Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak Adikzioen VIII. Plana argitaratu du. Horren bidez, euskal erakundeek lau hamarkadako ibilbidea egin dute adikzioei eta droga-mendekotasunei aurre egiteko, eragileen arteko lan koordinatuan, sektore artekoan eta sarean sakonduz, eta osasun publikoaren, ekitatearen eta giza eskubideen ikuspegi argitik.
Hala, Planak, euskal erakunde publikoen estrategiak eta jarduerak planifikatzeko, antolatzeko eta koordinatzeko tresna nagusi gisa, substantziekiko – substantziarik gabeko – kontsumoan eta adikzioetan eta jokabide-adikzioetan eragindako kalteak murrizteko, tratamendurako eta laguntzarako, eta Euskadi substantzien kontsumotik eta adikzio-jokabideetatik eratorritako arriskuen aurrean sentsibilizatuago egoteko programen eta esku-hartzeen multzo bat proposatzen du.
Irismenean, dokumentuak mota guztietako kontsumoetarako, substantziekiko eta substantziarik gabeko adikzioetarako eta jokabide-adikzioetarako esku-hartzeak formulatzen ditu. Substantziarekiko adikzio gisa, berariaz hartzen ditu tolerantzia sozial handiko batzuk (hala nola alkohola, kanabisaren deribatuak eta antsiolitikoak, edo tabakoa eta horri lotutako produktuak – zigarreta elektronikoak, IQO edo errekuntza baxuko zigarroak –), bai eta legez kanpoko beste substantzia psikoaktibo batzuk ere (besteak beste, heroina, kokaina eta cracka, anfetaminen deribatuak, LSD eta hongo- haluzinogenoak, MDMA – estasia –, katinonak eta substantzia lurrunkor inhalagarriak). Substantziarik gabeko adikzioen artean, askotariko giza jarduerei lotutako mendekotasun-nahasmenduak daude, itxuraz kaltegarriak ez direnak, eta adikzio bihur daitezke eta eragin larria izan dezakete eragindako pertsonen eguneroko bizitzan. Azkenik, jokabide-substantziarik gabeko adikzioen artean – hau da, portaera bata eta bestea errepikatzeari utzi ezin diotenen artean –, joko patologikoa, sare sozialen eta bideojokoen gehiegizko erabilera eta beste nahasmendu konpultsibo batzuk daude.
Programen eta esku-hartzeen hartzaile diren biztanleei dagokienez, dokumentuak biztanleria osoari zuzendutakoak (bizitzaren bilakaeraren ikuspegia eta genero-ikuspegia txertatuz) eta adikzioekiko kalteberatasun handiena edo baliabideak eskuratzeko zailtasun handiena duten gizarte-taldeen beharretara egokitzen direnak bereizten ditu (adibidez, nahasmendu mentala duten pertsonak, egoera ekonomiko ahulean daudenak, etorkinak, genero-arrazoiengatikogizarte estigma handiena duten pertsonak eta desgaitasuna duten pertsonak).
Euskal Autonomia Erkidegoko Adikzioen VIII. Planak, Euskadiko adikzioen egoeraren diagnostikoa egiteaz eta aurreko planaren balantzea sartzeaz gain, bere proposamena egiten du funtsezko zazpi printzipio orientatzailetan oinarrituta.
- Osasuna politika guztietan, inguruneko baldintzek, baldintza kulturalek, sozioekonomikoek eta abarrek pertsonen bizimoduekin eta faktore biologikoekin duten elkarreraginaren ondorioz, eta sektoreen arteko politikak garatzea eskatzen duena.
- Genero-ikuspegia, gizonen eta emakumeen arteko desberdintasun biologikoak, gizartekoak eta kulturalak identifikatzeko planaren azterketan, diseinuan, ezarpenean eta ebaluazioan.
- Garapen jasangarria, 2030 Agendaren Garapen Jasangarrirako Helburuak (GJH) betetzearen zati gisa.
- Planaren definizioan, ezarpenean eta ebaluazioan parte hartzeko ikuspegia, EAEn adikzioen arloan lan egiten duten eragile eta erakundeak sartuta, bai eta eragindako pertsonak, haien familiak edo beste gizarte eragile eta komunitario batzuk ere.
- Desberdintasunak murriztea eta ekitatea sustatzea, gizarte-desberdintasunen faktore erabakigarriei lehentasuna emanez eta jardueretan unibertsalismo proportzionala txertatuz.
