Epaimahaiak ikusitako merituak

Epaimahaiak hasieratik azpimarratu nahi du aurtengo euskal literatura-uztaren garrantzia, irakurketa eta hausnarketa literario interesgarrien eragile izan baita. Karmele Jaio Eigurenen "Aitaren Etxea" (Elkar) eleberria suertatu da irabazle, merezimendu osoz. Epaimahaiak eleberri psikologiko honen ausardia formala azpimarratu du, eta gizakion emozio eta kontraesanak adierazteko Jaiok erakutsi duen trebezia. Heteropatriarkatuaren salaketa datekeen eleberri honek, familia, gizarte, nahiz bikote-harremanek erakusten dituzten desberdintasun, kontraesan eta minak azaleratzen ditu lengoaia poetiko erakargarrian. Nola idatzi zerbaitez zerbait hori ez baduzu bizi? Nola idatzi genero desoreka eta bidegabekeriez erraietatik ez baduzu idazten? Nork kontatuko (behar) du? Galdera horiei emandako erantzuna da Aitaren Etxea.

Azkenik epaimahaiak urtero sortzen den eztabaida eta eskaera jarri nahiko luke mahai gainean. Euskadi Literatura Sariek euskarazko (helduen) literatura saritzea dute xede, baina bistakoa da genero desberdinek ez dituztela aukera berak sarituak izateko, besteren artean, poesiak, edo antzerkiak. Literatur generoen parekidetasunaz hausnarketa kaleratu nahiko luke epaimahai honek hurrengo deialdietara begira. Iruditzen zaigu bai poesiak, bai antzerkiak euren sari propioa beharko luketela, narratibatik bereizia.

Karmele Jaio Eiguren

Gasteiz, 1970

Kazetaria da ikasketaz eta ogibidez, literatura-obra zabalaren egilea hainbat generotan: Hamabost zauri, Zu bezain ahul eta Ez naiz ni ipuin-liburuak idatzi ditu, Amaren eskuak, Musika airean eta Aitaren etxea eleberriak eta Orain hilak ditugu poema-bilduma. Hainbat hizkuntzatara itzuli dira bere liburuak, zinema eta antzerkirako egokitzapenak egin, eta sari ugari eskuratu du.

Prentsa idatzian ere ohiko kolaboratzailea da.

Aitaren Etxea

Blokeatuta dago Ismael, bere nobela berriarekin aurrera egin ezinik, argitaletxetik deika eta epea gogoratzen ari zaizkion arren. Gauzak okertu egingo dira, gainera, bere amak istripu bat izan duela-eta aita zaharraz arduratu behar duenean.

Jasone da senarraren idazlanen lehenengo irakurle eta zuzentzailea; gaztetan idazle izana, gero utzi ziona, baina azken urtean, gauetan ordenagailuaren aurrean, sekretuan berriz sortzen hasi dena. Emazteak idatzitako horretan topatuko ote du Ismaelek azkenaldian aurkitu ezin duen ahotsa? Ala bere baitan arakatu beharko du, ez dakien sekretu hori deskubritzeko?

Maskulinitatea eraikitzeko eta transmititzeko moduez eta orokorrean generoak emakume eta gizonen bizitzetan duen eragin itzelaz ari da Karmele Jaioren eleberria. Baita familietan sortzen diren isiltasun esanguratsuez ere. Bere nobela anbiziotsu eta ausartena burutu du Jaiok, lurralde ezezagun batean barneratuz eta bertatik arrakastaz itzuliz.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Cambiar de idea lan apurtzailea da bere gaian eta berritzailea bere diskurtsoan, ni - aren azalpen bat proposatzen du eta, aldi berean, ni hori bera zalantzan jartzea, errealitatea ikusteko modu desberdinak erabiltzeko aukera ematen baitu.

Hibridazio literarioa proposatzen du, narrazioa, saiakera eta kronika txikia bezalako generoen nahasketa, baina horrek ez du eragozten diskurtsoak testuaren bidez aurrera egitea; aitzitik, irakurlea etengabe aztertzen eta zalantzan jartzen den ni horren diskurtsoari lotzen laguntzen du, zintzotasunez eta erabateko hordikeriaz.

