Epaimahaiak ikusitako merituak

Pertsonaia arrunt eta konplexuen izaera eta horien barne-mundua aztertzen duen narrazio liburu interesgarria da Bihotz handiegia. Sei narraziotan protagonisten alde psikologikoa landuko du idazleak pertsonen arteko elkar ekintzetan. Norbanakoaren frustrazio egoera nabarmenduko da, frustrazioaren iturria datekeena egunerokotasunaren gurpilean aurki daitezkeen kasuak maisuki deskribatuz eta iradokiz. Eider Rodriguezek pertsonaia makurrak eraikitzen ditu modu originalean gizakiaren makurdura ezkutuaren bila abiatzeko. Argi ilunekin jolasten du idazleak goi mailako literatura oparituz betiere. Egungo gizakiak bizi dituen kontraesanei eta dudei aurrea hartzen dien liburua.

Eider Rodriguez

1977, Errenteria

Publizitate eta Zinema ikasketak egin ditu. Editore eta gidoilari lanetan jardundakoa, egun irakaslea da EHUn. Lau ipuin-liburu kaleratu ditu: Eta handik gutxira gaur (Susa, 2004), Haragia (Susa, 2007), Katu jendea (Elkar, 2010) eta Bihotz handiegia (Susa, 2017); Irene Nemirovskyren Le bal (Dantzaldia) nobelaren itzultzaile ere bada, eta Santa Familia komikiaren gidoilaria izan da. Bere azken lana Itsasoa da bide bakarra. Joseba Sarrionandia irakurriz saiakera da.

Bihotz handiegia

Ez du batere gogorik senar ohia zaintzera joateko, baina alabak hala eskatu dio eta gizonari bizialdi laburra geratzen zaionez, ahalegin txiki bat egin behar luke agian. Liburu honi izenburua ematen dion kontakizun luzeena eta lehendabizikoa da Bihotz handiegia, garai baten amaierari buruz diharduena, maitasunaren hondakinez.

Arroztasun sentipena dute Eider Rodriguezen sei ipuinetako pertsonaiek: nolakoa izaten ari da bikote bizitza hau, zein desio ote ditu auzokide perfektuak, nor bihurtu gara sute ikaragarriaren ondoren, ginekologoak erakutsiko al dit nolakoa naizen barrutik, zer espero zuten izango nintzela, norenak dira esku hauek.

Konplexuak eta arruntak dira aldi berean hemengo bizilagunak, jarrera ideologikoaren eta irrika eutsiezinaren arteko lehian dabiltzanak batzuetan, zalantzati edo kontraesanean, baina gorabeherei beti aurre egiten.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Karmelo Iribarrenek idatzitako liburu txiki handietako bat da (guztiek ere obra oparoa eta aberatsa osatzen dute). Liburu horrek bikaintasunez irudikatzen du idazlea, eta irakurle berriek autore donostiarra ezagutzeko lehenengo testua edo bere zaleentzako kapitulu berria izan daiteke. “Poeta barojatar” baten poesia errealista da, hau da, narratzailea, errealista eta erretorikarik gabea, baina sinpletasun zaila menperatzen duena eta sakontasunez irakurleak hunkitzeko lirismoa duena, isil-isilean ni-tik gu-ra joanez. Itxurakeriarik gabeko poesia, ironikoa eta malenkoniatsua, mundu honetako ohiko gauzez hitz egiten diguna, gizon eta emakume askoren barneko erbestealdiaz, gure bizitzaz eta bizitzaren “epika xumeaz”, bizitzearen epika xumeari buruz mintzo dena hain zuzen ere. Hiria eta kaleak, eguneroko bizitza, errutina eta sentitzearen gozamena, oinez goazenean, euria, eguzkia edo haizea.

Iribarrenen poesia aurreko mendearen bukaera eta XXI. mende hasiera artean errotu da, eta hala, gaztelaniaz idatzitako erreferentzia lirikoa bihurtu da autorea. Poesia iniziatuen ingurutik ateratzea lortu du eta gazteenei hurbilarazi die. Era berean, ahots propioa du, eta bere eragina erraz atzeman daiteke poeten belaunaldi berrietan, eta hala, gaztelaniazko idatzizko poesian eragin gehien izan duten idazleetako bat da.

