7. ETAPA: BILBAO • PORTUGALETE

Burgesek sustatutako komentua

Euskal hiribilduetako merkatari familia batzuek, hala nola Bilbokoek, botere eta eragin handia lortu zuten Behe Erdi Aroan. Benetako hiri-jauregiak eraiki zituzten, garaiko erosotasun handienekin eta ahalik eta bikaintasun handienarekin. Eta bere estatus soziala erakusteko borondate hori bere ahalmen ekonomikoaren araberako hilobiak eraikitzean ere agertzen zen. Dibisero deituriko parrokietako patronatuek Ahaide Nagusiei beren posizioa erakusteko baliko zieten bezala, leinu hiritarrek emulatu egingo dituzte, nahiko testuinguru ezberdinean bada ere.

Nolabaiteko lehia zegoen parrokia-elizetan kapera partikularrak egiteko, eliza horiek leku mugatua zutelako. Kasu batzuetan, kontzejuek horrelako esparru partikularrak irekitzea ekidin zuten, gatazkak saihesteko. Zailtasun horren aurrean, alternatiba berriak bilatu ziren. XV. mendearen amaieratik aurrera, elite sozialeko pertsonaiak, euren aberastasun komertzialagatik edo Gortearen administrazioan postuak bete izanagatik, adibidez, euren komentu propioak sortzen hasiko diren garai bat hasiko da. Kasu horietan, fundatzaileek toki nabarmenenetan kokatuko ziren hilobietan lurperatzeko pribilegioa bermatzen zuten. Beste kasu batzuetan, batez ere fundatzailea emakumea zenean, asmoa zen fundatzailearen erretiratze espirituala alargun gelditzean, edo alabei irtenbide bat ematea mundu erlijiosoan.

Gizakundearen komentua ez da joera horretatik aldentzen. María Ortiz Madariagakoak sortu zuen 1499an, gurasoek utzitako Somera kaleko bere etxean bertan. Bertan, serorategi bat eratu zen Santo Domingoren arauari jarraituz, ondoren Gizakundearen komentuan (1523) fruitu emango zuen hazia izango zena. Hori Euskal Herriko Errenazimentuaren hasieran komentuak eta monasterioak eratzeko eredu klasiko bat da.

Aipatzekoa da serorategi deituriko establezimendu mota horiek XV. mendearen hasieran Europako iparraldean agertzen diren erlijio-bizipen modu berrien agerpenarekin sortzen den eliza-linbo moduko batean zeudela. Joera berri horiek Devotio Moderna izen generikoa hartzen dute eta erlijiotasunaren eta traszendentziaren bizipen pertsonal eta intimoari garrantzi handiagoa ematean datzate. Eta emakumeek protagonismo berezia izango dute eraldaketa horretan, bai Herbereetako eta Flandriako hirietan, bai beste leku batzuetan. Euskal Herria ez da fenomeno horretatik aldentzen, eta ez da harritzekoa, adibidez, “Durangoko herexeen” taldean emakumeen protagonismoa; izan ere, XV. mendearen erdialdean, Alonso de Mella frantziskotar heterodoxoaren eraginez, kristau-erlijiotasunaren forma berriei atxiki nahiko zaizkie. Hala ere, aipatu degun bezala, berritzeko modu ez hain erradikalak egon ziren, ermitetara erretiratzen ziren edo horrelako establezimendu erlijiosoak ex novo sortzen zituzten beaten edo seroren taldeena, esaterako.

Gizakundearen komentua, azkenean, forma kanonikoetan sartu zen, Euskal Herriko serorategi gehienekin gertatu zen bezala, komentu gisa eratuz. Erakundeak hainbat leinuren laguntza izan zuen, eta, bertan lurperatuta egoteagatik, diru asko eman zuten eraikitzeko.

Komentuko kapera

Somera kalean lehen fase batean egon ondoren, harresiz inguratutako barrutitik kanpo beste instalazio batzuk eratu behar zinela erabaki zen, komunitate zabalago bat sartzeko. Berritze fase hori 1515ean hasi eta 1550 inguruan amaitu zen. Emaitza gurutze latindar formako oinplanoko tenplu bat izan zen, nabearen alde banatan kapera partikularrak zituena, eta burualde nabarmena. Estalkia trazeria-ganga konplexuz diseinatu zen, presbiterioan izan ezik, hori kasetoizko ganga batek burutzen baitu. Hala ere, 1965eko erreforma batek jatorrizko planteamendua aldatu zuen, kapera horiek alboko nabe bihurtuz eta multzoari oinplano basilikala emanez.

Oinaldean portada dago, koruaren (1560) azpian, eta portada errenazentista babesten duen ojiba-arku handi batek inguratzen du. Fatxada burutzen duen kanpai horma estilo churriguereskokoa da (1690), Martin Zalduak egina. Bertan, oso apaindutako landare-motiboak nabarmentzen dira. Elizari, klaustroa eta komunitate erlijiosoaren antzinako gelak eransten zaizkio. Komunitateak 1999an komentua utzi zuen, eta, orain, Arte Sakratuaren Museoa dago bertan.

Partekatu