Eferbeszentzia, abiadura, intentsitate narratiboa eta freskotasuna Aixa de la Cruzen testuaren idazkeraren ezaugarriak dira, erritmo handiko istorio baten ezaugarri nabarmenenak dira, baita sormen apustu berritzailea eta teknika asko menderatzen duen idazketa baten ezaugarriak ere.

Aixa de la Cruz Regúlez

Bilbo, 1988

Ingeles Filologian lizentziatua eta Literaturaren Teoria eta Literatura Konparatuan doktorea da. De música ligera (451 Editores, 2009) eta La línea del frente (Salto de Página, 2017) eleberriak, Modelos Animales (Salto de Página, 2015) ipuin-liburua eta Diccionario en guerra (La Caja Books, 2018) argitaratu ditu, feminismoari buruzko fikziozko eta ez-fikziozko proposamen hibridoa. Era berean, hainbat antologiatan parte hartu du, besteak beste, Best European Fiction (Dalkey Archive, 2015) ingelesezko idazle europarren hautaketan.

Cambiar de idea

Hogeita hamar urte betetzear dagoela, Aixa de la Cruzek bere bizitzako unerik esanguratsuenetako batzuk zeharkatzen dituzten memoriak idazten ditu: bere lagunik onenetako batek auto istripu zorigaiztoko bat izaten duenetik bere dibortziora arte; doktore tesi bat idaztearen ondorioetatik beste emakume batzuekin izan zituen sexu harremanetaraino; "bioaitarikk" gabe heldu zen haurtzarotik feminismoaren aurkikuntzaraino...

Epaimahaiak ikusitako merituak

Hona haur literatura peto-petoa eskaintzen digun liburu bat, izenburu beretik jolaserako proposamena egiten diguna. Estilo argi eta zuzenean idatzitako hamaika poema laburrek harridurez eta ezustez beteko gaituzte, umore dotorez, tarteka baita beltzez eta makarrez ere. Eta, batzuetan, irribarrea eta, beste batzuetan, barre algara eragingo digute. Hona gure tradizioa Astrid Lindgreen, Roal Dahl edo Gianni Rodariren gramatika fantastikoekin aberastua eta hona, batez ere, literaturaren alderdi ludikoaren aldarrikapena, jolasteko proposamena, norberak poesia sortzeko eta bizitzari poesiatik begiratzeko. Poemategi transgresore hau edizio zaindu dotorean dator gainera, haurrek eta haur izan ginenok merezi dugun bezala, Maite Mutuberriaren marrazkien indar eta konplizitate estetiko apartaz lagundua. Hona haur literatura peto-petoa, eta bizipoza, norbera ez dadin izan hain zintzo, hain ona…

Iñigo Astiz Martinez

Iruñea, 1985

Euskal poeta eta kazetaria da. 2019an Lauaxeta saria jaso zuen Analfabetoa poema bildumarekin. Lehendik Baita hondakinak ere (Susa, 2012) eta Kixotenean kronika (Elkar, 2016) argitaratu zituen.

Joemak eta Polasak

Ei, ei, aizu,
ireki liburu hau azkar.

Elurra has du hemen
Et malutaz-maluta,
barr ko oemak
des g rtzera doaz!

Ei, ben tan,
ir ki lib ru ha . A k r!

Epaimahaiak ikusitako merituak

Euskadi Literatura Sarietako 2020ko Euskarazko Literatura Itzulpenaren modalitateko epaimahaiak saria Idoia Santamaría Urkaregiri ematea erabaki du, Ingeborg Bachmann idazle austriarraren Simultan (euskaraz Aldibereko) ipuin-bilduma alemanetik euskarara ekartzean egindako lanagatik.

Bachmannek idatzi zuenez, “Aldibereko izenburuak erakutsi nahi du itzulpena ezinezkoa dela egiatan, pertsona batek ezin duela benetan itzuli beste batek pentsatzen eta sentitzen duena”. Bere ipuinetako batean ere esaten du Nadja, ipuin horretako pertsonaia nagusia, ez zela “gai esaldi hura beste hizkuntza batera itzultzeko; ustez, bazekizkien hitz bakoitzaren esanahia eta erabilera, baina ez zekien zerez zegoen egina benetan esaldi hura”.

