Arnasguneekin (%80ko euskararen ezagutza maila duten herriak) abian hasi zen metodologia, denboraren poderioz, udal guztietan euskararen ezagutza eta erabilera sustatzeko lanabes baliagarria bihurtu da. Aurrerapauso handia egin euskarak lanabes honekin eta atzetik duen euskarri juridikoarekin EAEn. Oso inportanteak eta baliagarriak dira metodologia honek euskarari zabaltzen dizkion ateak. Euskara zeharkako elementu gisa kokatzen du udalen kudeaketan. Gainera, oso hizkuntza minorizatu gutxik, bakanak esango genuke, dituzte honelako lanabesak eta, are gutxiago, Eragin Linguistikoaren Ebaluazioa (ELE hemendik aurrera) egiteko euskarri juridikoa. Azken honek ELE horren erabilera eta zabalkundea ekarriko ditu. 

ELE hasieran gure hizkuntzaren espazio funtzionalak babesteko sortu zen: arnasguneak. Arnasguneak euskaldunen proportzio handia duten udalerriak dira, euskaraz egunero normaltasunez eta naturaltasunez bizi direnak. Horietan euskarak bete ahal ditu edozein hizkuntzak betetzen dituen funtzioak: lana, familia bizimodua, lagunartekoa, administrazioarekiko harremana... Proportzioz euskaldunak gehiengo diren udalerriotan, herritar askok euskara naturaltasunez erabiltzen dute beren komunikazio-behar gehienetarako. Horregatik esaten da arnasguneak ezinbestekoak direla gure hizkuntzaren biziiraupenerako.

Hizkuntza batek, biziko bada, bera nagusi den lur eremuak behar ditu, arnasguneak behar ditu. Bere funtzio guztiak mugarik gabe, askatasunez, bete eta garatzeko lekuak behar ditu. Eusko Jaurlaritzak egindako Euskara 21 txostenean ere nabarmentzen da hizkuntza batek, garatuko bada, bera nagusia den esparruak behar dituela: «Arnasgune horiek zaindu, sortu eta, ahal balitz, hedatu ezean, alferrik izango da, seguruenera, gainerako ahalegin oro. Horrenbestez, lehentasunezko trataera garbia eman beharko zaie euskararen arnasguneei XXI. mende hasierako hizkuntza politikan».

Baina, gaur egun, udalerri euskaldun batzuk arnasgune izatetik urruntzen ari dira, oraindik ere arnasgune izateko baldintza betetzen badituzte ere. Udalerri euskaldunen egoera soziolinguistikoaren bilakaera aztertuta, argi ikus daiteke udalerri ez euskaldunetan euskarak izan duen pizkundea ez dela errealitatea gune euskaldunagoetan. UEMAk 2014an egindako azterketak argi erakusten du bereziki azken hamar urteotan udalerri euskaldunetako egoera soziolinguistikoa atzeraka ari dela. 2001etik 2011ra bitartean, oro har eta derrigortasun- indizea (euskaldunak + ia euskaldunak / 2) %70etik gora duten udalerriak aintzat hartuta, 3 puntu pasatxo egin du behera euskararen ezagutzak berak.

Azterketa eta hausnarketa bat baino gehiago egin dira, jaitsiera horren faktoreak ezagutzeko helburuz. Gaindegiak 2015ean egindako azterketa sozioekonomikoaren emaitzek etxebizitza parkearen eta egoera soziolinguistikoaren arteko harreman zuzena ondorioztatu zuten, besteak beste. Noski, udalerri bateko egoera soziolinguistikoan eragiten duen faktore bakarra etxebizitza parkearen bilakaera ez dela jakina da, biztanleriaren egunerokoan eragiten duten faktore guztiek dute gutxi asko gune bateko egoera soziolinguistikoan eragiteko gaitasuna: faktore soziokulturalak, faktore sozioekonomikoak... soziologia bera aztertuko beharko litzateke maiz hizkuntzaren bilakaeraren nondik norakoak ongi ulertzeko. Baina egin diren azterketa guztiek eta udalerri euskaldunetan hizkuntzaren normalizazioan aritu direnen esperientziek zerbait erakutsi badute, honakoa izan da: hizkuntza politikatik kanpo dauden politikak dira hizkuntzan gehien eragiten duten politikak. Hizkuntza politikatik euskararentzat espazioak irabazteko neurriak hartzen ari garen bitartean, bidezidorrak eraikitzen ari garen bitartean, gainerako politikek hizkuntzan oso kaltegarriak izan daitezkeen erabakiak hartzen dituzte, autopistak eraikitzen dituzte alegia. Eta ondorioa ere oso argia da, alferrik ari gara euskara zerbitzuetatik bakarrik. Euskarak zeharlerrotasuna behar du aurrera egingo badu.

