Bizia lo. Sinopsis

Jokin Muñoz ha reunido cinco narraciones bajo el título "Bizia lo". Aunque la historia que cuenta en cada una de ellas es diferente, las cinco tienen algo en común, que da unidad al libro: el malestar que crean al lector.

"Mekanoa" es la historia de un niño al que no han comprado un mecano hasta que ha estado gravemente enfermo. Su padre pasa todos los días un rato junto a él, colocando las piezas del mecano, pues para el hijo es prácticamente imposible moverse de la cama. Mientras coloca las piezas del mecano, iremos viendo las piezas que forman el pensamiento del padre. Y las del hijo: del hijo que, aún medio dormido, puede ver la tristeza del padre.

Los pensamientos de un matrimonio, del marido y de la mujer, son los protagonistas de la narración "Isiluneak". Se acuestan queriendo creer que su hijo está en Belagua. Pero han visto una noticia en la televisión. Ha estallado un coche con cuatro personas dentro, y ambos saben que su hijo podría estar allí. Pero se acostarán en silencio. Y el lector leerá los pensamientos que llenan esos silencios.

"Xantilli", protagonista de la la narración del mismo nombre, es un chico que vive en un barrio marginal, al que las cosas le van bastante bien desde que se dedicó a negocios que no parecen muy legales. Pero vuelve todas la semanas a su barrio, a hacer una visita a su hermano pequeño. Y, al mismo tiempo, a protegerlo, pues es un poco retrasado. Y lo vigilan unas personas a las que no les gustan demasiado los negocios que el protagonista se trae entre manos.

Unai tendrá que hacer un examen ("Azterketa"), el día que queda libre su padre, preso desde que él era niño. Y precisamente con un profesor que hace tiempo fue amigo de su padre. Durante el examen conoceremos al profesor y al alumno, el pasado y el presente de ambos.

Y la última narración, "Elurraren isila", nos llevará a los componentes un grupo armado que está a la espera de que les ordenen llevar a cabo una acción. Son dos los que están en este momento escondidos, protegiéndose uno a otro. Tienen cosas que esconder, y saben que con la nueva orden que pronto les va a llegar, las cosas van a cambiar.

En las cinco narraciones se percibe el conflicto vasco como telón de fondo. Pero, más allá de lo que se cuenta, es lo que no se cuenta lo que crea el malestar en las narraciones de Jokin Muñoz.

Bizia lo. Fragmentos.

• "Berandu, berandu erosi hion mekanoa!", pentsatu du orain aitak, "beranduegi". Semea orain umeago iruditzen zaio lanpara txikiaren argitan. Mantak begietaraino jasoak ditu eta, eztul egiten duenean, maindirea estutzen du ahoaren gainean. Ez du aita asaldatu nahi, agidanez. Hor ikusten du lausoaren atzean, piezatxoak bere eskutzarretan ibiltzen. Piezak hartu eta jartzen ditu poliki-poliki, bakoitza bere tokian. Baina serio dago aita. Pentsakor. Eta badaki beragatik dela. Nekatuta dago aita. Eta logurak. Bera bezala. (Mekanoa-tik)

• Orain negarrez ari da, ordea. Nahigabe larriak ez dio uzten gordean, isilean negar egiten. Zotinek salatzen dute. Ezagutzen du emaztea. Garrasika egongo litzateke, negar-malkotan, baina ez du semea aztoratu nahi. Barre eta negar errazekoa izan da beti emaztea. Barre eta negar aho betean egiten duten horietakoa. Baina bietan motz. Koinatua, barre algaretan bakarrik oparo. Sekula ez ditu oso gustuko izan beti-kontentu horiek. Ez dira fidatzekoak. Ondo bizitzen ohituak daude, eta apenas dakite sufrimenduaren berri. "Zer uste zian, ba, gerra txantxa hutsa zela?". Harentzat bizitza jolasa izan zen bere etxera beldurrak azaldu zen arte. (Mekanoa-tik).

