Liburutegi Zerbitzua

Erlijio guztiek ikurrak, mitoak eta erritoak darabiltzate. Ikurra esatean, zerbaiten errepresentazioa adierazi nahi da, hain zuzen ere, tokian bertan ez dagoen errealitate baten errepresentazioa, zentzumenek berehala antzematen ez dutena. Gizakiak, ikuspegi erlijiosotik, naturaz gaindiko izakietan edo izaki ikustezinetan sinesten duen neurrian, ikur bihurtu beste erremediorik ez du. Kultura bakoitzak eta, ondorioz, erlijio bakoitzak berezko ikur-sistema du. Ikurrak funtsezkoak dira erlijioarentzat eta kulturarentzat, izan ere lagundu egiten dute erlijio-erakundeak mantentzen eta ondorengo belaunaldiei eskualdatzen, hau da, laguntzen dute komunikazio eta zentzu-ingurunea zehazten. Egitateen munduaz gain, baloreenera ere zabaltzen denez, ikurrak ez du bakarrik «dena» agintzen eta interpretatzen, eta, ondorioz, «izan behar duena» ere proposatzen du.

Mitoak narrazioak dira, munduaren eta gizakiaren jatorria, helburua eta zentzua azaltzen saiatzen direnak. Mitoek eta erritoek erlijioen oinarrizko egitura-unitatea osatzen dute, batasun modura. Erlijioen lengoaiak badaki, jakin, izaera mitiko-sinbolikoa duela; horrela, mitoak eta ikurrak desagertuko balira, kolokan jarriko lirateke erlijioen hizkuntza-jokoa eta esanahiak. Lengoaia mitiko-sinboliko horrek lotura-funtzioa du, alegia, sakratua æ denboraz haragokoa æ dena historia errealaren joanarekin eta orainarekin lotzen du.

Aurrekoa kontuan hartuta, unea heldu da, agian, erlijioaren fenomenologia-kontzeptuak lantzen hasteko; fenomenologiaren eraginez, erlijiosoa sakratu eta misterio bihurtzen da. Hausnartze horrek, aldi berean, aukera eman dezake, batetik, erlijioaren azterketa filosofikoa egiteko eta, bestetik, erlijioek korronte filosofikoetan duten eraginaz jabetzeko; eta eragin hori, gainera, erlijioz blai dauden korronteetan igartzen da (Kant, Hegel...), baina baita beste korronte kritiko batzuetan ere (Marx, Freud, Nietzsche...), hain zuzen ere, arrazoi antropologikoak eta ez-erlijiosoak bilatu dituztenak erlijioaren sorrera eta iraupena azaltzeko.

Azkenik, erlijioen azterketa tipologikoa eginez, erlijio handien (kristautasun, hinduismo, budismo, judaismo eta islamismoaren) funtsezko ezaugarriak, ikurrak eta egitateak ezagutarazi nahi dira. Eta bereziki aztertu nahi da azterketa hori gauza ote den erlijioen artean dauden oinarrizko antzak eta aldeak antzemateko, batez ere honako ideiei dagokienez: sakratua zer den, erritoak, ezaugarri diren ikurrak eta gizakiaren izatearen interpretazioa.

1. ¿ Misterioa eta sakratua. Sakratua eta profanoa. Haraindikoaren zentzua.

2. ¿ Hizkuntzaren erlijio-erabileraren berezitasuna: ikurra eta mitoa. Erritoa ekintza sakratu gisa.

3. ¿ Erlijioen tipologia. Oinarrizko ezaugarriak, ikurrak eta egitateak.

4. ¿ Liburu sakratua duten erlijioak. Agerkundea.

5. ¿ Erlijioak agerpide-sortzaile; kulturazko, izpirituzko eta filosofiazko agerpideak.

6. ¿ Arrazoia eta fedea. Teismoa, agnostizismoa, fideismoa, ateismoa. Teologia eta mistika.

Egitate erlijiosoa fenomeno soziokulturaltzat jotzean, balore eta sinismen-sistema bati buruz ari gara eta, sistema horren bidez, gizakiek mundu errealerako orientabideak eskuratzen dituzte. Gizartean ekin eta eragiteko eredu espezifikoek, sinesmen erlijiosoetan oinarriturik, gizarte-eginkizuna ematen diote erlijioari.