Baina, Eragin Linguistikoaren Ebaluazioa  (ELE hemendik aurrera) ez da bakarrik sortu euskararen arnasguneetan euskararen erabilera bultzatzeko. Izan ere, 2/2016 Legeak, apirilaren 7koa, Euskadiko Toki Erakundeei buruzkoa, bere 7.7. artikuluan EAEko udal guztiei ELE egiteko bete beharra ezartzen zien. Horrela,  Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza eta UEMAren artean arnasguneetarako metodologia hori udal guztietara egokitzeko beharraz hausnartu zen.

Hausnarketa horretatik arnasgune eta gainerako udal guztientzat baliagarria izan zitekeen metodologia baten oinarriak jarri ziren. Badakigu etorkizunean, ELE asko egin ahala metodologiari egokitzapenak egin beharko zaizkiola. Honezkero, aldaketa asko egin zaizkio metodologiari eta, oraingo honetan, APLIKAZIO BERRI BAT EGIN DUGU. Aplikazio berri honekin ELEak sinplifikatu nahi ditugu. Metodologia berritzearekin arnasguneak babesteaz gain, udal guztietan euskara zeharkako elementu gisa ezartzeko aukera sortu zen.

179/2019 DEKRETUA, azaroaren 19koa, Euskadiko toki-erakundeetan hizkuntza ofizialen erabilera instituzionala eta administratiboa normalizatzeari buruzkoa (https://www.euskadi.eus/y22-bopv/eu/bopv2/datos/2019/11/1905415e.shtml) 2019ko azaroaren 22an argitaratu zen. Dekretu horretan, besteak beste, ELE egiteko nondik norakoak garatu ziren. Hona hemen VI. Kapituluko 50. artikuluan ebaluatu behar diren planak eta proiektuak nola zehazten dituen:

1. Udalerriek behean zerrendatzen diren plan eta proiektuen hizkuntza-inpaktuaren ebaluazioa egin beharko dute, bai eta horien funtsezko aldaketenak ere, baldin eta euskararen erabileran eragina izango badute:
   
   a) Planak:

• Hiri-antolamenduko plan orokorrak.
• Plangintza orokorra bateragarri egiteko plana.
• Sektorizatze-plana.
• Plangintzako arau subsidiarioak.
• Plan partzialak.
• Hiri-antolamenduko plan bereziak.
• Turismo-planak.
  
  b) Proiektuak:
• Merkataritzagune handiak eraikitzeko proiektuak.
• Industriaguneak eta teknologia-parkeak eraikitzeko proiektuak.

2. Aurreko zerrendan aipatutakoez gain, arnasguneetako euskararen erabileran eragina izan dezaketen plan eta proiektu guztiak ebaluatu beharko dira.

UEMAk eta Eusko Jaurlaritzak Eragin Linguistikoa Ebaluatzeko (ELE) tresna sortu ondotik, bere eraginkortasuna eta balioa egiaztatu ahal izateko, tresna praktikan jartzea izan zen hurrengo urratsa. Eragin Linguistikoaren Ebaluaziorako tresnaren marko teorikoa lantzetik praktikarako saltoa eman zen lehen ariketa horiekin eta emaitza guztiz positiboa izan zela baieztatu ahal izan zuen UEMAk. 

Une garrantzitsu bat markatu zuen euskararen normalizaziorako norabidean, finean, lan-molde berri baterako bidean lehen urratsa izan zela iritzi baitzion. Lehen aldiz diziplina anitzeko adituak elkarlanean aritu ziren planen eta egitasmoen hizkuntzaren inpaktua aurre-ikusten eta hizkuntza zeharlerrotasunean landu beharraren garrantzia agerian utzi zuen praktika hark.

Praktika horiek egin eta gero, tresnaren balioa ezbaian jarri gabe, ELE ebaluazio lan-taldeetan aritutako kideek, hainbat ekarpen egin zizkioten erremintari. Horiek aintzat hartu eta tresna moldatzea izan zen eman zen hurrengo pausoa, esku artean duzuen tresna sortzera iritsi arte.