• "Mekanoa beti bere kontua izan da", pentsatu du. Aspaldi honetan arratsaldero aritzen da bere ondoan piezak jartzen eta kentzen. Orain Pasaiako garabia, orain suhiltzaile-kamioia. Lehen, berriz, sano zegoenean, ez zion uzten afaldu ondotik jostailuekin aritzen, asteburuan ez bazen. Eskolako lanak eginarazten zizkion. Batzuetan ama azaltzen zen logelan, esne katilu bat eskuan, eta "ez ezazu hainbeste ikasi, begiak erreko dituzu-eta!" esaten zion. "Ama gozoagoa da, bai", pentsatu du mutikoak. "Baina amak ez daki mekanoa montatzen. Amak ez du inoiz mekanoa ukitu ere egin".(Mekanoa-tik)

• Telefonoa. Halaxe iruditu zaio, behinik behin, telefonoak jo duela. Jon institutuan zegoenean askotan gertatzen zen. Batzuetan telefonoa hartu eta "nor da?" galdetzearekin batera, komunikazioa eteten zen. "Gelako neskaren bat, seguru", esaten zion horrelakoetan senarrari, irribarretsu. Beste batzuetan, berriz, behin baino ez zuen jotzen, hots egiten zuenari deitu izana bat-batean damutuko balitzaio bezala, edota jotze hutsarekin konformatu. Nork daki. Azken honetan bezalaxe. Behin baino ez du jo-eta. (Isiluneak-etik)

• Ez du egunkari hori banketxera eramaten, badaezpada ere. Ez da ondo ikusia. Lanera joan aurretik botatzen dio begiratu azkar bat, gauean mantsoago irakurtzeko. Iritzi artikuluak, gehienbat. Berriak, herri honetan, zahar gelditzen dira-eta ordu gutxi batzuk pasatzen direnean. Gaurkoa, kasurako. Harekin zegoen sukaldean, bai, albistea telebistatik eman dutenean, eta ez du aparteko komentariorik egin irudietan auto hori txiki-txiki eginda azaldu denean, kalearen erdi-erdian. (Isiluneak-etik)

• Deseroso sentitzen da harekin batera gaurkoa bezalako albisteak telebistan ikusten dituenean. Isilune latz bat sortzen da halakoetan, bestearengandik "sikiera teniente-koronel bat izan balitz…" eta antzekoak entzun behar izaten ditu-eta. Ezin ditu eraman komentario horiek, nahiz batzuetan, zergatik ez aitortu, arrazoi duen. Berak, berriz, listua irentsi eta heldu egin dio isiluneari, garai bateko eztabaidak saihestu nahian-edo. (Isiluneak-etik)

• Ezin ditu burutik kendu telebistako irudietan ikusitako manta horiek guztiak, auto hondar belztu haien inguruan barreiatuta. Manta horietako bat altxatu nahi luke, azpian zer dagoen ikusteko. "Eskuturreko berde bat eramaten du Jonek", gogoratu du, "eta gelako neska hark bere urtebetetze egunean oparitutako uztaitxo hura ezkerreko belarrian". Maixa zuen izena neskak. Halaxe esan zion Jonek berak. Garai batean den-dena kontatzen zion-eta. Betidanik hitz egin izan du gehiago bere semearekin Josebarekin baino. (Isiluneak- etik)

• Anaiak tabako paketea bat atera du kazadoraren barruko poltsikotik. "Winston kontrabandokoa!", esan du Joxek bere kabutan. Aurreko batean kajetilla erakutsi zien. Estankoetan erosten denak baino etiketa politagoa dauka, inondik ere. Zigarroa ahora eraman, eta bere Zippoarekn zigarroa klik-klak piztu du, garra eskuekin babestu gabe, dotore-dotere. Bi lagunak jada erne jarri dira, Aitorrek zigarrokina nora botako. (Xantilli-tik)

• -Freedom marihuana duk, ostia! - esan dio. - Eta ez galdetu zer den. Handitan jakingo duzue.
Ez diote galdetu, noski. Jakin-mina irentsi behar izan dute handitan iraingarri horrekin batera. Gabik, marihuana dela eta, "a ze nolako izen xelebreak dituzten hire lagunek!" esan dionean, berriz, Aitor barrez lehertu da, eta beraiek irribarre memelo batekin lagundu diote. Haiei bai, uzten die anai txikiaz barre egiten. Auzoko bat baino gehiago, ordea, ederki astindu du anaiaren lepotik barre egiteagatik. (Xantilli-tik)

