6. ETAPA: GERNIKA-LUMO • BILBAO

Bizkaiko lehen haize-errota

XVIII. mendeko 20ko hamarkadan zehar lehorte luze bat gertatu omen zen, eta Euskal Herriko errota hidraulikoak geldirik egon ziren, haien ondorioak ekiditeko irtenbide alternatiboak hartzeko adina. Egia esan, makina hauen garrantzia oso handia zen, zereal kantitate handiak modu mekanikoan ehotzea ahalbidetzen baitzuten. Kontuan hartuta Gipuzkoan, Araban eta Bizkaian ehunka errota egon zirela, ziurta dezakegu haien jarduerarik eza benetako arazoa zela errota horiek erabiltzen zituzten herritarrentzat, instalazioen jabeentzat eta errota horiek errentan hartzen zituzten eta haietatik bizi ziren errotarientzat.

Hala, hamarkada horretan hamar haize-errota inguru ireki ziren hiru lurraldeetan, gehienak Bizkaian. Eraiki ziren zazpi horietatik gaur lau bakarrik geratzen dira zutik, bi Getxon, beste bat Abadiñon eta hau Sondikan. Dirudienez, urte gutxi batzuetan baino ez ziren erabili. Edonola ere, batek ere ez ditu makineria edo bere hegal bereizgarriak mantentzen.

Kasu guztietan eraikuntza oso antzekoa da. Oinplano biribila eta gorputz fusiformea edo ojiba-formakoa dute. Hegal batzuek ardatz horizontala birarazten zuten, Aizerrotako errotan oraindik ikus daitekeen zulo batetik sartzen zena. Normalean, engranaje baten edo batzuen bidez (instalazioaren errotarri kopuruaren arabera), ardatzaren errotazioa beste bati transmititzen zitzaion, honek, aldi berean, harria birarazten zuelarik. Altuera handiari esker, gainera, jarduerak solairuetan banatzen ziren, grabitatea hobeto aprobetxatzeko eta errotariaren ahalegina optimizatzeko.

Sondikako errota Ganguren menditik jaisten den gailurrean dago, Artxandatik, ipar-mendebalderantz. Hesi natural horrek Bilboko defentsa-sistema hartu zuen Gerra Zibilean (1936-1939), eta gerra-ekintza gogorrak bizi izan zituen. Ondorioz, ondare elementu honek obus baten leherketa jasan zuen, eta hondatuta geratu zen, baina beranduago berreraiki zen.

Partekatu