Epaimahaiak ikusitako merituak

Linboaren ideia erlijiotik kanpo geratu omen den garaiotan, Asier Serranok berreskuratu du baztertutako eremu hori gure gizartearen fresko poetiko bat irudikatzeko. Poema hauek erretratatzen edota epaitzen dituzten linbotarrak sexua daukaten aingeruak eta kontzientziak astindutako deabruak dira, hau da, gizaki arruntak dira orriotan dabiltzanak. Hemengoak eta oraingoak dira linbotar horiek: irakurlea bera sentitzen da bertako biztanle, gutako norberaren porrotez eta kontsolamenduez hitz egiten diguten poemak baitira liburu askotariko baina konpaktu honetan biltzen direnak.

Serrano sinbolo eta irudien berariazko sare bat ehunduz doa olerkietan zehar, bildumari batasun berezia eta izaera ahaltsua ematen diona. Linbotarren irudiaren hariak osotasunaren aberastasuna indartzen duen arren, horrek ez du galarazten olerki bakoitzaren argudio eta garapen autonomoak, kultura garaikideko esparru anitzetik edaten baitute poemek: musikatik, artetik, bizipen intimoetatik, literaturatik. Oreka miragarria dago iruditeria surrealistaren eta poemen ulergarritasunaren artean: poeta, begirada aratz baten jabe izaki, oso trebea azaltzen da hizkuntzaren aberastasunak ausarki esploratzean, baina inoiz ere haria galdu gabe eta irakurlearekin ezartzen duen komunikazio sakona kaltetu gabe.

Linbo hau, berriz, leku izateaz gain, gizakion gogo aldarte ere bada. Bizitzaren bidearen erdian orientazioa galduta dabilen ahots desengainatu eta eszeptiko honek aterpe emankor aurkitu du ironia helduan, irudimen artistikoan, irakurlearekin bikain partekatzen dakien sentsibilitate zauritu baten antzaldatze poetikoetan.

Asier Serrano

1975, Eibar

Euskal idazle eta musikaria. Literaturan ia genero guztiak ukitu ditu eta musikagintzan Lorelei taldeko gidaria izan eta gero bakarkako lanari heldu zion hiru disko utziz: Ez esan inori, Gerrari bai eta Hoteleko kantuak.

Narrazioa: Mari Basajaunaren eremuan (2001, Txalaparta) eta Hoteleko kontuak (2001, Apokaliftin).

Nobela: Eskuetan mapak (2007, Txalaparta), Erlojugilea (2009, Txalaparta) eta Abisalia (2014, Txalaparta).

Poesia: Bada hiri gorri bat (1997, Elkar), Picassoren zaldia (2007, Elkar), Hiri gorritik (2010, Elkar), Desterratuen piztiarioa (2011, Alberdania) eta Ate osteko itzalak (2016, Algaida).

Linbotarrak

Linboaren metaforak besterik iradoki balezake ere, ez da hemen aingeru konturik batere. Aitzitik, arras kontu mundutarrak dira poemotan jorratzen direnak, eguneroko jokabideetatik hasi eta kritika sozial eta politikorainoko esparru guztian. Askotarikoak dira irudi poetikoak, erreferentzia eta estilo arras desberdinetakoak, eta gehienetan ageriko loturarik gabe, collage moduan uztartuak. Bestalde, ez dira gutxi poemotan agertzen diren ukitu surrealistak, eta poemategiak dezente du pop-etik edo are poesia filosofikotik ere. Ororen buru, hizkera eta irudi zuzenak erraz biltzen du irakurlea poetak egiten duen barne bidaira.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Epaimahaiak erabaki du 2017ko Euskadi Literatura Saria, gaztelaniazko modalitatean, Patria Fernando Arambururen lanari ematea. Lanak harritu egin gaitu, erakusten duen anbizioagatik eta azken berrogei urteotako euskal gizartea zehaztasun handiz irudikatzen duelako. Eleberri honetan, Aramburuk narrazio-tresnak oso ongi ezagutzen dituela erakusten du; nahiz eta historiak pertsonaia ugari dituen eta urte askoko historia den, tramaren erritmoa arina da, eta familia protagonisten gaineko interesa ez da une batean ere ahultzen. Epaimahaia ere poztu egin da Patria lanak oso harrera ona izan duelako; izan ere, erakusten du kalitateko literatura kritikoak oraindik transzendentzia soziala duten eztabaidak eragin ditzakeela eta gure historia hobeto ezagutzen lagundu dezakeela.

