Hizkuntza-inpaktuaren ebaluaziorako metodologia sortzeko beharra arnasguneetan edo euskararen breathing space-etan euskararen erabileran eta ezagutzan gertatzen ari zen gainbeheraren ondorioz sortu zen (toki horietan, herritarren artean euskararen ezagutza % 80tik gorakoa da eta euskara oro har erabiltzen da).

Arnasgunetzat hartutako udalerrietako alkate batzuek Gipuzkoako Foru Aldundiari eskatu zioten zerbait egin zezala jito hori geldiarazteko; hala, 2011n hitzarmen bat sinatu zen Udal Euskaldunen Mankomunitatearen (UEMA) eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren artean. Hitzarmen horri esker, EHUren lankidetzarekin, hizkuntza-inpaktuaren ebaluazioa egiteko lehen metodologia sortu zen, arnasguneetan bereziki aplikatzekoa.

Metodologia hori egiteko, hainbat eredu aztertu ziren, hala nola Galesen eredua, CANTER GABE metodologia.

Metodologia berria aplikatzeko lehen kasu erreala Tolosaldeko Lurralde Plan Partzialaren ebaluazioa izan zen (2014). Ebaluazio horretan metodologia aztertu zen.

2018-2019 aldian, Eusko Jaurlaritzak eta UEMAk elkarrekin egokitu zuten hizkuntza-inpaktuaren ebaluaziorako metodologia udal guztietarako.

Arnasguneekin abian jarri zen metodologia, denborak aurrera egin ahala, tresna baliagarria bihurtu da euskararen egoeran arriskuak prebenitzeko eta udal guztietan euskararen ezagutza eta erabilera sustatzeko. Metodologia honek euskara sustatzeko eta babesteko eskaintzen dituen aukerak oso garrantzitsuak eta erabilgarriak dira. Euskara zeharkako elementua da udal-kudeaketan. Gainera, hizkuntza gutxituak oso gutxi dira, batzuk arraroak, eta tresna horiek dituzte, eta are gutxiago hizkuntza-inpaktuaren ebaluazioa egiteko euskarri juridiko bat. Azken horrek Hizkuntza Inpaktuaren Ebaluazioaren prestaketa handitzea ekarriko du.

Hizkuntza batek, bizitzeko, bera menperatzen den eta arnasguneak behar dituen lurraldeak behar ditu. Bere eginkizun guztiak mugarik gabe eta askatasunez betetzeko lekuak behar ditu. Hizkuntza atzeraelikatzen den eta euskaldunak ahalik eta osoenak izateko baldintzak sortzen dituzten lekuak.

Duela urte batzuk, asko ziren udalerri euskaldunak eta arnasguneak ( % 70etik % 80ra bitarteko euskara-ezagutza zuten udalak, hurrenez hurren). Baina, gaur egun, zenbait udalerri arnasgune ahultzen edo galtzen ari dira (euskararen ezagutzari eta erabilerari dagokionez), nahiz eta oraindik ere arnasgune izateko baldintza bete. Udalerri euskaldunen egoera soziolinguistikoaren bilakaera aztertuz gero, argi ikusten da euskaldunak ez diren udalerrietan euskara berpiztea ez dela eremu euskaldunagoetako errealitatea (arnasguneak).

Hizkuntza-politikatik kanpo dauden politikak dira hizkuntzan gehien eragiten duten politikak. Politika horietan, hizkuntzarentzat oso kaltegarriak izan daitezkeen erabakiak hartzen dituzte. Eta ondorioa ere oso argia da: euskarak zeharkakotasuna behar du aurrera egiteko.

Proiektu honen helburu nagusia da lurralde-eremu jakin bateko (auzoa, herria, hiria, eskualdea) hizkuntza-errealitatean plan eta programa pribatuak zein publikoak abian jartzeak izan ditzakeen eraginak aurreikustea, identifikatzea eta ebaluatzea. Gainera, plan edo programa horiek euskararen eta euskal hiztunen egoeran duten eragina prebenitzeko eta murrizteko neurriak hartzea.

Hizkuntza-inpaktuaren ebaluazioak adostasun politikoak eta babes juridiko eta sozialak eskatzen ditu, erakundeak proiektu eta jarduera publiko eta pribatuek euskarari kalterik egin ez diezaioten.

Euskadiko Toki Erakundeei buruzko apirilaren 7ko 2/2016 Legeak 7.7 artikuluan ezartzen zuen EAEko udal guztiek hizkuntza-inpaktuaren ebaluazioa egin behar zutela.

