairako oso aurreratuak dira.Ustekabe zorioneko bati esker, gai komunbatek lotzen ditu Bigarren BerpizkundekoMichelangelo, Rafael eta Tiziano. Izan ere,denak hasi ziren ikasten ordurako entzutetsuaonartu zuten, eta gainditu gero, lehen maisuhorren eragina. Hala, Andrea del Verrocchioren(1435-1488) ikasle izan zen Leonardo,ere eskulturan nabarmendu baitzen. Verrocchiorenmargolan ezagunena Jesttkristorera Bataioa da ; famatua da esaten delako Leonardogazteak margotu zuela ezker-ezkerrekomaisuak berak egindako aldameneko aingeruabaino askoz ere ederrago eta iradokitzaileagoaEz da seguraski artistarik "jeinu" adjektiboaFamilia guztiz arrunt batean sorturik, ezagutzaVinciko legegizon baten sasiko semea zen ;aita konturatu zen semearen abileziaz, etamargolaritza ikasketak ordaindu zizikion.Benetako polifazetikoa zen Leonardo,hainbeste non ia dohain gehiegi ere bazuen :guztiz ederra zen aurpegiz, gorpuzkerazlerdena, ahots zoragarria omen zuen, matematikaribikaina zen, zientzia gizon ausartalana modu arin samarrean edo hartu zuen,eta, hala, gutxitan amaitzen zuen margolanbat, eta zenbaitetan saio xelebreak ere eginzituen bere lanetan. Azken Afaria (MilangoSanta Maria delle Grazie elizan), adibidez,desagertu egin da ia, margolana prestatzekodesegokia zela-eta.Hala ere, inoiz sortu diren liluragarrienakdira salbatu diren margolanak. Alabaina, Mona Lisa edo Gioconda erretratuak (LouvrekoMuseoa, Paris) alde txar bat du : famatuegiaizatea. I ristal lodi baten bestaldeanbaino ezin da ikusi, eta bisitari mordo baten erdian. Mona Lisa era guztietara etabitarteko guztien bidez berregin izan da,baina, hala ere, ukigabe dirau lan honenmagiak. Izan ere, halako tristura pentsakorbat ageri dute Leonardok egin zituen hiruemakume erretratuek. Ezaugarri hori CeciliaMona Lisarena da enigmatikoena, eta GinevraBenci-ren erretratua argiena. Fama gutxienaduena Ginevra Benci-rena, da ikustekohain berezkoa duen edertasun lilurgarri, iazerutiar hori.Leonardoren margolanek bi bereizgarrinagusi dituzte : ilearen trataera, bere fintasuneanaingeruzkoa gertatzen dena, eta inguruenzurruntasun falta. Oharkabean bezala(horixe da hain zuzen ere sfttntato deritzanteknika), laino zoragarrietan, tonu eta formaarteko igarotze guztiz mehean. HarkaitzetakoAndreMarra margolaneko aingeruarenedo margolan bereko Parisko bertsioarenAndre Mariarenak, badute barneko jakintzabat, jakintza artistiko bat, parekorik gabeamargolaritzan. Gaia bera ere -San joan haurrajesus Haurtxoa adoratzen Andre Mariareneta aingeru baten aurrean-, alderdi askotatikaurrekaririk : gertalekua, harkaiztsua etabakartia, lehen planoko urmaela eta landaredia,ardura handiz hautatua eta berreginahoriek definitzen ez dakigun arren. Era bereaneta keinuen harremanean dago agian giltzarria: irudi batek babestu egiten du, besteakseinalatu, bedeinkatu besteak ; denekseinalatzen dute irudiaren erdia.Leonardoren obretan nagusia, bat hautatzekotan,Azken Afaria izan daiteke, margolanhori betidanik hartu izan baita Bigarrenldasikotzat. Esan bezala, hondatua dago, etaahalegin berezia egin behar da jatorrian zuenedertasuna imajinatzeko. Hala ere, geratzendenak argi erakusten du margolan honentranszedentziaren zergatia. Lana bere osotasuneanikusirik, konposizioaren egonkortasunHori dela-eta, atzealdeko espazioaren trataera da bereziki interesgarria. Aurrekomargolariengan beregaina izaten zenkoadroaren arkitektura ; Leonardok, berriz,irudiak osatu zituen aurrena, eta arkitekturaihes puntua, gure ikusmena gidatzen duena,margolanaren erdi-erdian, eta, hala, esanahisinbolikoa hartzen du. Bestalde, pertsonaiakda, Bibliako pasarte baten hitzez hitzezkoirudikapena baino harantzago doana ; izanere, apostoluak mahaiaren urrutieneko lekuandaude bilduak, hainbeste bazkaldarrentzakotxikia gertatzen den leku batean.Argi dago gaia fisikoki trinkotu nahi izanzuela Leonardok, eta esanahi mailakatuakeskaini. Hala, Jesukristoren aurpegiak jaungoikoarenganakomendekotasuna adieraztenAfariko gertaera nagusia gogoratzen baita,Eukaristiaren sorrera alegia. Eta Apostoluek,Jesukristoren hitz horiek entzuteaz gainera,zeinek bere nortasuna adierazten du, Salbatzailearekinbaterako, judas ez dago besteengandffc aparte: aski agerian uzten du bere izaera begitarteherak idatzia utzi zuen bezala, margolaritzarenhelburu nagusia, lortzen zailena, keinuasmoa" deskribatzea baita : ez gogo egoerapasakorrak, gizonaren barne bizitza bereosotasunean baizik.