Fernando Aramburu

Donostia, 1959.

Hispaniar Filologiako lizentziatua da, Zaragozako Unibertsitatean; 1985etik Alemanian bizi da. CLOC Historias de Arte y Desastre taldeko kide izan zen. Honako eleberri hauek idatzi ditu: Fuegos con limon (1996); Los ojos vacíos (2000) -eleberri horrek, Bami sin sombra (2005) eta La gran Marivián (2013) lanek Trilogía de Antíbula osatzen dute-; El trompetista del Utopía (2003), Viaje con Clara por Alemania (2010), Años lentos (2012, VII. Tusquets Editores de Novela saria eta Libreros de Madrid saria) eta Ávidas pretensiones (Biblioteca Breve 2014 saria). Ipuingile gisa, era berean, honako bolumen hauek argitaratu ditu: Los peces de la amargura (2006, XI. Mario Vargas Llosa NH saria, IV. Dulce Chacón saria eta Real Academia Española 2008ko saria) eta El vigilante del fiordo (2011).

Patria

ETAk armak utzi dituela iragartzen duen egunean, Bittori hilerrira doa, terroristek hil zuten Txato senarraren hilobiari kontatzeko lehen bizileku zuten etxera bueltatzea erabaki duela. Bizi ahal izango da bere bizitza eta familiarena nahasi zuen atentatu horren aurretik eta ondoren jazarri zutenekin? Jakin ahal izango du zein izan zen egun euritsu batean, bere garraio-enpresatik itzultzean, senarra erail zuen txanoduna? Ezkutuan heltzen bada ere, Bittori agertzeak herriaren lasaitasun faltsua asaldatuko du, batik bat Miren auzokidearena; Miren lagun mina izan zen beste sasoi batean, Joxe Mariren ama, kartzelan sartu zuten terroristaren eta Bittoriren ikara handienen susmagarriaren ama. Zer gertatu zen bi emakume horien artean? Zerk pozoitu du beren seme-alaben eta senarren bizitza, iraganean oso lotuta egon zirela kontuan hartuta? Kraterra izan zenaren aurretik eta ondoren, alegia, Txaroren heriotzaren aurretik eta ondoren, beren bizitzen historia goriak kontatzen digu ahanztea ezinezkoa dela eta fanatismo politikoak hautsi duen erkidegoan barkatu beharra dagoela; urradura disimilatuekin eta uste sendo apurtezinekin hitz egiten du, zauri eta ausardiarekin.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Xomorroei dei ozen bat egiten zaie bestiario poetiko honetan, ez ordea intsektuei -maitasun keinu askoren xede izanik ere liburuan zehar-, baizik eta gure inguruko txikitxoei, gure “xomorrotxoei”. Haur literaturak behar duen tonua eta pultsuari ederki heldu dio obra honek, izenburutik bertatik. Hizkuntzarekin jolastera inguratzeko gonbidapena da, eta hizketarekin ere bai, boz gora irakurrita dituen bertuteak are nabarmenagoak egiten direlako.

Jolasa, irribarrea, irudimena, elkarren abaroa, denak dira aintzat hartzeko baloreak -ezinbestekoak agian- haurrengana inguratzen garenean, eta hauek guztiak eskaintzen ditu liburu honek. Obra koherentea da, trinkoa, poema guztien artean aldarrikapen orokor bat eskaintzen duena. Bat eginda daude euren tonu umoretsuan, euren jarrera jostalarian, eta, hala ere, poema bakoitza gai da bere anekdota partikularrari eusteko, bere originaltasun partikularra aldarrikatzeko.