Karmelo C. Iribarren

Donostia, 1959.

Nerabea zenean lanean hasi zen askotariko enpleguetan, eta gertakari horrek eta bere prestakuntza autodidaktak bere obran eragin nabarmenak izan dituzte.

1995ean Karmelo Iribarrenek bere lehenengo lana argitaratu zuen, La condición urbana izenekoa. Ondoren, Serie B (1998) eta Desde el fondo de la barra (1999) lanak argitaratu ziren. 2005ean bere poesia osoa argitaratu zuen Seguro que esta historia te suena izenburuko lanean. Ondoren, honako lanak argitaratu ziren: Ola de frío (2009), Versos que el viento arrastra (2010), Las luces interiores (2013) eta La piel de la vida (2013). 2014an Karmelo Iribarrenek Diario de K izeneko aforismo liburua argitaratu zuen, eta 2016an Pequeños incidentes izenburua duena.

Mientras me alejo

K.-ren liburu berri hau aurrekoak bezalako zentzuduna, sinplea, eraginkorra eta hunkigarria da. Beharbada urteak pasatzearen ondoriozko udazken zaporea du, baina hori normala da beti larritzen gaituen ziurtasun hori oinarri hartuta idazten dugunean, badakigulako denbora gutxiago geratzen zaigula, zahartzen ari garela. Baina gehien gustatzen zaigun K. oso-osorik dago, emakumea hiru neurtitz gogoangarri hauen bitartez goraipatzeko gai den hori; Zu hondartzan /-jasotzen-/ eta itsasoa etsita.” Luis Alberto de Cuenca

Epaimahaiak ikusitako merituak

Bertute asko dituen literatur lana da Santa Familia. Ausarta bezain eraberritzailea da, komikiak literaturari eskaini diezaioken maila garaiaren lagin eredugarria.

Gaia ikuspuntu original batetik jorratzen da, familiaren kritika zorrotza bitarteko, nerabeak emantzipaziorako bidea nola egiten duen erakusten diguna. Obra honetan gurasoei egindako kritika, ordea, ez da ariketa apurtzaile antzu bat; aitzitik, irakurleari hausnarketarako bide ugari eskaintzen zaizkio, kasurako balizko xede irakurle den nerabearentzat nortasuna eraikitzeko lagungarriak izan daitezkeenak.

Berariaz egiten die ihes zuzenkeriei, konbentzionalismoen dekonstrukzioa eginez.

Testuak ironia eta sarkasmoa erabiltzen ditu umorezko tonu batean; karikaturaren eta azidotasunaren bidez gag sorta zabala josten du, gazteen klabean jaurtiak.

Teknika literarioa ez da nolanahikoa: elipsiak erabiltzeko modua eta testuaren sintetikotasuna harrigarriki ongi kudeatzen dira hasieratik amaierara arte, ekonomia linguistikoa darion gidoi burutsu baten bidez.

Anbiguotasuna errekurtso literario bezala erabiltzen da. Errealismo kritikoaren ingurumarian beti ere, une batetik aurrera protagonistak irudimenarekin egiten duen jolasaren eta zientzia fikzioaren arteko mugak lausotzera iristen da, irakurlearen parte hartze aktiboa eta interpretazioa ezinbestean interpelatuz.

Eider Rodriguez

1977, Errenteria.

Publizitate eta Zinema ikasketak egin ditu. Editore eta gidoilari lanetan jardundakoa, egun irakaslea da EHUko Irakasle Eskolako Hizkuntzaren eta Literatura Didaktika sailean. Besteak beste lau ipuin-liburu kaleratu ditu: Eta handik gutxira gaur (Susa, 2004), Haragia (Susa, 2007) Katu jendea (Elkar, 2010) eta Bihotz handiegia (Susa, 2017).

Xabiroi aldizkariko ohiko kolaboratzaile, bertan eman ditu argitara bere komiki gidoiak, baita Julen Ribasek marraztutako Santa Familia osatzen dutenak ere.

Santa Familia

Familia da emanda datorren gauza bakarra. Ez lagunak, ez bizimodua, ez ingurua, familia baizik. Norak, ordea, arau horri ihes egingo dio. Sekretu bat gordetzen du. Bere sekretua. Baina hura kontatzeko ordua iritsi da, eta sakratua den instituzioa eztanda egiteko zorian dago.

