- Eusko Jaurlaritzak Nekazaritza eta Klima Aldaketaren Mahaia deitu du, aurreikuspenek sektoreari aurrea hartzea eta laguntzea eskatzen dutelako
- Nekazaritza: Ureztaketa eta lehorreko laboreen kasuan, iaz % 30eko murrizketa eragin zuen ur faltak.
- Abeltzaintza: Belar-ekoizpenaren galera, urte arrunt batekin alderatuta, % 50 ingurukoa izan daiteke, Nafarroa, Aragoi edo Lleida bezalako hurbileko merkatuen egoera negatiboak eta nazioarteko merkatuetako prezio altuek areagotuta.
- Egungo ureztatzea optimizatzeko neurriak indartzen dira, eta sistema berriak jartzen dira beharrezkoa den lekuetan, bai eta ganadu-bazkalekuen ekoizpena eta Euskaditik kanpo erostea sustatzeko ere, beharrezkoa izanez gero.
- Euskadik ur-erreserba nahikoa du urteko ziklo oso bat baino gehiagorako, baina klima-aldaketa errealitate bat da, eta eragina du nekazaritza- eta abeltzaintza-jardueran.
Eusko Jaurlaritzak Nekazaritza eta Klima Aldaketaren Mahaia deitu du gaur goizean, eta gainerako erakundeekin eta sektorearekin batera, nekazaritzako eta abeltzaintzako ustiategiek bizi duten egoera aztertu du; izan ere, une zailak bizi dituzte lehengaien prezioen igoeragatik eta azken hilabeteetako ur faltagatik.
Arantxa Tapia Ekonomiaren Garapen, Jasangarritasun eta Ingurumen sailburua buru dela, mahaiak baloratu du lehorteak oraingoz euskal gizarte osoari eragin ez badio ere, gogor jotzen dituela nekazaritza eta abeltzaintzako profesionalak. Klima-aldaketa errealitate bat da, eta aurreikuspenek aurrea hartzea eta sektoreari laguntzea eskatzen dute.
URA Uraren Euskal Agentziak maiatzaren 17ko (*) data duen txosten batean adierazi duenez, Euskadiko urtegietan biltegiratutako bolumenak % 71 eta % 100 artekoak dira. Egungo egoera duela urtebete, 2022ko maiatzaren 9an, baino txarragoa da, orduan betetze-maila % 81 eta % 100 artekoa baitzen. Beraz, egun horietan ohikoa dena baino txikiagoa da biltegiratzea, eta, une honetan, urteko ziklo oso baterako bermatuta dagoen hornidurari buruzko larrialdi-neurririk hartzera eramaten ez duen egoera bat bada ere, kontuan hartu behar da joera horrek jada ekosistemetan duen eragina.
Egungo egoeraren balorazio eta diagnostiko xehatua egin ondoren, ekimen sorta bat planteatu da, ur faltak ganaduaren elikaduran eta baratzeen mantentzean eragin ditzakeen arazoak arintzen laguntzeko.
PROPOSATUTAKO NEURRIAK
- Laboreak ureztatzeko jardunbide egokien gidak:
NEIKERek gida batzuk egin ditu, laboreetarako ureztatze-praktikak egiteko (patata, erremolatxa, zorroa, etab.), ahalik eta modu eraginkorrenean garatu ahal izateko.
- Lur ureztatu berriak gaitzea: Kantauri isurialdeko eremuetan bazka-laboreetarako baimen berriak emateko eskakizun hidrikoak eta administratiboak aztertzea (URA), normalean lehorrekoak izaten baitira.
- Bazkak ereingo dira, bigarren mailako labore gisa, eta, bestetik, mozketa berdeko neurriak hartuko dira aletarako erabili ohi diren laborantza-bazketarako (zerealak, ilarrak, nitrogenoa finkatzen duten laboreak, etab.).
- Bazka-laboreen ezarpena sustatzea gaur egun ezarritako laboreen beharrak baino ur gehiago dagoen putzuek hornitutako eremuetako lurretan.
- Euskaditik kanpo bazka lehorra eskuratzea, bertako bazka-ekoizpenaren ehuneko bat estaltzeko.
- Iaz Ukrainako gerraren aurrean sortutako finantza tresna aktibatuko da Euskadiko ustiategietarako bazka erosteko.
- Abeltzaintza-sektoreko pentsu eta bazka hornitzaileekin planifikatutako agenda, duten erreserba eta erosketa itxietan izan ditzaketen aurreikuspenak koordinatzeko eta aztertzeko, aparteko hornikuntzaren benetako premia zein den jakiteko (iraila/urria).
EGITURAZKO NEURRIAK
Uraren kudeaketaren eraginkortasuna hobetzeko neurriak:
- Sareetako ihesak murriztea eta kontrol eta jarraipen sistemak digitalizatzea.
- Erakunde kudeatzaileak profesionalizatzea eta haien gaitasun teknikoa eta ekonomikoa hobetzea.