Idoia Santamaría Urkaregi itzultzailea ezinezkoa egiten tematu da eta, epaimahaiaren ustez, erabaki ausarten bidez lortu du liburuko bost ipuinetan protagonismoa hartzen duten Vienako sei emakumeen ahotsa irakurle euskaldunari entzunaraztea, eta 1968tik 1972ra bitartean idatzitako bost istorioak XXI. mendeko euskal irakurlearentzat unibertso sinesgarri bihurtzea.

Bachmannen prosa alemanez irakurri duenak badaki ez dela irakurlearentzat erraza, eta askotan lan nekeza dela hitz egiten ari diren pertsonaien ahotsak, gogoetak eta are narratzailearena bereiztea, idazleak nahita jolastu baitu puntuazioaren arauei izkin eginez, baina aldi berean pertsonaiak hizkuntzaren bidez marraztuz. Idoia Santamaríaren euskarazko itzulpenean, epaimahaiaren ustez, ondo ezagutzen dira alemanezko istorioetako gizon eta emakumeak, eta itzultzaileak harturiko erabaki batzuen ausardiari zor zaio, hain zuzen, Ingeborg Bachmannek istorio bakoitzean ezarritako tonua euskarazko irakurleari helaraztea lortu izana.

Idoia Santamaria Urkaregi

Donostia, 1962

Euskal Filologian lizentziaduna. Elhuyarren lan egiten du itzultzaile, zuzentzaile eta trebatzaile. Elhuyarren hasi aurretik, Luxenburgon lan egin zuen Europar Batasuneko itzultzaile. Literatura-itzulpenean, F. Dürrenmatten Epailea eta haren borreroa euskaratu du.

Aldibereko (Ingeborg Bachmann)

Paper-ertz batean egindako bozeto moduko batzuk dira ipuinok Bachmannentzat, eta, emakume batzuen erretratua egiteaz gainera, garai jakin bateko ohiturak ere erakutsi nahi izan zituen.

Ipuin independenteak dira denak, baina egitura zikliko bat osatzen dute denen artean. Lehenengo ipuina (Aldibereko) eta azkena (Aintzirarako hiru bide) liburuaren bizkar-hezurra dira: ipuin horietako bi emakume protagonistak profesional arrakastatsuak dira –aldibereko interpretea bata, kazetari eta argazkilaria bestea-, eta kontraste nabarmena egiten dute beste hiru istorioetako emakumeekin, zeinak nartzisismo hutsalean, beldurrean eta errealitatea ukatzeko ahaleginean katramilatuta baitaude.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Miren Asiainen ilustrazioaren estiloa oso pertsonala da. un millón de ostras en lo alto de la montaña, originaltasunak, koherentziak, girotze magikoak eta ehundurek atmosfera berezi bat sortzen laguntzen dute. Haurrei zuzendutako baina publiko orokorrari irekitako lan honetan, fikziozko bidaia baten bidez hari narratiboa egoki ehuntzen du.

Bere sorkuntzek, natur zientzien eremuari lotutako kultura bisuala gogorarazteaz gain, estetika poetiko nabarmena erakusten dute, ezagutza liburu hau hurbilago eta gogorarazleago bihurtuz. Ilustratzaileak ikuspegi ugari erabiltzen ditu: tradizio zientifikoaren oroipena, zientziari buruzko erreferentziak prozesu naturalen irudikapen deskriptibo eta narratiboen bidez, hala nola fosilizazioa eta beste apunte bisual batzuk. Irakurleari keinuak egiteko lekua ere badago, kontakizunaren irakurketan parte hartu duela azpimarratzen duten xehetasunetan.

Argitalpen honetan, Miren Asiainen soluzio grafikoek ilustrazioak ikusizko hizkuntza gisa duen gaitasunari balioa ematen diote; izan ere, eduki zientifikoak zabaltzen laguntzeaz gain, eduki horien ikuspegi eta interpretazio poetikoa eman dezake, kasu honetan bezala.

