8. ETAPA: PORTUGALETE • KOBARON

Salazartarren oinetxea

Behe Erdi Aroan Muskizen dorreak ugaritzea Salazartarrak Muñatonesen finkatu izanak baldintzatzen du. Horiek, oinetxe horretatik lurraldea kontrolatuz, udalerriko hainbat auzotan kokatutako beste 6 dorre txikiagotan jarriko dituzte beren ahaideak bizitzen. Dorretxe horiek inguruneko baliabideak ustiatzeko eta administratzeko benetako zentroak ziren, eta ez hainbeste muinoetan, baizik eta haranen hondoan kokatu ziren, lurreko edo itsasoko komunikazio-bideetatik hurbil, interes ekonomikoei defentsa-interesen gainetik lehentasuna emanez. Garai hartako eraikuntzarik esanguratsuena, zalantzarik gabe, Muñatones gaztelua da, San Martingo portuaren ondoan kokatua, zeina gaur egun desagertua dagoen.

Barbadungo ibarreko Muñatones gaztelua Juan Lopez Salazarkoak eraiki zuen 1260 inguruan. Dorretxe hori XV. mendean berreraiki zuen familia horretako kiderik ezagunenetako batek: Lope Gartzia Salazarkoak, bere bizitzaren amaieran, gaztelu horretan preso zegoela, Bizkaiko historiaren eta XIV. eta XV. mendeetako Euskal Herriko Bandoen Gerren kronika zen “Bienandanzas y Fortunas” lana idatzi zuen bandokide eta kronikagileak. Lope Gartzia Salazarkoaren maiorazkoa Muñatoneseko San Martingo eta Santelizeseko dorreak, El Pobal eta El Arenao burdinolak eta bi errota ziren. Gainera, burdin mearen trafikotik (70.000 marabedi urtean), Portugaleteko hiribilduaren probestutzatik eta Muskizko San Martingo eta Portugaleteko portuetako bidesarietatik zetozen errentak ere kobratzen zituen.

Muñatoneseko elementu artistiko-arkitektonikoak

Muñatones gaztelua lan militar konplexu bat da, non 1949 eta 1950ean zeharberritze lanetan jarritako almenez errematatutako bere dorre nagusiaren garapen bertikal ikusgarria nabarmentzen den. Ojiba-atea dagoen lehen solairua igotzeko mandioa edo eskailera falta zaio. Dorrearen hormetan gezileihoak eta ajimeza duten leiho sinple edo bikoitz batzuk ikusten dira. Barrualdea hiru solairutan banatuta zegoen: beheko solairua sotoetatako edo horma hermetikoen biltegirako zen; lehen solairua, sukalde eta logeletarako, eta goiko solairuan egongela handi bat zegoen, eserlekuko bao germinatuz argiztatua. Estalkiaren sistema ez da zehatz ezagutzen, baina litekeena da lau isurkiko teilatua izatea, XIX. mendearen erdialdeko testigantza grafikoen arabera.

Gazteluaren kanpoaldean bi defentsa-esparru daude. Lehenengo hesiak harresi baxuko lau horma-atal ditu, harlangaitzezkoak; angelu bakoitzean kubo bat du, eta dorretxo karratu bat, hegoaldeko fatxadaren erdian ateratzen dena. Hesi osoa almenaduna da eta dorreek beren adarbea dute; sarrera harresiko horma-atal luzeenetan dauden harlandu gorrizko bi ataka lauangeluarren bidez egiten da. Lehen esparru horretara sartzeko, inguruneko lubanarroaren gainean zubi altxagarria zuen ate bat zegoen. Bigarren barrutiak edo hesiak almenak (gaur egun galduak) eta gezileihoak zituen. Aurrekoa baino altuagoa zen eta horma lodiagoak zituen, beraz, eraikinaren defentsarako funtsezko hormatzat hartzen da. Arma-patiora sartzeko, harlandu gorrixkako ate zorrotz bat igaro behar da. Ate horren gainean, familiaren hiru armarriak nabarmentzen dira: Muñatones, Salazar eta Butroe.

Muñatones Erdi Aroko landa-gazteluen tipologiaren barruan koka daiteke, Europa osoan paralelismo ugarirekin. Bere edertasuna erdiko dorrearen altueran eta defentsa horitzontal indartsuetan oinarritzen da, eta horrek nahiko moderno egiten du Bizkaiko Behe Erdi Aroko beste defentsa-dorre batzuekin alderatuta, azken horiek nagusiki defentsa bertikalean oinarritzen baitziren.

Partekatu