- Ura arduraz erabiltzeko eta aurrezteko sentsibilizazioa, ureztatzeko jardunbide egokien kanpaina eta gida berrien bidez.
Beharrezko azpiegiturak osatzea eta indartzea
-Klima-aldaketara egokitzeko plan hidrologikoetan ezarritako jarduerei lehentasuna ematea, bai erresilientziari dagokionez, bai uholde-arriskuari dagokionez.
-Ureztatze-sistemak hobetzea eta indartzea
Jarraipen-plan bereziak eta horien neurriak pixkanaka aktibatzea. Adibidez:
- Emari-erreserbak aktibatzea
- Emari ekologikoak malgutzea
EGOERARI BURUZKO TXOSTENA
Bizkaian, irailean eta azaroan izan ezik, 2022ko gainerako hilabeteetan prezipitazioa 30 urteko erreferentziazko batez bestekoan baino txikiagoa izan zen. Batez beste, urteko prezipitazioa 1.214,10 mm-koa izan zen, baina 2022an 819,6 mm jaitsi ziren, hau da, % 32 gutxiago. Urtea oso euritsu hasi zen, batez bestekoaren oso gainetik; hala ere, otsailean eta martxoan prezipitazioak % 52 eta % 72 txikiagoak izan dira, hurrenez hurren, batez bestekoarekin alderatuta.
Gipuzkoan, egoera eta bilakaera Bizkaian azaldutakoaren berdina da. 2022ko aldea, urte batez bestekoaren aldean, -%25ekoa da, eta -%19koa 2023an. Era berean, urtarrila ohi baino hilabete euritsuagoa izan zen, baina otsaila eta martxoa ez dira iristen urte erdi baten % 50era ere.
Arabako egoera desberdina da, prezipitazioak urriagoak izan baitira, eta zonaldeka ere afekzioak aldatu egin dira. Arabako Lautadaren kasuan, 2022ko ia hilabete guztietan prezipitazioa 30 urteko erreferentziazko batez bestekoan baino txikiagoa izan da. Batez beste, urteko guztizkoan 824.70 mm prezipitatzen dute, baina 2022an 480.5 mm-ra baino ez zen iritsi. Arabako mendialdean, lautadan eta Arabako Errioxan bezala, prezipitazioa batez bestekoa baino dezente txikiagoa izan da: 499.70mm batez beste, eta aurten 231.9mm. Azkenik, Arabako Ibarretan (Erribera Beitia eta Erriberagoitia), lehortearen eraginaz gain, udaberriko izotzaldiak ere izan dira.
Ureztatzaileen komunitate guzti-guztiekin harremanetan jarri da Jaurlaritza, egungo ur-erabilgarritasuna eta eskaria kalkulatzeko, kanpaina honetan ereindako ureztatzeko hektareen arabera.
NEKAZARITZAN ERAGINA:
Egoera horren ondorioz, nekazaritza ureztatuan eta lehorreko nekazaritzan eragina nabarmena izango da. Etenik gabeko 13 hilabetetan, plubiometria hilabete batetik beherakoa da Euskadiko barnealdeko eskualdeetan.
Gaur egungo egoerak larriagotu egiten du Araban urtebete eta erdi atzera egiten duen egoera. Tenperatura altuek eta ur faltak kalte handia egin diezaiokete alea betetzeari, eta zerealen eskaintza urria da, iazko eskaintza % 30 txikiagoa izan baitzen. Lehorteak ureztatze-premia handiagoak eragiten ditu hurrengo hazitegietan (artoa, ekilorea) eta dagoeneko eginda daudenetan (patata edo erremolatxa).
Arabako Errioxan eta Lautadan ur-defizit argia dago. Arabako Errioxan egoera zaila da, hainbat ibaiadarretako ura ezin delako ponpatu. Lautadaren kasuan, putzuak ez dira bete neguan, prezipitaziorik egon ez delako eta aurreko kanpainan urez erabili zelako.
Vallesen egoera hobea da, alde batetik, ureztatze-azalera txikiagoa delako eta putzuen maila ona delako. Arabako Mendialdean egoera antzekoa da, Quintana eta Iturrietako ureztatzaileen komunitatean defizit txikia baitago.
Lautadan, putzuen guztizko edukiera nahiko egokituta dago ura eskatzen duen azalerara; horregatik, % 72an egon arren, defizit handia dute.
Gertatu den ondorioetako bat da, ureztatzeko urik ez dagoenez, lehorreko laboreek ureztatutako laboreen azalera murrizten ari direla, balio erantsi txikiagoa duten laboreek, hala nola ekiloreak, patata, erremolatxa eta artoaren azalera murriztuz.
ABELTZAINTZAN ERAGINA
Abeltzaintza estentsiboa bazka-larre eta -laboreen mende dago. Era berean, abeltzaintza intentsiboan zein estentsiboan, erositako pentsuak eta bazkak erabiltzen dira, eta horien garestitasuna eta prezio altuak areagotu egiten dira lehorte garaian.
