6. ETAPA: GERNIKA-LUMO • BILBAO

Oinetxetik baserri izatera

Behe Erdi Aroaren amaieratik landa ondasunak dituzten familia edo erakundeak (erlijiosoak edo zibilak) errentan hartzeko baserriak eraikitzen hasiko dira. Helburua da ahalik eta etekinik handiena ateratzea bestela pertsonalki kudeatu beharko liratekeen lursailei. Horrela, hasierako inbertsio baten ondoren, jabetzaren titularrak errentariaren urteko errenta lortuko luke, eta errentaria baserriari atxikitako lurrak ustiatzeaz arduratuko litzateke kopuru baten truke, normalean gauzaz ordaintzen zena.

Joera hori are gehiago areagotuko da hurrengo mendeetan, batez ere familia garrantzitsuenen aldetik; izan ere, pixkanaka, ezkontza-politiken bidez, lur berriak eta leinu txikiagoen etxeak bereganatuko dituzte. Euskal Herrian XV. mendetik aurrera, gutxienez, biziko den hazkunde demografikoak eskari bat sortuko du, lur berrien luberritzea bultzatuko duena, bai lur komunaletik bereiziak, bai lehen beste erabilera batzuetarako ziren lur partikularrak, eta baita landetxe berriak sortzea ere. Horrela, sakabanatutako baserria zabaldu egingo da, eta hiribilduen, elizaten eta auzuneen jatorrizko guneetatik gero eta urrunago dauden lekuak okupatuko ditu.

Joera, eraikuntzaren praktikotasuna luxuaren gainetik jartzen zuten eraikinak egitea izan zen. Lehenik eta behin, egiten zen inbertsioa, oro har, oso txikia izaten zelako. Bestalde, nekazaritza eta abeltzaintza jarduera ahalbidetuko zuen etxe bat eskaini behar zen, jarduera hori egingo baitzuen maizterrak. Ukuilurik edo lurreko produktuak gorde eta lehortzeko egokia zen estalkipeko solairurik gabeko eraikinak, adibidez, ez zuen balio errentarien beharretarako.

Askotan, alokairuan jarritako etxea leinu txiki baten jauregi zahar bat izaten zen, non jada ez ziren bizi oinordetzan hartu zutenak. Bere eraikuntzan, handikeria bilatu bazen, maizterrak lortzeko arazoak izatea ohikoa zen.

Hau da Kadaltso etxearen kasua, zeina María Diez Cadalsokoaren jabetza zen. Leinu horrek baserriaren jabetza 1931 arte mantendu zuen, nahiz eta bere ondorengoak aspaldi ez ziren bertan bizi. Familiaren igoera sozialak gortera eraman zituen, Madrilen, eta Cadizera, amerikar merkataritzara, eta Bizkaiko beste baserri batzuen jabeak ziren. Izan ere, etxeko ondorengoetako bat José Cadalso Vázquez (1741-1782) da, literato gisa nabarmendu zena.

Ondorioz, Kadaltso oinetxea berregokitu zuten maizterrentzat gaitzeko, 4 etxebizitza bereiziz. Kasu honetan, esan daiteke dokumentatutako azken obratik (1726 baino pixka bat lehenago egina) ez duela aldaketa handirik jasan, ziurrenik, hasieratik, higiezinaren ezaugarriak egokiak izan zirelako nekazaritza eta abeltzaintzako ustiapenerako.

Kadaltsoren ezaugarriak

Oinplano angeluzuzeneko baserria da, beheko solairua, solairu nagusia eta teilatupea dituena. Perimetroko hormak harlangaitzezkoak dira, izkinetan eta bao batzuetan izan ezik, horietan hareharrizko harlandua erabiltzen baita. Harlangaitz-hormaren erabilera fatxada nagusian ere ikus daiteke, atariaren alboetan dauden geletan, nahiz eta ez diren horma-atal sustengatzaileak, habeen eta alboko hormen arteko tartea betetzen baitute. Atzealdeko horman, erdi-puntuko leiho txiki bat dago, XVI. mendekoa.

Aurrealdean, fatxadaren egitura egurrezkoa da, eta adreilua erabiltzen da habeen eta zutabeen artean trenkadak altxatzeko. Erdiko gorputzeko hiru solairu nagusiak zeharkatzen dituzten bi zutikoak dira nabarmentzeko modukoak. Atariburua habe bat da, XVIII. mendearen hasieran erantsitako zutabe toskanar batek sendotua. Une berekoa da Cadalsotarren armarria, fatxada nagusian nabarmentzen dena. Bere azpian 1954an jarritako idazkuna dago, Cadizko idazlearen jatorria gogorarazten duena.

Partekatu