Jakina da, ordea, iraultza txikiak behar izaten direla gauzak bere onera ekartzeko.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Euskadi literatura-sarietako 2018ko deialdian, Euskarazko Literatura Itzulpena modalitateko epaimahaiak aho batez erabaki du Irene Aldasoro andreak euskaraturiko Emily Brontëren Gailur Ekaiztsuak lana saritzea. Epaimahaiak azpimarratu nahi du 2017an argitaraturiko hainbat euskarazko literatura itzulpenen kalitate onak are gehiago gailentzen duela Irene Aldasororen itzulpen-lanaren bikaintasuna.

Epaimahaiak erlojugile saiatuaren lanarekin konparatu du Irene Aldasorok Emily Brontëren nobela euskaratzean eginikoa: XIX. mendeko Yorkshireko paramoetako unibertsoa euskaraz biziarazteko, lortu du egitura konplexuak, esan nahi baita esaldi konplexu eta luzeak, erraz ibiltzea, irakurlea konplexutasunaz ohartu gabe; lortu du irakurleak bereizi ahal izatea pertsonaien hizkuntz erregistro desberdinak (are Joseph morroiaren erregistro dialektala), irakurketa trabatu gabe, hizkera bizi eta sinesgarrian; ez da lorpen makala, XIX. mendeko Ingalaterra viktoriarreko erreferentzia kulturalak euskal irakurlearentzat zehaztasunez ematea, lanean zehar baliabide desberdinak txandakatuz.

Euskarazko Literatura Itzulpenaren Euskadi Sarietako epaimahaiaren ustez, Irene Aldasorok lortu du XIX. mendeko Yorkshireko Gailur Ekaiztsuak XXI. mendeko irakurle euskaldunarentzat gozagarri izatea, eta literatura unibertsala, beste behin ere, euskarazko prosagintzarentzat aberasgarri izatea.

Irene Aldasoro

Idiazabal, 1955.

Itzultzaile autonomoa, alor ugari jorratu ditu bere lan-iblilbidean. Ikus-entzunezkoetan eta hiztegigintzan aritutakoa da, eta lege-testuak eta zientzaia-liburuak ere itzuli ditu. Literatur itzulpenean, besteak beste, James Joyce, Henry James eta D.H. Lawrenceren lanak euskaratu ditu. Joyceren Dublindarrak lanari esker Euskadi Itzulpen Saria eskuratu zuen 2000. urtean.

Gailur Ekaiztsuak (Emily Brontë)

Umetatiko lehen amodio bortitz, ero, galgarri, menderaezin baten historia da Gailur Ekaiztsuak. Minbizi bihurtutako bizi-min baten historia. Heathcliff da nobelaren ardatza. Machiavellorekin eta Sadeko Markesarekin lotu izan dute pertsonaia hori. Obsesio baten kontakizuna dugu, beraz, eleberria.

Catherine Earnshawk bazter uzten duenean bere anaiorde Heathcliff –ijitokume bat, aitak Londrestik ekarria eta etxean hazia- Edgar Lintonekin ezkontzeko, Heathcliff urrundu egingo da, baina bi helburu hauek betetzera itzuliko da: Earnshawtarren etxea bereganatu, bere umetako maitearengandik hurbil egoteko, baina, batez ere, jabetzak ematen dion botereaz bere indarra erakusteko.

Amodio destainatu baten istorioa da, beraz, Gailur Ekaiztsuak, baina hori baino gehiago ere aurkituko dugu eleberri honetan: amodio gutxietsiak eragindako mendeku baten kontakizuna, pasio menderaezin batena, baretu ezineko min bizi batena.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Ilustrazioaren Euskadi Sariko epaimahaiak baloratu du Yolanda Mosquerak La Pequeña Roque liburuan egindako ilustrazio lanak merezi duela sari hori.

Epaimahaiak ilustrazioaren tratamendua eta dotorezia nabarmentzen du, istorioaren gogortasunaren beste muturrean. Era horretan, narrazioko intriga uneoro mantentzen duen irudi-testu irakurketa bikoitza eta giroa sortzen du. Gainera, aipatzekoa da perspektiben jokoa, askotariko planoak eta elipsien kudeaketa adimentsua ematen baitizkio ikusizko irakurketari.