Tradiziotik datozen baliabideak maisutasunez erabili dituela iruditu zaigu, gure gaurko testuingurura obra fresko eta berritzaile bat ekartzeko. Ez du ezer berririk asmatu, lehendik ere hor zegoena berrerabili du, baina emaitza paregabea suertatu da, eta horixe goraipatzen dugu. Aldian aldian, zomorro eta piztia batzuei gertatzen zaizkien gorabeherak kontatzen zaizkigu, harridura sor dezaketen testuinguruak deskribatuta, eta amaierarako ezustea gordeta.

Leire Bilbao

Ondarroa, 1978.

Haur literaturan ibilbide oparoa izateaz gain, helduentzako bi poema liburu ditu: Ezkatak (Susa, 2006) eta Scanner (Susa, 201). Poema horietako batzuk antologia ezberdinetan jaso eta hainbat hizkuntzatara itzuliak izan dira. Kantu ere bihurtu dituzte zenbat musikarik.

Hauek argitaratutako liburu batzuk:)
Armairu barruan ipuinak irakurtzen zituen neska (Erein, 2010)
Euli bat dut bihotzean (Elkar, 2013)
Gerrak ez du izenik (Pamiela, premio Etxepare 2013)
Doministripu jauna (Elkar, 2014).

Xomorropoemak eta beste piztia batzuk

Poemak, xomorroak bezala, ustekabean agertzen dira. Eta ziztatu egiten dute. Eta kosk. Eta azalean koskor txikiak utzi, egunetan joaten ez direnak. Poema batzuk hegan egiten dute. Beste batzuk igeri. Badira narrasean doazenak. Baita orria zabaldu eta orro egiten dutenak ere. Poema batzuk beltzak dira. Badaude berdeak, gorriak edo beste kolore batzuetakoak. Poema batzuk lau hanka dituzte, bestetzuk sei, zortzi edota ehun. Poemak, azken finean, xomorroak bezalakoak baitira. Eta kontuz, batzuetan xomorro horiek piztia bihurtzen direlako.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Euskadi Literatura Sarietako 2017ko Euskarazko Literatura Itzulpenaren modalitateko epaimahaiak aho batez erabaki du saria Matías Múgica jaunari ematea, François Villonen Testamentua Erdi Aroko frantsesetik euskaratzean egindako lanagatik.

François Villonen Testamentua klasiko handia da frantsesezko poesia lirikoan. 1461ean idatzia, Villonen lanik ezagunena eta enblematikoena da. Euskarazko itzulpenaren atzeko azalean dioen moduan, “obra osoa du Villonek bere bizitzako abenturez eta desbenturez betea, noiz ageri-agerian aipatzen dituela, noiz hitz erdiz eta alusio belatuen bidez. Villonen obran lirismoa eta arrunkeria, Ama Birjinarekiko eraspena eta amodioa, fede sakona eta ezmoraltasun gordina nahasten dira; ahaltsuei oldartzen zaie, miseria-lagunekiko samurtasuna adierazten du eta, aldian aldian, malenkoniatsu eta isekari, gozo eta mendekari ere agertzen da”.

Horiek guztiak hizkera bizi, batzuetan gordin eta beste batzuetan samurrean eman zituen Villonek, 2023 bertso-lerro oktosilabo errimatutan, gehienetan zortziko ahapaldietan banaturik. Itzulgaia erronka ikaragarria zen; ikaragarria zentzu etimologikoan (beldurgarria), eta ikaragarria zentzu figuratuan (itzelezkoa).