2. ERAGIN LINGUISTIKOAREN EBALUAZIOAREN XEDEA

Lurralde eremu (auzo, herri, hiri, eskualde) jakin bateko proiektu eta plan pribatu zein publikoek bertako errealitate linguistikoan izan ditzaketen balizko eraginak aurreikustea, identifikatzea eta ebaluatzea da egitasmo honen helburu nagusia. Horrez gain, euskararen eta euskal hiztun elkartearen egoerari kalterik eginez gero, horiek murrizteko eta aurrea hartzeko neurriak hartzea ere bai.

Eragin linguistikoaren ebaluazioak adostasun politikoak, babes juridikoa eta soziala ezinbestekoak ditu, benetan, horren helburuz proiektu eta jarduera pribatu zein publikoek euskarari kalterik ez egitea lortuko badugu.

3. PRINTZIPIO, KONTSIDERAZIO OROKORRAK

3.1. Zeharkakotasuna

ELEren aplikazioak lehendik ere bistakoa zena, baina behar beste mahai gaineratu ez zen ebidentzia jarri du guztion begien bistan: hizkuntza-politikek erabateko zeharkakotasuna dute. Arnasguneen bilakaerak argi erakusten du, lurraldearen antolaketa-mailan garatutako politikek eta garapen teknologikoak eremu horietako hizkuntza-politikatzat hartu diren politikek baino eragin dezente nabarmenagoa izan dutela. Hizkuntza-politikaren paradigma moldatu eta politikaren sail baten gisa ulertu beharrean, politikan oro har integratu beharreko ikuspegi gisa ulertu beharko litzateke. Bai norabide horizontalean, arlo edo departamentu desberdinetan; bai eta norabide bertikalean, Toki Administraziotik Administrazio Nagusiraino. Horrek politika guztiek dakarten hizkuntza errealitatearen bilakaera aintzat hartzetik, sakoneko aldaketak ekarri beharko lituzke. 

3.2. Zuhurtzia, prebentzioa sustapena.

Edozein proiektu edo neurri politikoen aurrean beraz, zuhurtziaren eta prebentzioaren printzipioak ezartzea proposatzen da. Zuhurtziaren ikuspegitik, dena delako proiektu edo politikak hizkuntzarengan eragina izango lukeen zalantza izanez gero, gaia tentuz aztertzea eskatzen da. Euskararen normalizaziorako kaltegarriak izan daitezkeen ondorioak izango balute beraz, horiek saihesteko prebentzio neurriak hartzera jo beharko litzateke. Ulertuta, prebentzioa beti dela egokiagoa, kostuen eta emaitzen aldetik, kaltea egin ondoren, neurri aringarriak hartzea baino. Hortaz, neurri aringarriak soilik bestelako aukerarik geratzen ez den kasuetarako proposatuko lirateke.

Metodologia hau euskararen erabilera sustatzeko tresna ere izan daiteke bai arnasguneetan eta baita arnasguneak ez direnetan, Izan ere, ELE egin daiteke Udalak nahi duen beste proiektutan, batzuetan derrigorrean, besteetan nahi erara. Beraz, erakunde ordezkarien esku ere badago ELE egitea derrigorrezkoa ez denean. ELE guztiak erabil daitezke euskararen erabilerari hauspoa emateko eta ezagutza eta erabileraren arteko aldea murrizteko. Aukera paregabea ezinbestean.

3.3. Lurralde-antolaketan hizkuntzen antolaketa aintzat hartzea

Aipatu den bezala, lurralde-antolaketak hizkuntza-normalizazioan duen eragina berebizikoa da. Aspaldi egiaztatu zen, norbanakoak euskalduntzeaz gain, espazioak (geografikoa, zein funtzionalak) euskalduntzea ezinbestekoa dela, hizkuntza normalizatuko bada. Gauzak horrela, errepideen, hezeguneen, kultura ondarearen, bizikleta bideen,... eta beste hainbat gairen inguruan egiten den bezalaxe, hizkuntzen bilakaera geografikoa eta funtzionala planifikatu eta egoki antolatzeko neurriak hartu beharko lirateke. 

3.4. Arnasguneen kategorizazioa

179/2019 DEKRETUA, azaroaren 19koa, Euskadiko toki-erakundeetan hizkuntza ofizialen erabilera instituzionala eta administratiboa normalizatzeari buruzkoa. (https://www.euskadi.eus/y22-bopv/eu/bopv2/datos/2019/11/1905415e.shtml ). Dekretu honek arnasguneen zer-nolakoak definitu zituen:

– «Arnasguneak»: eremu geografiko eta soziofuntzional horietan euskara dakiten pertsonen ehunekoa % 80tik gorakoa da, eta euskaraz aritzea ohikoa eta orokorra da gizarte–harremanetan. Horrek, dena den, ez du eragozten gaztelania ere ezagutzea eta erabiltzeko eskubidea bermatuta egotea.