Yolanda Mosquerak lan handia egin du ezohikoa den formatu batean. Testuan, ilustrazioak bikain sartzen dira, eta horiek espazio eta formatuarekin modu erakargarri eta etengabean josten diren narrazio lana sortzen laguntzen dute. Horregatik guztiagatik eta haren narrazio gaitasunagatik, obra barruan bere unibertsoa asmatzeko duen sormenagatik eta ilustrazioen kalitateagatik, epaimahaiaren iritziz, Yolanda Mosquerak merezi du 2018ko Ilustrazioaren Euskadi Saria.

Yolanda Mosquera

Amurrio, 1973

Arte Ederretan lizentziatua, Diseinu Grafikoko espezialitatea.

2008an, Haur Ilustrazioko graduatu-ondoko bat egin zuen Einan, Bartzelonako Diseinu eta Arte Eskonan. Bertan, liluratuta atera zen album ilustratuekin, bereziki bitarteko horien adierazpide artistikoarekin eta narrazio zein egitura konplexutasunarekin.

2011n, Peru Abarka album ilustratuen lehiaketa irabazi zuen eta hor, lehendabiziko aldiz, album formatuaz argitaratu zuen. Arabiar Emirerri, Mexiko eta Italiako askotariko ilustrazio erakusketetan erakusgai jartzeko hautatua izan zen.

2013 amaieran, Caballitos de sal haur poema-bildumako ilustrazioak argitaratu ziren eta, hilabete batzuk geroago, lan horri esker, "Ohorezko aipamen" bat jaso zuen Sharjahko Liburu Azokan, Arabiar Emirerrietan.

La pequeña Roque (Guy de Maupassant)

Epaimahaiak ikusitako merituak

Istorio harrigarria bezain zoragarria da liburu honetan Kepa Altonagak irakurleoi eskaintzen diguna. Kutsu milenaristaren aztarnak dituen istorioa kontatzen digu. Euskaldunak Ameriketan Euskal Herri berria sortzeko ibilbidean, Bilbotik Hazparnera eramango gaitu; eta Hazparnetik Argentinako Patagoniara, behin eta berriro, joan eta etorrian.

Baina abentura horren inguruan gertatutakoa baino askoz gehiago iradokitzen digu liburu honek. Euskal Herritik kanpora joandakoei presentzia ematen die eta horrela, euskal diasporarako hurbilpena ere bada.

Atzean duen dokumentazio lan itzela agerian da testu osoan baina, idazlearen trebezi bereziari esker, erraz murgilduko da irakurlea istorioan. Istorioa jakin-mina piztu duen eran kontatuta baitago.

Maisulana, dudarik gabe, eredu literariori begiratzen badiogu ere. Idazketa samurra, arina, estilo freskoa eta dinamikoa du, baina, aldi berean, mamitsua da oso. Berebiziko abilezia agertu du, gainera, zehar aipamenak egoki erabiltzeko eta bere testugintza aberasteko moduan txertatzeko. Askotan, han eta hemen, lapurteraren oihartzunak ekartzen dizkigun ereduan, maisua da Altonaga bere jatorrizko bizkaieratik hartutako hitzak eta joskerak ere uztartzen.

Kepa Altonaga

1958, Loiu.

Biologia-ikasketak Euskal Herriko Unibertsitatean egin zituen. Zoogeografia eta Ornogabe Ez-Artropodoen Zoologia irakasten ditu Zientzia eta Teknologia Fakultatean. Eusko Legebiltzarrak Munibe Saria eman zion bere ikerketa-taldeari 1992an.

Argitaratutako liburuak: Folin markesa: marraskiloak eta euskaldunak uharte galduan (Elhuyar, 1998), Armand David, pandaren aita (Elhuyar, 2001), Etxepare, Aldudeko medikua (Euskaltzaindia/EHU, 2006), Darwin geurean (Pamiela, 2010), Arnaut Abadiaren zoo ilogikoa (Pamiela, 2011) eta Back to Leizarraga (Pamiela, 2015).

Patagoniara Hazparnen barrena

Oroitzapen batetik abiatuta eta Obaban zehar, Lotilandiako garaietaraino hurbilduko gara Kepa Altonagaren eskutik. Aldamenean daukagu mundu hori, baina guztiz ezezagun bilakatu zaizkigu horko parajeak eta biztanleak, eta ahaztu egin dugu bere historia.