Miren Asiain Lora

Iruñea, 1988

Txina, Japonia, Korea, Italia, Espainia, Argentina, Mexiko eta New Yorkeko hainbat erakusketatan parte hartu du, eta hainbat sari jaso ditu: Etxepare 2012, Hara! Lanagatik; Ilustrazioko VI. Katalogo Iberoamerikarraren Saria, fil Guadalajara 2015; Haur Azoketan, Boloniako liburua, 2017-2018-2019; New Yorkeko Ilustratzaileen Elkartearen 61. Erakustaldia, 2019an; eta Cuatrogatos Fundazioaren Saria, 2020.

un millón de ostras en lo alto de la montaña

Epaimahaiak ikusitako merituak

Emakumeen, eta, zehazki, emakume publikoen, bertsolarien, unibertsaltasun ezaren inguruko hausnarketa egiten du lanak. Eremu publikoa maskulinizatuta dago, gizonek okupatuta, ordezkatuta, pentsatuta, bideratuta eta antolatuta. Genero-identitatea da, oraindik ere, gizarte guztiak banatzen dituen elementu nagusia eta giza harreman gehienen oinarria. Horrela, egun “bakan bakanak dira izaki unibertsaltzat, komunitate osoaren ordezkari eta eredutzat, hartzen diren emakumeak”. Uxue Alberdik, unibertsalak ez diren heinean, emakume gorputzek eta bertsolari gorputzek talka egiten dutela erakusten digu, kontraesanean daude, arrotzak, artifizialak dira haien eta gizartearen imajinarioan. Uxueren helburua ez da soilik emakume bertsolarien unibertsalitate ezak bertsolarien lana mugatzen duela aldarrikatzea, horrek bertsolaritzaren etorkizunean duen eragina ikusaraztea ere; “Niri neuri tamalgarria iruditzen zait horren bizi laburreko bertsolariak ekoizten dituen sistema” edo “sustrai sakoneko ideologien aurpegi dikotomikoak izan daitezke, bertsolaritza biziraupenerako eta osasunerako arriskutsuak”.

Hala ere, bertsolaritzatik haratago doa lana, mugatze-mekanismoak unibertsalak dira, mundua eta garaiak zeharkatzen dituzte. Uxuek gidatzen dituen bertsolarien testigantzak irakurlearekin emozioen bidez bat egiten du, irakurleak bere egunerokoan muga-mekanismoen materializazioa identifikatuz. Garai ezberdinetako autore anitzen hausnarketak biltzen ditu mekanismo bakoitza lehenago pentsatua, kontzeptualizatua izan dela erakutsiz. Ez dira soilik testigantza partikularrak, pertsonalak, pribatuak edo intimoak, unibertsalak eta errepikakorrak baizik. Emakumeen testigantza hauek gizarte osoari begiratzen diote. Egileak unibertsaltzat hartzen ez diren egoerak unibertsalak direla sentiarazten du, emakumezko bertsolarien bizipenen benetakotasunak irakurlea hunkitzeko daukan gaitasunaz.

Egituran lan ordenatua da eta horrek errazten du bere tesiaren defentsa. Muga-mekanismoaren kontzeptualizaziorekin ematen dio hasiera atal bakoitzari, horretako autore ezberdinen ekarpenez baliatzen da. Besteak beste honako mekanismoak aipatzen ditu; itxuragatik epaitua izatea, merezimendu falta, aitakeria, biolentziaren naturalizazioa, eranskintzat hartzea, ikusezintasuna edo eta gutxiespen ekonomikoa. Gero, kontzeptuak, mugak, testigantzekin lotzen ditu, orokorretik partikularrerako bidea eginez. Testigantza partikularraz baliatzen da bere tesia indartzeko. Atal ezberdinen bitartez bertsolaritza munduak dituen esparruak jasotzen ditu; faseak (eskola, plaza, txapelketak), elementuak (gaia, gai-jartzailea, ikusleak, kideak) eta giza-harremanak (kontaktua, kontratuaren negoziaketa, hierarkia edo mailaketa).

Uxue Alberdik hitzen balioa zaintzen du lan honetan ere. Testigantzen ordenak, aipuen aukeraketak errazten du lanaren irakurketa. Atal batek hurrengora zaramatza, amaierako “berdintasunezko bertsolaritza bizigarriaren alde, topa lagunok” esaldi arte.

Uxue Alberdi Estibaritz

Elgoibar, 1984

Idazlea eta bertsolaria. Bi ipuin liburu Aulki bat elurretan (Elkar, 2007) eta Euli-giro (Susa, 2013) eta bi nobela Aulki-jokoa (Elkar, 2009) eta Jenisjoplin (Susa, 2017) idatzi ditu. Haur literaturan lan ugari ditu argitaratuak, Besarkada (Elkar, 2015) lanarekin Euskadi Literatura Saria Euskarazko Haur eta Gazte Literatura modalitatean lortu zuen.