Gaur egun, bazken egoera honako hau da, batez ere kudeaketa-zentroek transmititu digutenaren arabera:
Araba eta Bizkaia:
- Lehen mozketan belar-ekoizpenaren zatirik handiena lortzen dela kontuan hartuta, eta une honetan lehortea dagoela ikusita, urte arrunt batekin alderatuta produkzioaren galera % 50 ingurukoa izan daitekeela kalkula daiteke. Kontuan izan behar da lehen mozketa bildutako ekoizpen osoaren % 80 ingurukoa dela, eta, beraz, gaur egun produkzioaren % 40ko kaltea zenbatetsi daiteke.
-Larreei dagokienez, belar gutxiago ikusten da, urte arrunt batean baino dezente gutxiago. Kontuan izan behar da mendiko larreek eta larre komunalek uda osorako laguntza eskaintzen dietela haragitarako behiei, ardiei, ahuntzei eta zaldiei.
-Bestalde, bazka-laboreei dagokienez (bazka-artoa, ekilorea, gorra, belardiak berrereitea, etab.), abeltzainak oso kezkatuta daude lurra trinkotuta eta lehortuta dagoelako eta, beraz, batzuk udako bazkak ereitea pentsatzen ari dira. Alde batetik, lurzoruaren baldintza horiekin ereitea zaila delako, eta, bestetik, baldintza horietan gutxi edo batere ez dagoelako, epe labur eta ertainerako euri-aurreikuspenekin batera.
Azken ordua ARABAN
Egoera eskualdeka, lehorreko laboreei dagokienez (batez ere zereala eta mahastia Errioxan) maiatzeko azken euriteen ondoren:
- Arabako mendebaldeko lautada (Gasteiz inguruan, Agurainerantz). Uzta ona espero da. Zenbatetsitako galerak: % 0
- Ekialdeko Arabako Lautada (aireportutik ekialderantz (Tresponde, Martioda, etab.): berreskuratuz gero, % 10-20ko uzta-galera espero da.
- Arabako Mendialdea (Iturrieta eta Harana zonak): berreskuratuta dago, sakonera txikiko lurzoruen finkak izan ezik, baina ez da uste galera esanguratsurik izango denik.
- Gaubea goialdean (Espejotik Gaubearantz): berreskuratua, Arabako Mendialdearen antzekoa. Ez da galera handirik espero.
- Gaubea, Beheko aldea eta Lantaron (Zanbrana, Ribavellosa, eta abar): oso egoera zaila da, plubiometro-defizita oso handia da oraindik. % 40tik gorako galera estimatuak
- Lantaron hegoaldean eta Arabako Errioxan: muturreko egoera, azken egunetako plubiometria oso txikia izan da, eta muturreko arrisku-egoeran jarraitzen dugu.
Gipuzkoa:
-Euria 3 egunez jarraian egin du, eta lehen mozketa salbatu ahal izan da, nahiz eta murrizketa ere badagoen ( % 20 inguru). Hala ere, hurrengo mozketetarako euririk egiten ez badu, normalean baino gehiago beharko dutela esan dute.
-Izua dute udazkeneko hornikuntzari begira. Gipuzkoan, udazkenean bazka (artoa) erosten dute denek eta euririk egiten ez badu eta gutxiago ekoizten badu, gehiago beharko dute.
-Udako bazkari dagokionez, ez dira hasi, orain maiatzean hasiko dira, baina kezkaturik ez ote duen behar adina euri egiten hemendik irailera bitartean, ekoizpenaren beherakada dela eta, ohi baino gehiago eskatuko baitute.
-Haragitarako behietan, lasto asko erabiltzen duenez, arazoa ere izan daiteke ekoizpena murrizten bada, faltan egon daitekeelako.
Itxaropenak:
- Negatiboak tokiko bazkaren ordezko produktuen eskaintzari dagokionez; izan ere, ohiko eskualde esportatzaileetatik (Nafarroa, Aragoi, Lleida, etab.) egoera kritikoaren eta lehorteak eragindako bazka-faltaren berri iristen da, bai eta egoera horrek jarraituz gero egon daitezkeen ur-murrizketen berri ere.
- Negatiboak nazioarteko egoera geopolitikoari dagokionez, eskaintza-eskasia eta prezio altuak adierazten baitituzte.
- Esnetarako behi-azienden kezka, esneagatik ordaindutako prezioa jaistea aurreikusten delako, bazken eta aurre egin beharko dieten bestelako inputen kostua handituta.
- Frantziatik datorren arto gozoari dagokionez, beldur handia dago herrialde honetan ere lehorteak eragina izango ote duen (ekoizpen gutxiago) eta eskari handiagoa egongo ote den, beraz, ezin izango dute hornidura ziurtatu.
* LEHORTEAK EUSKADIN DUEN EGOERARI BURUZKO TXOSTENA. URA (URAREN EUSKAL AGENTZIA).