• -Zuek badakizue zer den salatari izatea?
-Kontakatilua? -galdetu dio Joxek.
-Bai.
-Horrela ibiltzen duk koneju irakasleekin! -esan du Manuk, gelako ergela hizpidera ekarriz.
-Eta zer egiten diozue konejuri norbait salatzen badu?
-Ja-ta astindu! Erantzun dute biek batera, barrezka. (Xantilli-tik)

• Gabik muki-zapia sudurretik pasatu du, etsipenez.
-Tontoa nauk, Aitor.
-Zer diok?
-Hala esaten zidatek auzoko guztiek: tontoa.
-Nork?
-Guztiek -erantzun dio Gabik-. Beno, Joxek eta Manuk ez. (Xantilli-tik)

• Oraindik gogoan duk argazki hura. Egin egunkarian presoei animuak emateko ia egunero ateratzen zituzten horietako bat zuan. Lagun koadrilla bat ageri zuan. Zorionak Ina zioten haietako bik erakusten zuten pankartak. Denak pozik zeudean, benetan pozik. Han inor ez zuan alai itxurak egiten ari. Hiruk-edo ukabila gora jasota zeukatean, hiri horren inozoa irudtzen zaian jarrera hartan -egia esateko, urteak dituk abertzaleen parafernalia hori guztia barregarri samarra iruditzen zaiala-, eta neska batek -Mariasunek- ume txiki bat, hilabete eskasekoa, besoetan zian. Umea kamerara begira jartzen saiatzen ari zuan, presoak -Inaziok- bere semea ondo ikus zezan. (Azterketa-tik)

• "Gaur askatuko dute", pentsatu duzu, "baina berdin-berdin segi lezakebarruan , bere nebulosatik sekulan ez da-eta irtengo". Amak kontatu zizunez, mutikotako argazkiak eskatu zizkionean hasi zen mundutik apartatzen. Ina futbol taldearekin, Ina auzoko plazan puxtarritan, Ina Manuren urtebetetze egunean, Ina Demirekin elurretan…(Azterketa- tik)

• ZENGOZKIGUTÓN. Hala esaten diatela jakin izan duk duela gutxi. Zegozkigutón. Irakasle batek kontatu zian, Garan noiz edo noiz kolaborazioak idazten dituen play-boy neo-hippy horrek, hain zuzen. Min egin nahian, seguru asko. "Asanblada, entzerrona, manifa, sentada edo kazerolada horietako batean enteratuko zuan", pentsatu duk, "beti ikasleekin ibiltzen duk-eta, auskalo zein ipurdiren atzetik". (Azterketa-tik)

• "Gauzak konplikatu egin dituk", errepikatu zion Jonek Mikeli behin leize-zuloaren ilunean babestutakoan. Idoia lurrean eserita zegoen, burua belaunen artean jarririk. Lenin lepo atzea usna eta usna aritu zitzaion, neskak ukondoarekin muturrean eman zion arte. "Umeen atzean babestu duk sasikumea", segitu zuen Jonek, "eta eskapo egiten ziguan. Tiro eta tiro egin zioagu, behingoan akabatzeko, baina bizirik irauten zian kabroiak. Umeak ostiaka baztertu behar izan ditiagu, Idoiak buruan tiro egingo bazion". (Elurraren isila-tik)

• Mikelek alde egin zuenetik bazekien neska noizbait lo-zakuan sartuko zitzaiola. Gordeleku hartatik atera eta hilabete eman zuten batera eta bestera, gaur hemen bihar han, aginduak noiz jasoko. Neska askoz lasaiago zegoen.(Elurraren isila-tik)

• Aldi berean irakurri dute papera. Ubernako hoteleko jabea hiltzeko agindua dago lehenengo lerroan. Lehenbailehen. Bigarren lerroan biek espero zutena irakurri dute: Jonek beste aldera pasatu behar du. Isildu behar dute, alegia. Jon orduan ekintza horren nondik norakoez pentsatzen hasi da. Bi-hiru egun barru Ubernan inauteriak ospatuko direla, esaterako, eta, elurtea dela medio, lehenbaitlehen hori ezin beteko dutela.(Elurraren isila-tik)