6. ETAPA: GERNIKA-LUMO • BILBAO

Herrixkatik santutegi izatera

Begoñako herrixkari buruzko lehen aipamena 1162koa da, baina ez dago frogarik data horretarako Begoñako Andre Mariaren eliza zutik zegoela esateko. Hala ere, jada onartzen da, oro har, Goi Erdi Aroan landa-elizen loraldi bat gertatu zela, aurrreko garaietatik zetozen herrixketan agertu zirenak eta aldi berean sortu ziren herrixka berrietan ere eraiki zirenak. Nolanahi ere, XII. mendearen erdialdean bazen Gartzia Nunnuzo izeneko jaun bat, antza denez, toki hura menderatzen edo gobernatzen zuena. Ez litzateke harritzekoa izango, aldi berean, Begoñako elizako patroia izatea.

Basilikaren eraikuntzari buruzko elezaharrek, neurri handi batean, euskal geografian oso zabalduta dauden beste elezahar batzuen antza dute. Artzain batek Ama Birjinaren irudia artadi batean aurkitzen du, tenplua eraikitzeko beharrezko materialekin batera. Mutilak eskultura hartu eta, zorroan sartuta, Bilborantz jaitsi da, baina iritsi denean desagertu egin da, eta aurkitu duen lekura itzuli da. Horrela azaltzen du mitoak leku hartan eliza eraikitzearen zergatia.

Nolanahi ere, Euskal Herriko populatzearen bilakaerari buruz sortu den ezagutzaren argitan, esan daiteke Begoña Goi Erdi Aroko herrixka bat izango zela. Hala ere, itsas merkataritzak eta euskal kostaldeko produktuen, bereziki burdinaren, esportazioak hartuko duten dinamismoaren ondorioz, Bilboko portuak Nerbioi-Ibaizabal ibaiaren sektore honen nagusitasuna bereganatuko du. Horrela, 1300ean, forua jasoko du Bizkaiko Jaunaren eskutik, zeinak antzinako herrixka hiribilduaren jurisdikzioan sartuko duen, teorikoki, bere eskubide eta askatasunei kalte egin gabe. Egia esan, hiribilduak bizitako gorakadak eta dinamismoak aurreko lurralde-antolaketa itxuragabetu zuten.

Hala ere, beste leku askotan ez bezala, Andre Mariaren elizan horrek ez zuen eraginik izan, eta Begoñako ama Birjinarenganako debozioa zabaltzen joan zen. Prozesu hori bultzatu ahal izan zuten faktoreetako bat izan zen Bizkaiko jaun eta andreak eliza honetako patroiak izan zirela, eta emulazio bat eragin ahal izan zutela beste handiki batzuen aldetik, eta, azkenik, horiek ere eliza lagundu zutela. Azkenik, 1738an, Begoñako Ama Birjina Bizkaiko zaindari izendatu zuten, herritarren artean zabaldu izanaren seinale.

Hala, monumentu honek, balio historiko eta artistikoak izateaz gain, lotura estua du Bizkaiko eta Euskal Herriko identitatearekin eta bestelako balio immaterialekin.

Santutegia

Gaur egun Ama Birjinaren irudia duen eraikinak beste eraikin apalago bat ordezkatu zuen, nabe bakarrekoa eta Andre Mariari eskainitako estilo flamenkoko erretaula bat zuena. Gaur egungo tenplua 1511n eraikitzen hasi ziren, oinplano basilikalean, hiru habearte eta burualde nabarmen oktogonalarekin. Alboetako habearteek erdikoak baino altuera txikiagoa dute, eta guztiek gurutze-gangak dituzte, motibo loredunak dituzten nerbioekin. Egitura horiek perimetroko hormetan (zeintzuei arbotanteek eta kontrahormek eusten dieten) eta 6 kolomako bi taldetan bermatzen dira, habearteak bereizi eta espazioa 6 zatitan zatitzen dutenak. Elizaren sarrera monumentala oinaldean dago, estilo errenazentistakoa, portada manierista duena, kasetoizko arku gangadun handi batez estalia. Horren gainean, 1901eko Jose Maria Basterraren kanpai-horma eklektikoa dago.

Barruan, aldare nagusian, erretaula isabelinoa dago (1869), kutsu barroko argikoa, Ama Birjinaren irudia hartzen duena, XIV. mendekoa.

Partekatu