5. ETAPA: MARKINA-XEMEIN • GERNIKA-LUMO

Fundazio zaila

Gaur egun Gerrikaitzera iristen denari kosta egingo zaio sinestea Erdi Aroko hiribildu baten aurrean gaudela, hasiera batean 1366an sortua. Fundazio arazotsua izan zen hasieratik, proiektatu zutenen asmoak inguruko jauntxoen oposizio larriak aurkitu baitzituen, bereziki elizen gaineko patronatuak zituztenen aldetik. Zertan eragingo lieke hiribildu berri bat eraikitzeak? Izan ere, inguruko herritarrak bertan bizitzera erakarriko lituzke, eta, bertan parrokia berri bat eraikiko balitz (gertatu zen bezala), parrokiak zergadunak kenduko lizkieke jauntxoen patronatuko landa-parrokiei. Hau da, beren elizetako hamarrenetatik jasotzen zituzten diru-sarrerak galtzeko zorian egongo ziren.

Beraz, Munitibarren egitekoa zen hiribildua Gerrikaitzera aldatu zen azkenean. Bizkaiko Jaunak mendi-azalera handiak eman zizkion, baita lehen biztanle-multzo bat ere, soilik 8 bizilagunekoa. Han, herria hazten joan zen hurrengo hamarkadetan, eta XIV. Mendearen amaierarako inguruko beste etxe batzuk biltzea lortu zuen. XVI. mendearen hasieran 100 su baino gehiago zituen (su bakoitzak etxebizitza-unitate bat hartzen zuen kontuan).

Hala ere, garai modernoan garrantzia galtzen joan zen beste landa-eremu batzuen alde, Arbaitzegi kasu, garai horretan biztanleak irabazi zituena. Horrela, biztanle-kopurua gutxituz joan zen eta hiriko etxe zaharrak utziz joan ziren, baita Erdi Aroko harresiak ere (jada inolako erabilerarik ez zutenak).

Landa hirigintza

Nahiz eta gaur egun Erdi Aroko hirigunea desitxuratua egon kaleen eta etxeen bilbean, egia da nolabaiteko antolamendua agertzen dela bi ardatz edo bide nagusiren inguruan, ipar-mendebaldetik hego-ekialderako norabidean. Kale horietarantz irekitzen dira etxeetako sarrerak. Hesitutako espazio zaharraren ipar-mendebaldeko izkinan, Andre Mariaren Jaiotzaren parrokia dago. Gune horren azpian Bengolea burdinola eta errota zaharra dago.

Parrokiaren egungo eraikina 1847an eraiki zen, estilo neoklasikoan, Hermenegildo Belauntzaranen eskutik. Kalte handiak zituen, jasan zituen sute ugariengatik, eta erabateko birgaitzeari ekitea erabaki zen.

Arkitektura zibilean, XVI. mendeko Kantokoa eta Torretxikitone etxeak nabarmentzen dira.

Partekatu