Bloke honen asmoa da, bada, erlijioak gizartearen egituretan, eguneroko jardunean, artean eta kulturan izan duen eta, kasu askotan, oraindik ere duen eragin itzela ezagutzea. Halaber, gizartearen eta kulturaren egitatetzat jo nahi da erlijioa, baina ez egitate aldaezin modura, baizik eta tokian tokiko kultura eta gizarteetara egokitzen den gertakizuntzat, horietako bakoitzetik ohiturak, praktikak eta baloreak hartzen baititu.

Bloke honetan kontuan hartu beharreko beste alderdi bat kode etiko eta erlijiosoen arteko bereizketa da. Erlijioa, portaera moraleko arauak agintzen duenez, etikatzat jotzen da sarri. Zenbait erlijiok eragin itzela izan dute eta dute gizabanakoaren portaeran eta gizarte-ordenean; horiei erlijio etiko edo moralak deitu izan zaie. Idazati honen bidez, antzeman nahi da zertan diren berdinak eta zertan ezberdinak portaera etikoa eta jokabide erlijiosoa, beti ere erlijio eta etikaren arteko harremanen esparru orokorraren baitan.

Mendebaldeko gizarte modernoari izaera sekularizatua eman ohi zaio: gizartearen eremu handiak (politika, artea, moral publikoa, hezkuntza, ideologiak) emantzipatu egin dira erlijioaren tutoretzatik. Sekularizazioarekin batera, laizismoa gertatzen da: laizismoa prozesu bat da, eta, bere bitartez, estatuek autonomia eskuratzen dute erlijioetatik. Eta mendebaldeko gizartearen apurkako sekularizazio eta laizismoaren ondorioz, erlijioak krisi-bidean sartu dira.

Deskribatutako prozesuak, hala ere, ez du gizakion beharrizan erlijiosoak baztertu errotik, eta, are gehiago, erlijio-forma berriak sortzen ari dira. Gaur egungo gizartean aukeran dago sinestea eta ez sinestea, baina baita ezberdin sinestea ere; horrela, egun, sakratuak eta erlijiosoak ikuspegi eta agerpide ezberdin asko dituzte.

Gizartean, halaber, erlijio tradizionalaren ordezko produktu asko eta asko aurkitzen ditugu: praktika eta esperientzia mistikoak, okultistak, magikoak; edo eta sinkretismo erlijiosoa lantzen duten antzeko zerbait æizpiritu-jardunezko eskaintza ugaria æ, osasuna, kirola edo natura gurtzen dituztenak. Erlijio pribatu horietako kide bakoitzak bere neurriko eta gustuko sinkretismoa praktikatzen du, eta jakina, horrek berarekin daraman erlijiosoaren subjetibizazioa ere bai. Praktika horiek, honenbestez, aniztasun kulturalaren giroan merkaturatu dira.

Azkenik, ondo baloratu beharko da zein garrantzitsua den gizabanakoek tolerantziazko eta errespetuzko jarrerak izatea erlijiozko portaeren inguruan, eta bai erlijio-fenomenoko aukera, sinesmen eta jarrera anitzen inguruan ere. Nolanahi ere, erlijio-askatasuna gizartearen aurrerapentzat jo behar da berez, nahiz eta, aldi berean, Estatuak eta erakunde publikoek izan eduki beharreko izaera laiko eta neutrala.

1. ¿ Erlijiozkotasunaren dimentsioa gizartearen egituran eta gizakien historian.

2. ¿ Erlijioen krisia: sekularizazioa, laizismoa... Erlijio profanoak (esoterismoa, mugimendu milenaristak, musika, kirola, gorputzaren gurtza...)

3. ¿ Erlijioaren agerpide berriak: XX. mendeko erlijio-mugimenduak.

4. ¿ Etika eta erlijioa: errealitate bakoitza ezagutu. Erlijiozko etika eta etika laikoa.

5. ¿ Politika eta erlijioa. Elizaren eta Estatuaren arteko harremanak. Erlijio-askatasuna, tolerantzia eta fundamentalismoa. Erlijio-elkarrizketa.