- Bizitzaren bilakaeraren ikuspegia, biztanleriaren beharrak modu dinamikoan definitzeko eta pertsonen bizitzako etapa desberdinak integratuz.
- Jardueren eta programen kalitatea, ebidentzia enpirikoa eta ebaluazioa.
inarri horietatik abiatuta, Planak adikzioei modu integralean heltzea defendatzen du, fenomeno konplexu, multikausal eta sektore anitzekoak diren aldetik, alderdi anitzeko ikuspegiarekin jardutea eskatzen dutenak (adibidez, familia, eskola- lan- edo komunitate-eremuko esku-hartzeak konbinatuz), ikuspegi integraleko eredu bio-psiko-sozial batetik, osasunaren-gizarte baldintzatzaileen eraginari ere aurre egiteko premiari erantzuteko.
Hala, substantziak kontsumitzeak eta adikzio-jokabideek eragindako arriskuei buruzko gizarte osasungarriagoa eta sentsibilizatuagoa lortzeko, Planak bost helburu instrumental eta bost emaitza-helburu zehazten ditu.
Helburu instrumentalak ondorengoetara bideratuta daude:
- Portaera osasungarriak sustatzen dituzten eta substantzien kontsumoa eta adikzio-jokabideak desnormalizatzen laguntzen duten inguruneak aktibatzea, eskuragarritasuna eta eskaintza murrizteko egiturazko neurriak barne.
- Osasuna sustatzeko eta prebenitzeko programak indartzea eta hobetzea, bizitzaren bilakaeraren ikuspegitik, eta pertsonen kapital emozionala edo bizitzarako trebetasunak indartzea azpimarratuz.
- Gizarteratzeko asistentzia eta laguntza-zerbitzuak indartzea eta hobetzea, ekitate-ikuspegiarekin eta kalteberatasun-egoeran dauden pertsonei arreta berezia eskainita.
- Adikzioen arloko ezagutza eta berrikuntza garatzea eta zabaltzea.
- Adikzioen arloan sektore arteko ekintza eraginkorragoa finkatzea.
Planaren emaitzen bost helburuak onodorengoa lortzera bideruta daude:
- EAEko biztanleen artean kontsumoaren hasiera eta adikzio-jokabideak saihestea edo atzeratzea.
- Mendekotasun-kontsumoen eta -jokabideen prebalentzia murriztea, horiek bertan behera uztea sustatuz, bizitzaren bilakaeraren eta ekitatearen ikuspegitik.
- Kontsumo eta mendekotasun-jokabideen ondoriozko kalteak minimizatzea.
- Adikzioekin lotutako osasun-desberdintasunak murriztea, bizitzaren bilakaeraren ikuspegia, genero-ikuspegia eta gainerako desberdintasun-ardatzak kontuan hartuta.
- Adikzioei lotutako estigma murriztea.
Helburu instrumental horietatik abiatuta, dokumentua 20 jarduera-ildotan eta horiei lotutako 58 ekintzatan hedatzen da. Ekintza horietan begirada eta abordatze berriak txertatzen dira, eta horien artean azpimarratzekoa da bizitzaren bilakaeraren ikuspegia; pertsonen bizi-ibilbidean zehar aldatzen diren beharrizan eta problematikekiko egokitzapen gisa; edo adikzioei lotutako estigma murrizteko neurriak, ekitatearekin eta aukera-berdintasunarekin lotutako helburu gisa.
Osasun Publikoaren eta Adikzioen Zuzendaritzari (Osasun Saila) dagokio EAEko Adikzioen VIII. Planaren hedapenaren lidergoa, nahiz eta hura gauzatzeko erakunde arteko koordinazioa Adikzioen Erakunde arteko Koordinazio Batzordearen bidez egiten den; Adikzioen Euskal Batzordea, berriz, adikzioen prebentzioan, tratamenduan, laguntzan eta kaltea murriztean inplikatuta dauden gizarte-sektoreen partaidetza eta kontsulta-organo gorena da.
Planak urtero aurrerapen-ebaluazioak garatzea aurreikusten du, helburu instrumentalen hedapenaren aurrerapena monitorizatzeko eta lortutako emaitzen azken ebaluazioa egiteko, Planaren indarraldia amaitu ondoren.
Informazio gehiago nahi izanez gero, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak argitaratutako Euskadiko Adikzioen VIII. Plana 2023-207 txostenaren edukietara sar zaitezke.
