4. ETAPA: DEBA • MARKINA-XEMEIN

Hiribilduaren buru berria

1294an, Itziarreko bailararen edo jurisdikzio-mugapearen barruan sartutako herriak Monreal de Iciar hiribilduaren barnean geratu ziren, zeinaren burua partekatzen baitzuten. Hala ere, itsas jarduerek Euskal Herrian Behe Erdi Aroan zehar izan zuten garapen handiaren ondorioz, mende erdia igaro baino lehen hiribilduaren burua Debara aldatu zen 1343an. Deba ibaia esanahi ekonomiko eta politiko handiko gunea zen Antzinatetik. Erromatarrek, duela 2000 urte, ibai hau, Barduliarren eta Karistiarren tribuen arteko muga zela adierazi zuten. Ondoren, Goi Erdi Aroan, Gipuzkoako Lurren mendebaldeko muga izaten jarraitu zuen, baita “Bizkaia eta Gipuzkoa artean” zeuden lurraldeena ere. Gaur egun, Deba ibaiak Mutrikuko eta Debako jurisdikzio-mugarteak banatzen jarraitzen du.

Hiribilduaren buru berriak, gainera, penintsulako barnealdea kostaldearekin komunikatzeko bide nagusietako bat zelako zuen boterea. Deba ibaiaren bokaleko nabigagarritasun-baldintza txarrak oztopo larriak izan ziren Debako portua garatzeko. Hala eta guztiz ere, Debako haranetik igarotzen zen merkataritza-tratuak zailtasun horiek gainditu zituen; izan ere, itsasorako bi irteera zituen, Deba eta Mutrikuko portuetan kokatuta, eta trafiko desberdinak partekatzen zituzten, beren ezaugarrien eta beharren arabera banatuta. Debako portuak urte-sasoiko jarduerak bildu zituen, hala nola Gaztelako artilea Europara esportatzea, edo bale koipea penintsula barnealdera. Artilearen trafikoan eta merkaturatzean aldaketak izan arren, Debak kuota txikia mantentzen jarraitu zuen, XVIII. mendearen hasieran eten zen arte. Mende horren bigarren erdian, kotxeen errege bidea eta Altzolaraino, Elgoibarren, iristen zen adarra eraiki zirenean, Debako portuak bere merkataritza-trafikoa berreskuratu zuen, ontzigintzako zura, zerealak, burdinak eta manufakturak bezalako produktuetan zentratuta. Hala ere, XIX. mendearen erdialdetik aurrera, olatu-bainuen turismo hasiberria izango zen gainerakoak ordezkatuko zituen jarduna.

Hiri-barrutia

Debako hiribilduak, jatorrian harresiz inguratuak, bere jatorrizko almendra formako hirigintza planoa mantentzen du, modu arrazionalean banatutako kale eta etxadiekin. Itsas jarduerek Behe Erdi Aroan eta Aro Modernoan izan zuten goraldi ekonomikoa, bere kaleetan dauden eraikin zibil eta erlijioso bikainetan agertzen da. Horien artean, udaletxea eta Santa Maria parrokia aipatu behar dira, plaza bana baitute. Lehenengoa 1747an diseinatu zuen Francisco de Ibero arkitekto ospetsuak. Arkitektura zibilaren barruan, beste eraikin batzuk nabarmendu behar dira, horietako batzuk antzinako errebaletan kokatuak, hala nola XVI. mendeko Agirre jauregia, XVIII. mendeko Aldazabal-Murgia etxea, Sasiolatarren armarria duen Bañez etxea edo XV. mendeko Maspeko errebaleko leinu bereko dorretxea. Santa Maria parrokia-eliza euskal arkitektura erlijiosoaren eraikin gotiko-errenazentistarik onenetako da. XV. mendean hasi ziren egungo eliza eraikitzeko lanak, XIV. mendeko aurreko tenpluaren zimenduen gainean. 1575ean eliza handitzeko lanak hasi ziren, euskal Berpizkundeko ohiko koloma-eliza estiloaren barruan.

Antzinako eraikin gotikotik portada, alboetako kaperak, klaustroa eta triforioaren zati txiki bat mantentzen dira. Portada gotiko handia XV. mendean eraiki zen eta 1682an polikromatu. Bere programa ikonografikoa 12 apostoluen friso batean datza, aingeru, birjina eta martirien irudiekin apaindutako arkibolta bati eusten diona. Tinpanoan, hiru zerrendatan irudikatzen da Ama Birjinaren bizitza. Atea, mainelez banatzen da, Kristo garailearen irudiarekin. Klaustroa 1500. urtean hasi zen eraikitzen, eta ojiba-gangaz estalitako lau korridorez osatuta dago. Klaustroa 16 bao zorrotzez irekita dago, eta trazeria gotiko eta errenazentistak dituzten argi-zuloak ditu. Barruan, sei kapera gotiko eder nabarmentzen dira. Epistolaren aldean daude San Pedroren kapera (Agirretarrena), San Antoniorena, XVI. mendeko triptiko flamenko batekin (Sasiolatarrena) eta Hilobi Santuarena, antzinako sakristia. Ebanjelioaren aldean, honako hauek nabarmentzen dira: Santo Domingorena (Juan de Andonaegui komendadorearena), San Joanena (Zubelzutarrena) eta Andre Maria Errukitsuarena (Irarrazabaltarrena). Sakristia eta erretaula nagusia, Santa Mariari eskainia, ere nabarmentzen dira. Erretaula hori eta alboko biak barrokoak dira, XVII. mendeko bigarren erdialdekoak.

Partekatu