Epaimahaiaren ustez, Matías Múgicak jatorrizko testuaren oihartzun zintzoa dakarren itzulpena ondu du, 7+6 silabako zortzi bertso-lerroko ahapaldietan, jatorrizkoaren errima berdin-berdina bilatu beharraz testua eta edukia larregi eraldatu gabe, baina jatorrizkoaren doinua iradokitzen duen bulkada erritmikoa eskainiaz. Itzultzaileak berak aitortzen duenez, “testua idatzi zenean bere garaiko irakurleei egiten zien efektua bilatzea” izan du xede, eta horretarako, konplexurik gabe erabili ditu zenbait lizentzia hizkuntzan, hala silaba-kopuru egokia lortzeko nola errima aproposa eskaintzeko; Matías Múgicaren hitzak erabiliaz, jatorrizko “poemaren grazia formalak” ekartzeko itzulpenera.

Epaimahaiak berariaz aipatu gura du, azkenik, testua azaltzen eta argitzen duten oharren erabilera neurtua eta miresgarria, lanaren edizio zainduan era bikainean txertatua, irakurketari trabarik egin gabe laguntzeko taxutua.

Matías Múgica

Iruñea, 1961.

Filologia Klasikoa ikasi zuen, eta Itzulpen Masterra egina du. Nafarroako Administrazioan lan egin du itzultzaile eta editore. Hainbat autoreren lanak itzuli ditu, besteak beste, L.F. Céline, Joseph Roth, Goethe, Bocaccio, Maupassant.

Testamentua (François Villon)

Italo Sicilianok 1934an Villoni buruzko obra garrantzitsu batean dio Villon “Frantziako poeta lirikorik handiena” dela. Hori esatean, segur aski, gaurko adieran hartzen du “liriko” hitza, poeta lirikoa, gaur, bere sentimendu pertsonalak kantatzen dituena baita, poemetan bere burua, bere pena-pozak, bere pasio oldarraldiak edo bizitzak ematen dizkion etsipenak agertzen dituena. Villonek halako bizi salbuespenekoa izan ez balu, estropezuz eta erori-jaikiz betea, ez zen ezagutzen dugun poeta bihurtuko eta ez zuen gizonen oroimenean halako aztarna sakona utziko. Obra osoa du Villonek bere bizitzako abenturez eta desbenturez betea, noiz ageri-agerian aipatzen dituela, noiz hitz erdiz eta alusio belatuen bidez. Villonen obran lirismoa eta arrunkeria, Ama Birjinarekiko eraspena eta amodioa, fede sakona eta ezmoraltasun gordina nahasten dira; ahaltsuei oldartzen zaie, miseria-lagunekiko samurtasuna adierazten du eta, aldian aldian, malenkoniatsu eta isekari, gozo eta mendekari ere agertzen dena.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Hizkuntza poetikora egokitzen diren ilustrazio freskoak, umore-ukitu handia eman eta testuaren irakurketa paraleloak eskaintzen dituzten eszena txikiak sortuta. Hizkuntza propioaz eszenak sortzeko gaitasuna, testua alde batera utzita, pisten bidez bere hizkuntza propioa sortuta.

Bere ilustrazioekin, Mikelek, ondorio hezigarriez gain, ludikoak ere lortzen ditu; izan ere, irakurlea irudia ikertzera gonbidatzen du, horrek dakarren jakin-minarekin arrazonamendu eta irakurketa propioak sortuz. Horrekin poesiara hurbiltzen laguntzen digu, irakurlea eraikitzen lagunduta.

