8. ETAPA: PORTUGALETE • KOBARON

Erdi Aroko jaunen boterea

Behe Erdi Aroko paisaian nabarmentzen zen eraikina dorretxea zen, inguruko jarduera ekonomiko guztia kontrolatzen zuten nekazal nobleen boterearen ikurra. Bizitegi-izaerako eraikinak ziren, baina gotortuak, bandoen arteko borrokak deritzen kontrol politiko-ekonomikoarengatik izan ziren nobleziaren borroken une gorenetan eraiki baitziren. Santelizeseko dorretxea Barbadun ibaiaren ibarrean dago, Sopuerta eta Galdamestik Somorrostroko haranerako bidea menderatzen duen leku estrategikoan. Eraikinaren jabe ziren Santelizeseko jaunen leinua Salazartarren mendekoa zen, zeinek Muñatones gaztelu boteretsutik inguru guztia kontrolatzen zuten, eta dorre hau Galdameseko sarreranzko postu aurreratu bihurtu zuten. Santelizeseko dorretxeak, eraikin hauetako gehienei gertatu zitzaien bezala, Erdi Aroaren amaieran bere funtzio militarrak galdu zituen, bizitegi-itxura handiagoa hartuz (1457an Enrike IV.ak Bizkaian zeuden dorre guztiak mozteko agindu zuen), bere jatorrizko altuera galduz eta eraikinari estalki bat gehituz. Modu horretan, XVI. mendearen hasieran eta Errenazimenduko kanonei jarraituz, arku zuzeneko edo arku konopialez errematatutako leiho handiak irekitzen zaizkio. Eraikitako bolumena, orduan, horizontalago bihurtu zen, dorrearen espazio bizigarria handitzeko atzeko fatxadan gehitu ziren eraikuntzei esker. Hala ere, oraindik ikus daitezke jatorrizko elementuak eta dorrea inguratzen zuen kanpoko horma baten aztarnak.

Tipologia eta eraikuntza

Santelizeseko dorretxeak Bizkaiko antzeko beste batzuen ezaugarri orokorrak jarraitzen ditu, baina, beharbada, bere elementu bereizgarrienak oinplano anteluzuzena, mandioa eta estalki zabala dira. Ez zuen babes-hobirik izan bere garaian, baina harlangaitzez egindako defentsa-horma baxu batek inguratu zuen, eta fatxada nagusiaren parean zati bat geratzen da.

Jatorrizko defentsa-dorrearen elementu batzuk baino ez dira kontserbatzen fatxadan, hala nola Salazartarren armania (13 izarrekoa) duen arku beheratuko ate bat, gezileiho estuak, bere sarbide goratua hormari atxikitako harrizko eskailera edo mandioaren bidez, eta, horren gainean, bolaz apaindutako erlaitzdun leiho bat. Gainera, leiho gotiko bat, gezileiho bat eta abar daude.

Eraikuntza materialak harlangaitza eta harlandua dira, baina jatorrizko altueratik oso beheratuta dago. Beheko solairuan erdi-puntuko sarbide handi bat dago.

Partekatu