6. ETAPA: GERNIKA-LUMO • BILBAO

Irina lortzeko metodo tradizionala

Erdi Aroan, uraren indarra aprobetxatzen zuten errotak bi motatakoak izan zitezkeen, elementu eragileen kokapenaren arabera: noria-errotak edo errotak. Lehenengoetan, alea ehotzen duen harria birarazten duen ardatza horizontalean jartzen da, eta, beraz, edo ura gurpilaren hegaletara isurtzen da gorago dagoen kanalizazio batetik, edo gurpil hori fluidoa igarotzen den kanalean sartuta dago partzialki, eta horrek mugitzen du pasabidean.

Badakigu Euskal Herrian horrelako aparatuak egon zirela, baina errota gehienek ardatz bertikala zuten, eta batzuk oraindik martxan daude. Ura ibaian dagoen eztopo baten bidez (presa bat edo presa txiki bat) hartzen da, eta uraren parte bat ibilguarekiko paralelo den ubide batetik desbideratzen da, biltegi batera isuriz. Errotariak sistemari eragiten dionean, ura hodi estu batetik sartzen da (horrek indar eta abiadura handiagoa ematen dio fluidoari) beheko kotan dagoen makina-gelara. Sifoi batek, zurrusta, uraren bultzadaz biratzen duen gurpilaren molduretara zuzentzen du. Ardatz bertikalak goiko solairura igortzen du errotazioa, ehotzeko gelara.

Ehortzeko harriak biraka jartzen dira, eta bat, egonekoa, ez da biratzen, eta goikoa, hegalaria, biratzen dena da. Azken horren ardatzaren gainean tobera bat dago, bertara alea isurtzen delarik, eta pixkanaka grabitatez husten da, errotarrien artean erortzen den kantitatea dosifikatzea ahalbidetuz. Harrien formak ere laguntzen zuen ateratzen zen irina, bere pisuaz, ehotzeko harrien oinean zegoen ontzi batera eror zedin.

Soberan zegoen ura estolda edo hustubidetik ateratzen zen; normalean, arku handi bat izaten zen, eta langileak ere sar zitezkeen, matxura izanez gero edo doikuntzaren bat egin behar izanez gero.

Errotabarri errota

XVIII. mendearen erdialdean eraikitako errota txiki bat da, gaur egun baserri bati atxikita dagoena. Ibilgu txikitik doan errekastoa nahikoa zen ehotzeari eragiten zion aparatu hidraulikoa mugitzeko. Gaur egun, korrontea husten duen erdi-puntuko arkua ikus dezakegu, hareharrizko harlanduz egina, baita izkinetako kateak eta errotari barrutik argi ematen dion leihoa ere.

Partekatu