179/2019 DEKRETUA, azaroaren 19koa, Euskadiko toki-erakundeetan hizkuntza ofizialen erabilera instituzionala eta administratiboa normalizatzeko dena, 2019ko azaroaren 22an argitaratua. Dekretu horretan, besteak beste, hizkuntza-inpaktuaren ebaluazioa egiteko jarraibideak garatu ziren.

179/2019 DEKRETUAREN 50. artikuluaren arabera ebaluatu beharreko planak eta proiektuak::

EAEko udalerri guztiek hizkuntza-inpaktuaren ebaluazioa egin beharko dute jarraian zerrendatzen diren plan eta proiektuetan, bai eta horien funtsezko aldaketetan ere, baldin eta euskararen erabilerari eragiten badiote:

a) Planak:

– Hiri-antolamenduko plan orokorrak.

– Plangintza orokorra bateragarri egiteko plana.

– Sektorekatze-plana.

– Plangintzako arau subsidiarioak.

– Plan partzialak.

– Hiri-antolamenduko plan bereziak.

– Turismo-planak.

b) Proiektuak:

– Merkataritza-gune handiak eraikitzeko proiektuak.

– Industrialdeak eta teknologia-parkeak eraikitzeko proiektuak.

Aurreko zerrendan aipatutakoez gain, arnasguneetan euskararen erabileran eragina izan dezaketen plan eta proiektu guztiak ebaluatu beharko dira.

Zeharkakotasuna

Hizkuntza-inpaktuaren ebaluazioak agerian utzi du jada agerikoa zena, baina ez zela behar beste landu: hizkuntza-politikek erabateko zeharkakotasuna dute. Arnasguneen bilakaerak erakusten du lurralde-antolamenduan garatutako politikek eta garapen teknologikoak hizkuntza-politikek berek baino eragin askoz ere handiagoa izan dutela. Hizkuntza-politikaren paradigma moldekatu eta erakundearen politikatzat hartu beharrean, hizkuntza-politika, oro har, politiketan txertatu beharreko ikuspegitzat hartu beharko litzateke.

Zuhurtzia eta prebentzioa

Zuhurtziaren ikuspuntutik, dena delako proiektuak edo planak euskararen egoeran eraginik izango ote duen zalantzarik izanez gero, gaia zuhurtziaz aztertzeko eskatzen da. Beraz, euskararen normalizaziorako ondorio kaltegarriak izango balituzte, horiek saihesteko prebentzio-neurriak hartu beharko lirateke. Ulertzen da prebentzioa beti dela egokiagoa kostuei eta emaitzei dagokienez, kaltea eragin ondoren neurri aringarriak hartzea baino. Beraz, beste aukerarik ez dagoen kasuetan bakarrik proposatuko lirateke neurri aringarriak.

Sustapena

Metodologia hori arnasguneetan zein gainerako lurraldeetan euskararen erabilera sustatzeko tresna ere izan daiteke, Udalak erabakitzen dituen beste proiektu batzuen Hizkuntza Inpaktuaren Ebaluazioa egin baitaiteke, legez ebaluatu behar direnak soilik ebaluatu behar izan gabe.

• Hizkuntza-normalizazioa eta euskararen erabilera udalerrien hizkuntza-egoeran eragina izan dezaketen planak eta proiektuak egiteko, ezartzeko, onartzeko eta baimentzeko prozeduretan.
• Euskararen erabilera normalizatzeko aukera onuragarrienak aztertzea eta aintzat hartzea.
• Euskararen erabileraren normalizazioaren gaineko ondorio negatiboak prebenitzeko, zuzentzeko eta, hala badagokio, konpentsatzeko neurriak diseinatzea.

1. IRISMEN-DOKUMENTUA

Zer da irismeneko dokumentu bat?

Irismen-dokumentuak eremu jakin batean abian jarri nahi den planak edo proiektuak izan dezakeen eragin soziolinguistikoa adieraziko digu.

1. GALDETEGI LABURRA

Galdetegi laburrean hiru galderei erantzun behar zaie.

1. Planak/proiektuak tokiko biztanle-kopuruari eragingo dio?
2. Planak/proiektuak eragin nabarmena izango al du bisitari-kopuruan?
3. Planak/proiektuak aldaketa nabarmenik eragingo al du herriaren egoera soziolinguistikoan?

Hirugarren galderari baietz erantzunez gero, zuzenean Hizkuntza Inpaktuaren Azterlana egin beharko da.