Mikel Valverde

Vitoria-Gasteiz, 1966

Arte Ederretan lizentziatu zen Euskal Herriko Unibertsitatean, Teknika Grafikoen espezialitatean. Octopus eta La Luna de Madrid argitalpenen laguntzaile izan zen, eta 1985ean Tebeos Kopón taldea sortu zuen. Urte horretan bertan Vitoria-Gasteiz, los felices 85 obran parte hartu zuen, eta hurrengo urtean Gaztela eta Leongo Komikiaren III. Erakusketako lehen saria lortu zuen. Haur eta Gazte Literaturako bere ilustratzaile-lana 1995ean hasi zen, eta harrezkero ez da geldi egon. Sektoreko argitaletxe espainiar hoberenekin argitaratu du, eta bere lana nabarmena da hainbat bildumatan ospe handiko egileekin batera, hala nola Bernardo Atxaga edo Luisa Villar Liébana. Alderdi profesional horrekin batera, komikiak sortu eta agendak, gidak, diskoen azalak, liburuxkak eta kartelak diseinatzen ditu. 2005ean, Ilustrazioko Nazioarteko Fundación SM Saria lortu zuen, Paula en Nueva York obrarekin.

Versos de Deportes

Epaimahaiak ikusitako merituak

Euskal Herriaren historia garaikidean, tamalez, pil-pilean dagoen gai bati heldu dio Arantxa Urretabizkaiak bere liburuan: Hondarribiko alardeari. Arazoa barrutik eta bere ondorio larri guztiekin ezagutu duenaren lekukotza eskaintzen du, askotan entzun dugun eta harritu gaituen esaldi bati erantzuna eskainiz: 'Zu ez zara hemengoa eta ez ezin duzu ulertu zer gertatzen den'.

Kronika eta lekukotza lazgarria eskaintzen du Urretabizkaiak liburuan, alarde parekidearen hastapenetatik hasita euskal gizartearentzat modu ulertezinean hogei urtez luzatu den auziari buruz, berdintasunaren aldeko borroka kontatuz eta askotan tradizioari zaion atxikimendu irrazionalaren testuinguruan txertatuz gertaerak.

Kontatzen duena gogorra izanik ere, idazkera samurra da, ez da gorrotoa edo herra bere abiapuntu eta jomuga, baizik eta justizia nahia, logikaren garaipena, norbanakoen sentimenduen deskribapena eta asaldura kolektibo baten isla. Sakona mamian, idazkera aratz eta joria forman, heldutasun betean errealitateari bere osotasun guztian begiratzen jakin duen idazlearen emaitza da liburua, zimiko eragilea askotan, harrigarria bestetzuetan, gertakizunaren klabeak marko historikoan paratzen ditu, esparru sozio-ekonomikoan eta giza harremanen eremu emozionalean.

Aztertu du, baita ere, erakunde ezberdinen papera, prentsaren eragina, nobela bat bezala irakurtzen den kontakizuna osatuz, baina irakurleak zerbait erreala, hurbila eta urtero errepikatzen dena dela inoiz ahazten ez duelarik, edozein generotako literatura onak duen goi-helburua bete-betean erdietsiz: irakurlea asaldatzea, antzaldatzea, baina prosa eder batekin laztantzea eta gai baten inguruan argi egitea.

Aurten utzi dio Urretabizkaiak alardean irteteari, eta esperientzia gogor baten testamendua utzi digu liburu honetan, berak alardean orain arte egin duen ibilbidea liburuak egin dezan hemendik aurrera irakurle bakoitzaren baitan, gogora ekarriz, baita ere, oraindik konpondu ez den auzi baten aurrean gaudela. Katarsi moduko bat da literatura sarritan, minbera dauden zaurientzat ukendu. Urretabizkaiaren liburu hau gerta bedi arazo bat konpontzeko esparru partekatua, enpatikoa, bakebidearen erresuma.

Arantxa Urretabizkaia

1947, Donostia

Kazetari lanbidez, prentsa idatzian, irratian nahiz telebistan egiten du lan. Idazle gisa poesia idazten hasi zen eta eleberriekin jarraitu. Azken atal honetan, Zergatik Panpox (Hordago, 1979), Koaderno gorria (Erein, 1998), 3 Mariak (Erein, 2010), Zuri-beltzeko argazkiak (Pamiela, 2014) dira lanik ezagunenak, horiek guztiak gaztelaniaz eta beste hainbat hizkuntzatan argitaratuak.

