8. ETAPA: PORTUGALETE • KOBARON

Portugaleteko kanposantuaren historia

Portugaleteko egungo hilerriaren jatorria behar bezala testuinguruan kokatzeko, labur-labur aztertu behar dugu zergatik bilatu behar izan zen kokapen berri hori hiribilduko ohiko lurperatzeen alternatiba gisa.

Santa Maria parrokiak, bere lur sakratuan, herriko hildakoen hobiratzeak hartzen zituen, Erdi Arotik beste euskal eliza batzuetan gertatzen zen bezala, baina egoera aldatu egin zen Napoleonen okupazioan, eta horrela, 1809an, José Bonapartek herrialde osoan debekatu zituen elizen barruko ehorzketa guztiak. Osasun neurri horrek, bestalde, Portugaleteko tenpluaren barruko egoera arindu zuen; izan ere, garaiko dokumentuen arabera, “kirats ikaragarria” jasanezina zen, hilobien sakonera txikia zela eta. Hori dela eta, elizatik kanpo hilerri berri bat jartzea erabaki zen, “las canteras” izeneko atzeko aldean. Hala ere, lursail hori oso txikia zen, eta ia 70 urte beranduago, kanposantua jada gainezka zegoen, eta hiribilduko biztanleentzat arriskutsua zen, bere osasungaiztasunagatik. Hala, 1877an, udalbatzak kokaleku berri bat bilatzea erabaki zuen, hemeretzigarren mendeko kanon higinistei jarraituz, kanon horiek gomendatzen baitzuten hilerriak herrietatik urrun ateratzea. Horrela proposatu zen Lau Estrata tokia Pando inguruan. Urte horretan, Severino Atxukarro arkitektoa hilerria eraikitzen hasi zen bere egungo kokalekuan, eta 1878an inauguratu zen hilerri zaharretik gorpuzki batzuk eraman zituen prozesio batekin. Herritarren eguneroko bizitzan heriotzak zuen etengabeko presentzia urrunduko den garaia hasiko da hemen; izan ere, heriotzak orain lehen baino konnotazio negatiboagoa hartuko du. Hildakoak hormen atzean geratuko dira, herriaren kanpoaldean.

Pandoko hilerria

Hilerriko portada Severino Atxukarrok berak egina da, Zalbalguneraren lehen belaunaldiko figura nabarmena, eta lan honetarako estilo historizista erabiltzen du. Portadak hiru gorputz ditu. Zirkuluerdiko erdiko arku bat, alboetan pilastra toskanarrak dituena, bere azpian Pater Noster idazkuna daraman gurutze batez errematatuta dagoena, eta piramideekin errematatuta dauden tamaina txikiagoko alboko bi arku eskartzano. Antonio Trueba idazlearen testu baten bidez, bizitzaren iragaitea eta heriotzaren presentziaren ohartarazpena gogorarazten ditu ateak: “Esta, oh mortales, es la puerta obligatoria, por donde se entra al bien o al mal eterno, para los buenos, puerta de gloria, para los malos, puerta del infierno”. (Hau, oi hilkorrak, nahitaezko atea da, eta hortik sartzen da betiko ongira edo gaizkira, zintzoentzat, loriazko atea, gaiztoentzat, infernuko atea.)

Hilerriaren barnealdean daude, zatirik antzinakoenean, lanik nabarmenak, XIX. mendearen amaierako eta XX. mendearen hasierako Portugaleteko burgesiaren goieneko aldia islatzen dutenak. Bertako panteoi eta hil kapera artistikoek markatzen dute bizilagunekiko ezberdintasun sozial eta ekonomikoa. Horren adibide garbia da Victor Txabarri ingeniari eta enpresariaren familiaren panteoia, Daniel Escondrillasen lan eklektiko eta ikaragarria, oinplano angeluzuzenekoa, gurutze bat duen kupula batez errematatua. Monumentu aipagarriak dira, halaber, oinplano oktogonaleko eraikina, kupulaz eta gurutzez errematatua, Kareaga Gorostiza familia boteretsuak eskuratua, edo Ubao familiaren panteoia, Enrique Ubao eskultoreak diseinatua. Zaharrena Juaristi familiaren panteioa da, estilo neorromanikoko kapera; eta, beharbada, artistikoena, Manuel Calvoren omenezko eskultura-monumentua da, José Llimonak egina. Hilerriaren erdian, Emilio Pagazaurtunduak proiektatutako hilerriko kapera nabarmentzen da, estilo neogotikoan, nahiz eta portadak erdi-puntuko arku bat duen eta frontoi hautsi batez errematatua dagoen.

Multzo historiko-artistiko hori guztia izateagatik, Portugaleteko nekropolia Bizkaiko hirugarren garrantzitsuena da, Bilbo eta Getxokoen atzetik.

Partekatu