2012an Bertso Eskola Feminista sortu zuen Ainhoa Agirreazaldegirekin batera eta Bertsolaritza: begirada feminista bat hitzaldiak egin zituzten herriz herri. Ez da kasualitatea eta Kafkaren aulkia emanaldien bultzatzaileetako bat izan da. 2018ko Bertsolaritzaren bilakaera genero ikuspegitik infografia sortu zuen taldean parte hartu zuen. Ahalduntze Bertso Eskolako kidea da.

kontrako eztarritik

Uxue Alberdi idazle eta bertsolariak hamabost bertsolari elkarrizketatu ditu LISIPEren bosgarren ale honetan. Helburua, aldiz, ez da bertsogintzaren teknika finduez, koplen kalitateaz edo zortzikoen flow-az mintzatzea, ezpada horiek guztiak nortzuek, nondik eta norentzat sortuak diren aztertzea; bertsolaritza praktika sozial bat baita eta praktika sozial oro baita gure garaiko botere harremanen dispositibo. Hala adieraziko dute elkarrizketatuek.

Emakume mordoak omen dihardu bertsolaritzan. Hori entzuten dugu behin eta berriro, baina datuak eta pertzepzioak ez datoz bat. Guk badakigu emakumeen ikusgarritasuna gizonezkoen desiraren neurrira egina dela, eta, Alberdik bikain argitzen duen moduan, gizon publikoaren osagarri rola betetzen duen bitartean, emakumea (singularrean) onartua da gizonen espazioetan, baina gizonenak dira espazio publikoak.

Epaimahaiak ikusitako merituak

Larga vida social a la democracia gaur egungo gai bati buruzko testu bat da, ausardiaz tratatua. Dilema klasikoak planteatzen dira, sozialdemokraziak funtsean esaten zuena gogoratzen da, postulatu klasikoen aldarrikapen bat dago eta gaur egunera egokitzea proposatzen da.

Publiko handiarentzat lan eskuragarria da, dibulgaziozko tonu zorrotza eta irakurketa atsegina egiten duen estetika egokia nabarmentzen dira, liburu atsegina eta irakasgarria da, ondo idatzia, testua zuzena eta argia da eta ironia presente dago. Proposamen ireki gisa egindako saiakerak galderak irekitzen ditu, pentsarazten ditu eta belaunaldi desberdinak lotu ditzake.

Borja Barragué Calvo

Donostia, 1981

Zuzenbidean eta Zientzia Politikoetan lizentziatua eta UNEDeko Filosofia Juridikoko Departamentuko irakaslea da.

Madrilgo Unibertsitate Autonomoko Zuzenbidearen Filosofia irakaslea, Euskal Herriko Unibertsitateko Ekonomia Fakultateko ikertzailea, Agenda Publikoaren editorea eta Osasun, Kontsumo eta Gizarte Ongizate Ministerioko aholkularia izan da. Gizarte-politikei eta filosofia politiko analitikoari buruzko artikulu zientifiko eta dibulgatzaile askoren egilea da.

Larga vida social a la democracia

Europa ia osoko hauteskundeetako beherakadari ideia-falta bat gehitu behar zaio munduan zehar dabilen krisi ekonomiko eta politikoaren aurrean. Trebetasunez eta umore-zentzu sotilez Borja Barraguék egoeraren diagnostikoa egiten du, eta gizarte-justiziaren eta sozialdemokraziaren noraez ideologikoa markatu duten pentsalarien oinarrizko kontzeptuak jorratzen ditu. Baina liburua askoz haratago doa: argumentu eta datu berriez beteta, eta tradizio sozialdemokratari berari autokritika egiten dion ausardiaz, erretorika hutsalari izkin egiten dioten ideiak proposatzen ditu egileak, eta zurrunbilotik ateratzeko iradokizun berritzaileak zirriborratzera abenturatzen da.

Ziurgabetasun- eta bizkortze-garai hauetan, sobera daude sozialdemokrazia erreformista bat defendatzeko arrazoiak, gizarte berriaren errealitate teknologiko, demografiko eta laboraletara egokitutakoa, justizia sozial birdefinitu baten bandera goratzen duena eta neoliberalismo ikaragarriaren eta ultraeskuindarraren oldarra hausten duena.