Maitasunaren magalean poema liburuarekin lortu zuen Kritika saria 1982an eta 3 Mariak eleberriarekin sari bera 2010ean.

Bidean ikasia

Inor gutxik izango du kalean ahoz gora iraindua izateko ohitura. Inor gutxi dago horretarako prestatua. Iraintzaileak ere ez du seguru asko ohitura hori, baina ekintzek frogatzen dute hobekiago egokitzen dela iraintzailea egoera berrira, berak sortua delako egoera hori, berak aukeratu duelako ekintza.

Iraintzen duenak uste du, iraindua mintzeko ahalmenaz gain, iraindua umiltzeko boterea ere baduela. Kalean, zuk ezagutzen ez duzun gizon gazte batek puta esaten badizu, ez da atsegina, noski. Baina irain berak zure semearen edo bikotekidearen ahotan eragin desberdina luke. Semearenak umilduko zintuzke, kaleko gaztearenak, agian ez. Lastima ere senti dezakezu iraintzailearekiko.

... Irainaren ezpatak bi aho ditu, eta bigarrenak iraingilea zauritzen du.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Gaztelaniazko saiakera-modalitateko epaimahaiak Potosí liburua nabarmendu du haren prosaren kalitateagatik eta literatura-baliabideen erabilera egokiagatik. Ander Izagirreren kronikak mundu ezezagunetara hurbiltzen gaitu, eta horiek biziz gainezka sentiarazten digu; bestetik, azalpenak emateko bere eraginkortasunak beldurrak airean edukitzen gaitu narrazio osoan zehar.

Ander Izagirrek kontakizun egokia landu du milaka gizakik bizirauteko dituzten borroka-baldintza penagarriei buruz. Neskato meatzari baten egunerokoaren eta haren miseria eta itxaropeneko istorio txikiaren bidez, mendeetan zehar, eta gaur inoiz baino gehiago, Potosiko Cerro Ricoko meatzariak pairatzen ari diren drama izugarria islatzen da. Sentimentalismo eta noraez antzuetatik urrun, irakurleak literatura-kalitate goraipagarriko liburu bat du aurrean, gu informatzeko eta interpelatzeko dohain bikoitza duena.

Ander Izagirre

Donostia, 1976

Ander Izagirrek oinekin idazten du. Erreportajeak argitaratu ditu Karakorumeko mendietako zamaketariez, Txernobylen bizirik iraun dutenez edo El Hierro uhartean hodeiak jetzi zituen baserritarraz. Europako Prentsako 2015eko Saria jaso zuen Kolonbiako krimen militarrei buruzko erreportaje batengatik: “Así se fabrican guerrilleros muertos”.

Libros del K.O. argitaletxean beste lan batzuk argitaratu ditu: Plomo en los bolsillos, Mi abuela y diez más, Los sótanos del mundo, Beruna patrikan eta Cansasuelos.

Potosí

Potosiko Cerro Rico, mendi guztien enperadorea, mineral guztien piramidea, altxor guztien jauregia, zabortegi bat da gaur egun, egunero sartzen diren hamar mila meatzarien gainean eraisteko arriskua duena.

Potosiko meategiak zilarra metatu zuten konkistatzaile espainiarren agertokia izan zen, lehen kapitalismo boliviarra ezarri zuten lehen baroi meatzariena, sarraski militarrena eta Cheren azken gerrillarena. Lurpetik diktadurak bota dituzten langileak irten ziren; orain haurrak irteten dira, manifestatu eta hamar urtetik aurrera lan egiteko legeak lortzen dituztenak.

Potosí liburuan aparteko aberastasunaren eta pobrezia izugarrienaren mekanismoak daude. Potosí liburuan indarkeria dago. Katearen amaieran meategian lan egitera sartzen den hamabi urteko neskato bat dago. Neskato horren izena Alicia da eta Potosí-k haren istorioa kontatzen du.