Lehenengo bietako edozeini baietz erantzunez gero, urrats hauek egin beharko dira:

1. Lehenengo galderari baietz erantzuten bazaio:

Kasu horretan, eraikiko diren etxebizitzen kopurua kontuan hartuta, herrira etorriko diren biztanle berriak kalkulatuko dira, baita horiek udalerriko etorkizuneko biztanleen (berriak eta jada bertan bizi direnak) euskararen ezagutzan izango duten eragina ere.

2. Bigarren galderari baietz erantzuten bazaio

Bisitariak hiru motatakoak izan daitezke:

• Turismokoak
• Sortu beharreko azpiegituretara bisitariak. Hiru aukera:

(1) Zerbitzu publikoak etorriko al dira bisitariak?

(2) Bisitariak merkataritza-gunera etorriko dira?

(3) Industriari lotutako bisitariak egongo dira?

2. EUSKARAREN PROIEKZIO-INDIZEA KALKULATZEA

Euskararen Proiekzio Indizea automatikoki kalkulatzen da, udalerriaren edo lurraldearen errealitate demografikoa eta linguistikoa kontuan hartuta. Indize horrek adierazten digu euskararen ezagutza murriztu edo handitu egingo den biztanleen artean.

3. BILAKAERA INDIZEA KALKULATZEA

Bilakaera-indizearen kalkulua atalean, zonako hauskortasun-indizea eta bilakaera-indizea kalkulatzen dira.

Hauskortasun-indizea edo IF: Kalkula ezazu udalerri edo lurralde batek egoera soziolinguistikoaren aldaketari aurre egiteko duen gaitasuna. Udalerria zenbat eta ahulagoa izan, orduan eta eragin handiagoa izango du egoera soziolinguistikoan gertatzen den edozein aldaketak.

Aplikazioak automatikoki kalkulatzen du, eta, horretarako, datu hauek erabiltzen ditu:

1. a) Euskaldunen ehunekoa.
2. b) Ama-hizkuntza euskara dutenen ehunekoa.
3. c) Etxeko erabileraren ehunekoa.
4. d) Euskara zerbitzurik dagoen ala ez.
5. e) Udalerrian euskara sustatzeko planik dagoen ala ez.

Datu horiek faktore edo balio bat ematen dute, eta horren emaitza Hauskortasun Indizea izango da.

Bilakaera-indizea: bilakaera-indizeak zehaztuko du hizkuntza-inpaktuaren azterketa egin behar den ala ez.

Emaitza – 0,99 baino txikiagoa den zenbaki negatiboa edo zenbaki positiboa bada –, udalaren edo txostena egingo duten ala ez erabaki behar duenaren esku geratuko da, baina ez litzateke beharrezkoa izango.

Emaitza negatiboa bada -1etik aurrera edo hortik gora (-1,1, 1,2...), hizkuntza-inpaktuaren azterketa xehatua egin beharko da.

2. HIZKUNTZA-INPAKTUAREN AZTERLANA

Zer da hizkuntza-inpaktuaren azterlana?

Irismen-dokumentuan bilakaera-indizea negatiboa denean, hizkuntza-inpaktuaren azterketan kalkulatzen da zer eragin negatibo duen plan edo proiektu batek eremu jakin baten egoera soziolinguistikoan. Azterlana egiteko prozesuak lau urrats nagusi ditu:

1) Hizkuntza-inpaktuaren azterlanari buruzko galdetegi espezifikoa betetzea eta hizkuntza-inpaktuaren intentsitatearen puntuazioa kalkulatzea.

2) Proiektuarekin lotutako galdetegia betetzea eta hobekuntza-arloak identifikatzea (etxebizitza-fitxak, espazio publiko irekiak, oinarrizko ekipamenduak, jarduera ekonomikoa eta hizkuntzarekin lotutako funtsezko alderdiak).

3) Neurri zuzentzaileak aplikazioak berak proposatuko ditu (aukeran, balizko neurriak neurri zuzentzaileen atalean). Gainera, albisteak gehitzeko aukera dago.

4) Prozesu horretan, garrantzitsua izango da Eragin Linguistikoaren Ebaluazio Batzordea (Hizkuntza Inpaktuaren Ebaluaziorako Batzordea) eratzea, galdetegiak betetzeko eta neurri zuzentzaileak proposatzeko. Gomendatzen da Eragin Linguistikoaren Ebaluaziorako Batzordea diziplina anitzeko kideek osatzea: gaian adituak diren pertsonek (arkitektoak, turismo-teknikariak, kultura-teknikariak...), udal-ordezkariek eta hizkuntza-normalizazioan dihardutenek