Gizakume bi gailentzen dira Patagoniara Hazparnen barrena. Lotilandiakoak herri birlandatuan honetan. Florentzio Basaldua (1853-1932) bilbotarrak du protagonismo nagusia: Ameriketara doa oso gazterik, eta bertan eraiki nahi du Euskal Herri berri bat, hango zabaldi haindigaitzetan. Janpierre Arbelbide (1841-1905) garaztarra da kontrapuntua: “hori ez da amets bat beizik” idatzi zuen, baina predikatu nahi die Ameriketara joandako euskaldunei.

Patagoniara Hazparnen barrena. Lotilandiakoak herri birlandatuan liburu intrigagarri eta mamitsua da, zeinean aurkituko baititugu bai Ameriketara turrustatu zen jende –uholde ikaragarri hura- tartean Daniel Lizarralde mekikua, Juana Canut maistra lapurtarra, Otaño eta Mendiaga bertsolariak, edota Agnes Souret ezpeletarra, lehen miss Frantzia izandakoa-, eta bai, bestalde, Betiri Santsen negar-herri honetan geratu zirenak ere..

Epaimahaiak ikusitako merituak

Bajo el signo de la melancolía. Cine, desencanto y aflicción, Santos Zunzuneguirena, arteari eta emozioari buruzko liburu ederra da. Egileak dioenez, “garai modernootako malenkonia naturaltasunez bizi da zinematografoaren lurraldean”. Pantaila handiko lengoaiaren azterketaren eta filmen hautu zaindu baten bidez, Zunzuneguik giza kondizioari, haren argi-ilunei buruzko gogoeta egitera gonbidatzen gaitu saiakera iradokitzaile eta berritzaile honetan. Idazkera gogotsu eta zehatz baten bidez, ihes egiten dio gehiegizko erudizioari irakurketa atsegin baten alde, eta liburuak mundu akademikoaren mugak gainditu egiten ditu, gai unibertsalak proposatuz: modernotasuna, amodioa, historia, itxaropena, desengainua, samina, eta heriotza. Bajo el signo de la melancolía idazlanari egilearen kalitate intelektuala dario, eta erreferentziazko lan bihurtzeko bidea darama. Humanitateentzako oparia da, baita saiakera generoa maite duten guztientzat ere.

Santos Zunzunegui

Bilbo, 1947

Santos Zunzunegui Ikus-entzunezko Komunikazioen katedraduna da (Euskal Herriko Unibertsitatea). Zinematografiaren semiologoa, historialaria eta analista da, eta bere liburu nagusien artean aurki ditzakegu Mirar la imagen (1984), El cine en el País Vasco (1985), Pensar la imagen (1989), Robert Bresson (2001), Orson Welles (2005), La mirada cercana (1996), eta La mirada plural (2008), “Francisco Ayala” Saiakerako Nazioarteko Sariaren irabazlea.

2013an, Lo viejo y lo nuevo argitaratu du (Cátedra), Caimán. Cuadernos de cineko haren bost urteko lana biltzen duena.

Bajo el signo de la melancolía. Cine, desencanto y aflicción

Antzinate klasikoan uste zuten giza gorputz barruko behazun beltz batek eragindako patologia zela. Egile moderno batzuek, berriz, tristura lauso eta iraunkortzat jotzen dute, kanpoko munduari buruzko pertsonaren interesa bertan behera uzteko gai dena. Egun, “benetako gaitz kulturaltzat” jotzen dugu malenkonia, iragana eta bizi ditugun garai aztoratuak ulertzeko “metafora heuristiko ordezkaezintzat” (YvesHersant). Harritzekoa ote zaigu, beraz, malenkonia XX. mendeko artearen haztegi lehenetsi bilakatu izana?

Liburuki honetan, kontzeptu hori bere egiten duenean filmetako pentsamenduak utzitako erakusgarri nabarmen batzuk biltzen dira, hasi Europatik eta Amerikaraino, Bengala eta Japoniako bazterrak ahaztu gabe, helburutzat hartuz zinema eta malenkonia irmo ezkondutako bikotea direla erakustea.