Ebaluazioaren helburuak

1.- Udalerrien egoera soziolinguistikoan eragin dezaketen proiektuak edota planak onartzeko prozeduran, euskararen erabileraren normalizazioan izan dezaketen eragina ebaluatuko da, Euskadiko Toki-Erakundeen Legea garatzera datorren 179/2019 Dekretuko 48. artikuluan xedatutakoaren arabera. ondoren, ebaluazio horren ondoriozko neurriak proposatuko dira, egoki irizten bazaie.

2.- Honako hauek dira hizkuntza-eraginaren ebaluazioaren helburuak:

1. Udalerrien egoeran eragina izan dezaketen planak eta proiektuak egiteko, ezartzeko, onartzeko eta baimentzeko prozeduretan hizkuntza-alderdiak eta euskararen erabileraren normalizazio
2. Euskararen erabilera normalizatzeko onuragarrienak diren aukerak aztertzea eta kontuan
3. Neurriak diseinatzea, euskararen erabileraren normalizazioaren gaineko ondorio kaltegarriak prebenitzeko, zuzentzeko eta, hala dagokionean, konpentsatzeko.

Irismen dokumentua:

Plan edo proiektu batek udalean edo aztertzen den eremuan euskararen erabileran eraginik eduki dezakeen aztertzerakoan, adierazle hauek kontuan hartuko dira:

1. a) Aldaketak, udalerriko biztanle-kopuruan.
2. b) Aldaketak, udalerria bisitatzen dutenen kopuruan.
3. c) Bestelako eraginak, udalerriaren egoera soziolinguistikoan.

2.- Adierazleok aztertu ondoren, udal-zerbitzu teknikoek hizkuntza-azterlanaren irismenari buruzko txostena bidaliko diote plan edo proiektuari funtsezko onarpena emateko eskumena duen udal-organo eskudunari.

a) Baldin plan edo proiektuaren irismenari buruzko proposamenak ondorioztatzen badu ez dagoela hizkuntza-inpaktu esanguratsurik, hizkuntza-inpaktuaren azterlanik ez egiteko gomendatuko du.

b) Aitzitik, hizkuntza-inpaktu esanguratsua dagoela ondorioztatzen badu, beharrezkotzat joko du hizkuntza-inpaktuaren azterlana egitea, datozen artikuluetan adierazitakoaren arabera.

Udal-zerbitzu teknikoek egingo dute hizkuntza-inpaktuaren azterlana, zeinak alderdi hauek, gutxienez, aztertuko baititu:

a) Planaren edo proiektuaren azalpen orokorra eta garatzeko beharko den denboraren gaineko aurreikuspenak.

b) Hizkuntza-inpaktuaren intentsitatearen kalkulua. Inpaktuaren intentsitatea kalkulatzeko, aldagai hauek hartuko dira kontuan:

• Bizitza sozialaren eta kulturalaren gaineko inpaktua.
• Biztanleen edo bisitarien hizkuntza-gaitasuna.
• Biztanleen edo bisitarien hizkuntza-erabilera.
• Jardueraren edo zerbitzuaren eremuko komunikazioa.
• Eraginpeko eremuko hizkuntza-paisaia.
• Jardueraren edo zerbitzuaren eremuko hizkuntza-eskaintza.

c) Funtsezko alderdiei buruzko azterketa. Honako eremu hauek kontuan hartu behar dira:

• Plan edo proiektu motaren ezaugarriei buruzkoak.
• Planaren edo proiektuaren denbora- eta espazio-dimentsioak.
• Kokapenari buruzkoak.
• Planteatu diren hizkuntza-erabilerari buruzko irizpideen gainekoak.

d) Konpentsazio-neurriak.

e) Neurri zuzentzaileak.

Horiekin batera aplikazio hori erabiltzekoko jarraibideak biltzen dituen liburukia eta alta emateko fitxa, PDF formatuan

• Eragin Linguistikoaren Ebaluazioa egiteko aplikazioaren jarraibideak: Erabiltzailearen liburua (PDF, 4 MB)
• Eragin Linguistikoaren Ebaluazioaren aplikazioan alta emateko fitxa: ELEn alta(k) emateko fitxa (CSV, 72 B)