Alaizan Jasokundeko Santa Maria dago, XIII. mendeko eliza txikia eta nabe bakarrekoa. Bertako absidean, 1967an aurkitutako horma-pintura gotikoak daude.

Zalduondoko Lazarraga jauregia, herriaren erdian kokatutakoa, Errenazimentuko egoitza-arkitekturaren adierazgarri nabarietakoa da Araban (XVI. mendea). Oinplano lauangeluar handiko eraikin hau Zalduondoko Etnografia Museoaren egoitza da gaur egun.

Alfontso X.ak Aguraingo antzinako herrixkaren gainean 1256an eraikitako hiribildua da. Arabako Lautadaren mendebaldean kokatua eta muino baten gainean eraikia, lurrera egokitu eta Ipar-Hego norabidean hedatzen da, bide-hirien hirigintza-tipologiari jarraituz. Mutur bakoitzean gotorleku-eliza bana duten, Santa Maria iparraldean eta San Joan hegoaldean, hiru kale paraleloz osatzen da. Eliza horiek harresiak indartu eta hiribildurako aurrez aurreko sarbideak babesten zituzten. Aipatutako bi elizez eta oraindik bi dorre gordetzen dituen harresiaz gain, elementu monumental gisa, armarria eta Errenazimentuko eta barrokoko tipologia duten jauretxeak nabarmentzen dira. Etxe horiek guztiak 1564an sortutako sutearen ondoren eraiki zituzten. Izan ere, sute horren ondorioz, herriaren alderik handiena suntsitu eta hiribilduaren hirigintza-egitura eraldatu zen. Eraikuntza-mota horretakoak dira Begoñatarren Etxea eta Azkarraga Etxea izenekoak, udaletxea (antzinako San Martin elizaren zati baten gainean eraikitakoa) eta San Pedroko Klaratarren komentua, harresiari itsatsia eta estilo barroko soilekoa.

Barriako monasterio zistertarra Goiz Erdi Arokoa da, XIII. mendekoa, eta Oñatirekin muga egiten duten mendien hegoaldeko magalean dago kokatuta. Ustez, zisterrak sortutako lehen monasterioetakoa da. Haren antzinatasuna Gregorio IX.a aita santuaren buldak, ordenak oraindik gordetzen duenak, egiaztatzen du. XIX. mendera arte berorren parrokia-eliza bazuen. Bereziki aipatzekoa da abadtarren hilerria eta bi oineko klaustroa, alboetan sei arkurekin eta leiho laukizuzenak dituen galera altu itxiarekin. Beraz, Goiz Erdi Aroko Araban dagoen monasterio nabarienetakoa da, aparteko interes arkeologikoa eta, lurpean gordetzen diren hondarrak kontuan izanda, aparteko interes antropologikoa ere duena.

Nolanahi ere, Erdi Aroko jatorrizko eraikinaren arrastorik ez da geratzen, zaharrenak XV. mendekoak baitira. Barriako monasterio-multzoan bi zati bereizi behar dira; alde batetik, Barriako Andre Maria eliza eta, bestetik, monasterio zistertarra bera. Eliza XV. mende amaierako tenplua da, oinplano laukizuzenekoa.

Estibalizko monasterioa, XII. mendeko erromanikoa, Arabako Lautadako zaindaria den Estibalizko Andre Mariaren omenezkoa da. Tenplua muino baten gainean dago ezarrita, Argandoñan. Hurrenez hurren egindako berrikuntzak gorabehera, Arabako arte erromanikoaren monumentu adierazgarrienetakoa da. Elementu protogotikoak dituen eliza erromanikoaren eredua da, gurutze latindarreko oinplanoarekin, gurutzadura zabalarekin, hiru kapera asimetriko eta independenterekin eta hiru ataletan zatitutako nabearekin. Gurutzadura XIII. mendekoa da eta ojiba-gangarekin estalita dago. Elementu aipagarriena, duen eskultura-dekorazioagatik, ate nagusia da, hegoaldeko alboan irekitzen dena, gurutzadura dagoen lekuan.