4. ETAPA: DEBA • MARKINA-XEMEIN

Euskal Herriko kostaldeko hiribilduen artean aitzindari

Mutrikuko biztanle-guneak 1209 inguruan jaso zuen bere foru-gutuna, nahiz eta dokumentuetan jasota dagoen herria 1200ean existitzen zela. Une horretan, bertako biztanleek balea ehizatzen zuten, mendeetan zehar iraungo duen jarduera. Hori horrela, ez da kasualitatea kontzejuak balearen ehiza irudikatzen duen eszena bat ezkutu eta zigilu gisa hartzea. Itsas ekonomiak forma eta aberastasuna eman zion herriari; horrela, mutrikuarrak arrantzan (baxurakoa zein transatlantikoa) eta itsas merkataritzan nabarmendu ziren.

Itsas bokazio hori herri txiki honen monumentaltasunean islatu da. Ez da kasualitatea Hispaniar Monarkiako itsasgizon nabarmenetako bi bertan jaioak izatea, beste asko euskaldunak izatea ez den modu berean. Lurralde hau itsasoari emandako herri baten oinarria izan da, eta munduko itsas historian paper protagonista izan duena.

Itsasgizon mutrikuarren artean ospetsuena Antonio Gaztañeta (1656-1728) da, bere garaiko itsasontzien eskema irauli zuen ontzigilea eta ontzigintzari buruzko teorikoa. Bere diseinuak potentzia aurkariek hartu zituzten, Ingalaterrak eta Frantziak kasu.

Bestea Cosme Damián Txurruka (1761-1805) da, zientzialaria, itsasgizona eta militarra, aurrekoaren ahaidea, gerra ekintzak Ferrolgo Akademiako irakaskuntzarekin eta espedizio zientifikoekin uztartu zituena. Trafalgarreko guduan hil zen (1805).

Dorre eta jauregi artean

Mutriku herri monumentala da. Bertan XV. mendeko eta XVI. mendearen hasierako Erdi Aroko eraikinak aurkitzen ditugu (Luardokoa, esaterako), horietako batzuk dorre altu formakoak (Berriatuakoa, esaterako, porturako jaitsieran). Eraikin horietan harlangaitza da nagusi, hareharrizko harlanduzko ertz-kate eta baoekin.

Hiribilduak bizitako suteetako batek, 1543koak, bere zati handi bat kiskali zuen, eta pixkanaka eraikin berriak jaso zituzten bertan, garai bakoitzaren gustukoak. XVI. mendearen amaierakoa da Zabiel jauregia, hareharrizko harlanduz eraikia, baoen antolamendu simetriko eta fatxada nagusi monumental batekin. Gorputz nagusia nabarmentzen da, non lehen pisuko atea eta balkoia inguratzen baititu, armarria eta frontoi txiki bat buru dituen arkitekturak. Alde bakoitzean, solairu bakoitzean koloma bana dago, eta beheko solairuko kolomek fuste helikoidal nabarmena dute. Egurrezko teilatu-hegal zabala ere nabarmendu behar da, oso dekoratua.

XVII. mendean jauregi-etxe berriak eraiki ziren, hala nola Galdona jauregia, Udaletxeko plazan, kareharrizko harlanduzkoa, fatxada nagusian leiho-ate zabalak dituena eta izkinako armarria. Ezin dugu ahaztu Arrietakua etxea ere, XVIII. mendearen hasieran Antonio Gaztañetaren aginduz eraikia, kareharrizko harlanduz hau ere, fatxada ia lauekin, burdin forjatuzko balkoiak, armarria eta teilatu-hegal apaindua izan ezik.

Baita XVIII. mendekoa ere, baina aurreko eraikinaren soiltasunarekin kontrastatuz, Frantzisko Iberok, XVIII. mendeko gipuzkoar arkitektorik nabarmenenak, diseinatutako Montalivet jauregia dugu. Kareharrizko harlanduz egina, oinplano angeluzuzena du, baina, lehen solairuan, porturantz irekitzen den izkina biribilduta dago, balkoi bat egin ahal izateko, hau ere kurbatua. Bere armarri handia nabarmentzen da, baita portada ere, pilastren artean dagoena, eta okulu obalatu bat buru duena.

Azkenik, herriak arkitektura neoklasikoaren adierazgarri garrantzitsu bat du, Jasokundeko Andre Mariaren parrokia, Silvestre Perez arkitekto ospetsuak diseinatua eta 1803 eta 1843 bitartean eraikia. Eliza horrek arkupe hexastilo handi bat (doriar estiloko sei koloma) eta harmailadi handi bat ditu, lurraren berezko inklinazioa gainditzen duena. Barruan, Zurbaranen oihal bat dago, Kristoren Gurutziltzaketa irudikatzen duena.

Partekatu