4. ETAPA: ARAIA • ALDA

Bidegurutzean kokatutako herrigunea

Uribarri-Harana Haranaren erdigunean dago, Goi Erdi Aroko garai bateko komunikabideen kokapen estrategikoan. Bi ibilbidek zeharkatzen zuten, benetako komunikabide-korapilo bihurtuz: batetik, Ebrotik Kantauriko kostaldera zihoan ibilbide erromatar berantiarra, Harana zabalean zeharkatzen zuena, Nafarroako Gastiaindik (Lana bailaran) Iturrietako mendiak eta Opakuako mendateraino; eta, bestetik, Nafarroako Ameskoa Beherea eta Kanpezu lotzen zituen bidea, Harana ekialdetik mendebaldera zeharkatzen zuena. Egoera horrek bailarako gune garrantzitsu bihurtu zuen, eta horren ondorioz, Uribarri-Aranak zenbait baseliza izan zituen. Horrek agerian uzten du biztanleak biltzeko izan zuen gaitasuna, inguruan zeuden Goi Erdi Aroko herrixka txikietako biztanleak erakarriz. Prozesu horren adibide da egun desagertuta dagoen Lezetako Andre Mariaren baseliza (1774an geratu zen hondatuta), iparralderaxeago. Izen bereko herrixkako landa-eliza izan zen, eta hango biztanleak Uribarri-Harana herrigunera lekualdatu ziren ziurrenik, bertako jarduera ekonomikoak erakarrita, herrixka hutsik geratu zen arte. Ermita mailara beheratua, herrigunearen mende geratu zen. Geroago, Behe Erdi Aroan, Kontrastak hiribildu izateko hiri-gutuna lortu zuenean XIII. mendean, Uribarri-Harana herrixka eratu zen haren baitan. Haran osoan jauntxoen aurkako matxinada ugariren lekuko izan zen: XIV. mendean Henrike II.ak Kontrasta eta bere herrixkak Gaunatarren leinuari jaurerrian eman zizkionean, eta ondoren Lazkaotarren leinuari. Hamaika borrokatan, haraneko biztanleak ehun urtez saiatu ziren jaun horien botere feudaletik libratzen. XVI. mendean, Kontrastatik kanporatuak izan ondoren, Lazkaotarren leinua Uribarri-Haranan ezarri zen eta jauregi bat eraiki zuen.

Uribarri Haranako herrigunea

Hiri-trazadura modu geometrikoan antolatuta dago, ipar-hegoalde norabidean, eta kale Nagusia da ardatz. Gastianetik Iturrietako mendietara zihoan bide zaharraren trazatua da. Kale berean, hirigunearen hegoaldeko eta iparraldeko mugetan, bi ermita daude: San Kristobal, hirigunearen hegoaldeko isurialdean, eta Andra Mari, iparraldean eta pixka bat urrunago. Mendebalderantz beste hiru kale paralelo daude, norabide berdinean. Kale estuek perpendikularki mozten dituzte.

Gehien nabarmentzen diren eraikuntza zibilen artean, XVI. mendeko Lazkaotarren Jauregia aurkitzen da. Roscal kalean dago, kaleko fatxaden lerrotik atzeraemanda, eta beraz, plazatxo bat sortzen du aurrean. Fatxada nagusian, leiho errenazentista molduratu bat nabarmentzen da, mainelduna. Leiho hori bi zutabez inguratzen da, eta erdi-puntuko arkuz errematatzen: hor txirla bat ageri da, plateresko estiloko dekorazioa.

Eliz arkitekturari dagokionez, San Joan Bataiatzailearen eliza aipatu behar da, XVI. mendekoa, XVIII. mendearen bigarren erdiko arkupea duena pilastren gaineko bost arkuz osatua. Barrualdean erretaula nagusia nabarmentzen da, probintziako ale errenazentista erromanista nabarmenetako bat (XVI amaiera), Lope de Larrea eskultorearena. San Kristobal ermita, erdi-puntuko arku dobelatudun portada duena, eta barruan San Kristobal eta haurraren irudi errenazentista. Eta Andra Mari ermita erromanikoa, XII. mendeko portada duena.

Partekatu