7. ETAPA: BILBAO • PORTUGALETE

Bilboren zabalpena

XVIII. mendearen amaieratik Bilbok bi arazo larriri aurre egin behar izan zien: Alde Zaharraren osasungarritasunik eza eta auzo berriak sortzeko kokapenaren estutasuna.

Arazo horiei irtenbidea emateko gainditu beharreko oztopoa zen horretarako lekurik egokiena itsasadarraren ezkerraldean zegoela, hau da, Abandoko elizatean, entitate politiko autonomo batean. Hala ere, hiriak behin eta berriz ekin zionez, Estatuko Gobernuak legea aldarrikatu zuen, eta, lege horren bidez, hiriaren beharrak lehenesten ziren landa-entitateko bizilagunen premien gainetik.

Porrot egin zuen proiektu bati 1862an ekin zitzaion, eta gutxienez esan daiteke irreala zela, zabalgunea proiektatzen zen eremuan jada jabetzak eta eraikinak bazirela ez zelako kontuan hartu eta hirigintza-ereduaren ezaugarriengatik. Hala ere, industriaren gorakadak biztanleria hirira erakartzen jarraitu zuen, eta XIX. mendeko 60ko hamarkadan biztanle kopurua heren bat inguru hazi zen, 1870ean 18.000 inguruan kokatuz.

1876an onartutako proiektu berria aurrekoa baino errealistagoa zen, eta askoz malguagoa hirigintza-kanonen zorroztasunari edo aurretik zegoen errealitatera egokitzeari dagokionez. Espazioaren antolamendua ardatz baten inguruan egiten zen, kale Nagusia, eta plaza Eliptiko baten inguruan, bertatik abiatzen baitziren trazadura erradialeko kale garrantzitsuenak. Zabalgune horren mugak sortu berria zen San Mames zumarkalea eta Abandoko elizatea bera ziren. 1890etik aurrera, tokiko erakunde hori bereganatuta, hiri-bilbean integratzea proiektatu zen, 1907-1913ko proiektuarekin gauzatu zena, baina aurreko zabalguneak markatutako inertziaren luzapen huts gisa.

1890ean, mendearen erdialdeko biztanleria boskoiztu egin zen, migrazioaren bultzadaren ondorioz, biztanleriaren hazkunde begetatiboa baino tasa dezente handiagoarekin (gutxienez lau aldiz handiagoa). Zabalguneak izan ziren Bilbori biztanle berriak hartzea ahalbidetu zioten bitartekoak, Aro Modernoaren amaieratik konpondu gabeko arazoak konponduz eta Euskal Herriko hiririk jendetsuena bihurtuz.

Osatutako multzoa

Zabalgunearen emaitzak bi alderdi ditu ondarearen ikuspegitik. Bat, gutxienekoa, Abandoko elizateko irauten duen elementu bakarra biltzen duena da, San Bizenteri eskainitako parrokia-eliza. XVI. mendearen erdialdeko eraikin errenazentista honek areto-oinplanoa du eta altuera bereko hiru habearte ditu, 5 ataletan banatuta. Buruhorma laua da, kapera nagusia nabermendu gabe. Trazeria-gangez estalita dago. Oinaldeko sarrera errenazentista da eta XIX. mendearen amaierako kanpai-horma bati eusten dion arku handi batean kokatuta dago. Hegoaldeko beste sarrera gotikoa da, sinplea eta ojiba-arkiboltaz apaindua.

Bestalde, zabalgune proiektuen ondorioz egindako eraikin guztiak ditugu, gehienak estilo eklektikokoak, garai hartan nagusi zena. Eraikin publiko eta partikular interesgarriak ugariak dira, hala nola, Txabarri jauregia (1894), Bizkaiko Foru Aldundiaren jauregia (1900), Hiriko Udal Alondegia (1909), Sociedad Bilbaína-ren eraikina (1913), Lezama-Legizamon etxea (1920) edo Carlton hotela (1926an amaitua, 1936-1937 bitartean lehen Eusko Jaurlaritzaren egoitza izan zena), gutxi batzuk aipatzearren. Arkitektuaren abangoardiakoak dira Equitativa eraikina (1934), la Aurora aseguru-etxearen eraikina eta Indautxu Garajea (1943), estilo arrazionalistaren adibideak.

Eraikin horiek kalez eta plazaz osatutako espazio publikoetan txertatuta daude; horien artean, plaza Eliptikoa edo Moyua, Albia lorategiak edo Casilda Iturrizarren parkea nabarmentzen dira. Azken espazio hori testuinguruan kokatzearren, gogoratu behar dugu industria-jarduerak presentzia handia zuela Bilbon, eta egindako zabalguneek jendea bizi zen eremua fabrika-lurzorura hurbiltzen zutela. Horrela, parkeak gerriko berdearen funtzioa zuen, nolabait, hiria industrialdetik isolatu nahi zuena.

Partekatu