7B. ETAPA: BILBAO • BALMASEDA

Erdi Aroko gaztelutik gotorleku modernora

Ikerketen arabera, XIII. mendean eraiki zen gaztelua Balmasedako muinoaren goialdean. Hipotesi hori babesten duten hainbat gertakari daude, hala nola gaztelua ez aipatzea Lope Sánchez de Menak, Bortedoko jaunak, emandako 1199ko hiri-gutunean, eta garai honetan hiribilduak muga-izaera hartu zuela, Bizkaiko Jaurerria Gaztelako Erresumarekin gatazkan zegoelako. Liskar horiei gehitzen badiegu Balmaseda puntu estrategikoa zela Gaztelako lurrak Kantauriko kostaldearekin lotzen zituen komunikazio-bidearen barruan, Kadagua ibaiaren bidez (bide komertzial eta erromesbide garrantzitsu baten barruan zegoen), ikusten dugu hiribildua erreferentziazko puntu bat zela, eta haren defentsa beharrezkoa zela. Gainera, mende horretan Balmasedak hiri-hedapeneko aldi bat bizi izan zuen, ipar-mendebalderantz hedatzen ari baitzen.

Muinoaren goialdean zegoen gazteluak babesa ematen zion Balmasedako hiribilduari iparraldetik. Arrokaren azaleratzearen gainean eraikia, Erdi Aroko gotorlekuak gaztelu harritsuaren tipologiari jarraitzen zion. Gaztelu hori dorre batek eta muinoa ixten duten gortinek osatzen dute, herrigunerantz hedatzean. Hesi horiek maldan behera luzatzen ziren dorrearen alde bakoitzetik, behealdean hiribildua inguratzen zuen harresiarekin bat egin arte, esparru itxia osatuz.

Dokumentazio historikoak erakusten du gaztelua XIV. mendetik XVI. mendearen lehen erdira arte egon zela erabiltzen, eta garai modernoko mendeetan ez zela erabili. Pixkanaka-pixkanaka abandonatuta geratu zen gaztelua XIX. mendean berreskuratu zen, berriz ere erabilera militarra izan baitzuen Lehen Karlistaldian, 1833 eta 1839 urteen artean. Kasu honetan, gaztelu zaharraren egiturak asko berritu ziren garai hartako behar militarrei erantzuteko. 1835 eta 1836 urteen artean berrikuntza handiak egin ziren, Erdi Aroko gaztelua gotorleku bihurtu zutenak, teknologia eta artilleria modernoari aurre egiteko gai zen azpiegitura askoz modernoagoa. Hala ere, gotorleku honek bizitza laburra izan zuen, gerra amaitu ondoren desegin egin baitzuten.

Gotorlekuaren ageriko aztarnak

Gaur egun ikus daitezkeen aztarna gehienak XIX. mendeko gotorlekuaren garaikoak dira, % 90 inguru. Erdi Aroan sartaldeko horma-atalaren harresi zati baten aztarnak ikus daitezke. Harlangaitz-hormaz egina dago, eta dorre xumeez inguratuta zegoela uste da. Iparraldeko harresiari dagokionez, esan behar da hori ez dela gorde. Litekeena da egiten ari diren ikerketa arkeologikoei esker antzinako gune militar hori gehiago ezagutzea.

XIX. mendean, karlisten arteko liskar betean, gaztelu zaharraren hondamendia aprobetxatu zuten berregokitze-lanak egiteko. Lurraren topografia irregularrera egokitzen zen gotorlekua bi mailatan antolatuta zegoen: goikoa eta beheko kotan zegoen bastioi bat. Goikaldea guardiarentzat zen eta parapeto bat zuen bastioi trinko batekin defendatua zegoen. Beheko bastioiak, era berean, hegoalderantz apurtxo bat egiten du. Iturri idatzien arabera, gotorlekuak zubi altxagarri bat zuen, gotorlekuaren ekialdean egon zitekeena, eta bi esparruen arteko komunikazioa arrapala baten bidez egingo zen.

Partekatu