4. ETAPA: DEBA • MARKINA-XEMEIN

Gipuzkoako Berpizkundeko lehen komentuak

Euskal Herriko kostaldean Erdi Aroan parrokia eta ermita ugari zeuden arren, aipatzekoa da garai hartan Gipuzkoan ez zegoela kleriko erregeladunen establezimendurik (monjeak eta fraideak). Salbuespena Donostiako Bideko San Bartolome monasterioa da, agustindar ordenako zenobio femenino bat, jada XIII. mendearen erdialderako eratuta zegoela zirudiena. Bi mende baino gehiagoan, Bizkaian eta Araban horrelako instituzioak sortzeko joera handitzen ari den bitartean, Gipuzkoako lurraldean ez zuen eraginik izan.

XV. mendearen amaierako eta XVI. mendearen hasierako epe erreformista katolikoan aldatuko da inertzia hori, eta eskeko ordenen komentuak eratzen hasiko dira. Ordena horiek, Errege-erregina Katolikoen erreforma moralerako borondateari obeditzen zioten, eta klero erregeladunak arlo teologikoan zituen gabeziak osatu behar zituzten, baita inguruan bere eragina zabaldu ere.

Hasiera batean saiakerek porrot egingo duten arren, agian tokiko kleroa aurka zutelako, diru-sarrerak eta boterea galtzeko beldurragatik, Gipuzkoan iraungo duen lehen komentua 1503an sortuko da, Juan Pérez de Licona eta María Ibáñez de Sasiola senar-emazteen eskutik. Urte horretan, frantziskotar obserbanteei euren dorreak eta eranskinak eman zizkieten, baita ospitalea eta baseliza ere. Instituzioak laster jaso zuen Koroaren laguntza eta bere jarduera finkatuta geratu zen, 1506rako jada Azpeitiko frantziskotar monja hirugarrendarren serorategiari liturgia eta pastoraltza arloko laguntza ematen ziotelarik. Hala, komentu hau “irradiazio apostolikoko” gune bat izan zela uste da, gutxienez Deba eta Urola bailaretan, eta, ziurrenik, etorkizuneko eraketen ernamuina izan zen, Azpeitiko eta Arrasateko (1511) eta Elgoibarko (1516) komentu kontzeptzionistak kasu.

Komentu-multzoa

Gaur egun osorik mantentzen den eraikin bakarra eliza da. Estilo errenazentistan eraikita dago, oinplano angeluzuzena du eta hormak kontrahormetan bermatuta daude. Hegoaldeko horman ostiko-arku bat dago, beranduago erantsia, egonkortasuna ziurtatzeko. Absidearen buruan okulu edo arrosa-leiho txiki dago. Tenpluak gurutze-gangak ditu, euskal pizkundeko nerbioekin (gotiko berantiarreko eragin handia dute). Kanpai-horma bat dago lau isuriko estalkiaren gainean, hegoalderantz. Zoritxarrez, bere antzinako korutik, eusten zion arku beheratua baino ez da geratzen.

Bere barnean, 1764ko erretaula rokokoa kontserbatzen da, hurrengo hamarkadan aldatua, intxaurrondo egurrezkoa, bere arkitektura zuriarekin (urreztatu eta estofatu gabe). Berezitasun horrek, agian komentua erabiltzen ari zen unean konpondu beharreko anomalia bezala interpretatuak, bere taila ohitua gaudenaz bestelako modu batean miresteko aukera ematen du. Bere estiloaren berezko gainkargaketa du, aurrera doazen bolumenekin eta atzeratzen diren beste batzuekin, efektu bisuala bilatuz, eta apaindura oso ugaria. Bankua, bi gorputz eta atikoa ditu, eta bost kaletan antolatuta dago, alboetako bi kaleek altuera bakarra duten arren.

Horma-hobi nagusian, estasian dagoen San Frantziskoren eskultura nabarmentzen da, eta beste irudi batzuek inguratzen dute, atikoko Pietatea edo santuaren ondoan dauden San Jose eta San Agustinenak kasu. Gainerako komentu-instalazioak hondatuta daude, nahiz eta klaustroaren trazadura igartzen den, eta oraindik lehengo frontoiaren frontisa mantentzen.

Partekatu